Μεγάλο Ανάκτορο του Κρεμλίνου

Μεγάλο Ανάκτορο του Κρεμλίνου
Большой Кремлёвский дворец
Χάρτης
Είδοςανάκτορο, αξιοθέατο και ορόσημο
ΑρχιτεκτονικήΝεοβυζαντινός ρυθμός και νεορωσική αρχιτεκτονική
Γεωγραφικές συντεταγμένες55°45′0″N 37°36′57″E
Διοικητική υπαγωγήTverskoy District
ΧώραΡωσία[1]
Έναρξη κατασκευής1838
Ολοκλήρωση1849
ΑρχιτέκτοναςΚονσταντίν Τον
ΧρηματοδότηςΝικόλαος Α΄ της Ρωσίας
Προστασίαμνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς στη Ρωσία[2]
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Commons page Πολυμέσα

Το Μεγάλο Ανάκτορο του Κρεμλίνου (ρωσικά: Большой Кремлёвский дворец‎‎, Μπολσόυ Κρεμλιόβσκιυ Ντβόρετς) [3] κτίστηκε από το 1837 έως το 1849 στη Μόσχα της Ρωσίας, στη θέση του κτήματος των μεγάλων πριγκίπων, που είχαν εγκατασταθεί τον 14ο αι. στον λόφο Μποροβίτσκυ. Σχεδιασμένο από μια ομάδα αρχιτεκτόνων υπό τη διεύθυνση του Kονσταντίν Τον, είχε σκοπό να τονίσει το μεγαλείο της ρωσικής Αυτοκρατορίας. Ο Κονσταντίν Τον ήταν επίσης ο αρχιτέκτονας του Οπλοστάσιου του Κρεμλίνου και του Καθεδρικού Ναού του Σωτήρος Χριστού.

Ιστορία

Το Ανάκτορο και οι εκκλησίες του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, του Κρεμλίνου. Αρχές της δεκαετίας του 1920.

Το Μεγάλο Ανάκτορο του Κρεμλίνου ήταν παλαιότερα η κατοικία του Τσάρου στη Μόσχα. Η κατασκευή του περιελάμβανε την κατεδάφιση του προηγούμενου μπαρόκ ανακτόρου στην τοποθεσία, σχεδιασμένο από τον Ραστρέλι, και της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή, που κατασκευάστηκε σε σχέδιο του Aλοΐζιο του Νέου στη θέση της πρώτης εκκλησίας, που κτίστηκε ποτέ στη Μόσχα.

Το ανάκτορο του Tον έχει μήκος 124 μ., ύψος 47 μ. και έχει συνολική έκταση περίπου 25.000 τ.μ.. Περιλαμβάνει το παλαιότερο ανάκτορο Tέρεμ, εννέα εκκλησίες του 14ου, 16ου και 17ου αι., τον Ιερό Προθάλαμο και περισσότερα από 700 δωμάτια. Τα κτίρια του ανακτόρου σχηματίζουν ένα ορθογώνιο με εσωτερική αυλή. Το κτίριο φαίνεται να είναι τριώροφο, αλλά στην πραγματικότητα είναι δύο ορόφων. Ο επάνω όροφος έχει δύο σετ παράθυρα. Το δυτικό κτίριο του ανακτόρου φιλοξενούσε κρατικές αίθουσες δεξιώσεων και τους ιδιωτικούς θαλάμους της αυτοκρατορικής οικογένειας.

Οι πέντε αίθουσες υποδοχής του (Γκεοργκιέφσκι, Βλαντιμίρσκι, Αλεξανδρόφσκι, Αντρέγιεφσκι και Αικατερινίνσκι) ονομάστηκαν από τα τάγματα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας: τα Τάγματα των Αγ. Γεωργίου, του Αγ. Βλαντιμίρ, του Αλεξάνδρου Νιέφσκι, του Αγ. Ανδρέα και της Αγ. Αικατερίνης. Η αίθουσα Γκεοργκιέφσκι χρησιμοποιείται σήμερα για κρατικές και διπλωματικές δεξιώσεις και επίσημες τελετές. Οι διεθνείς συνθήκες υπογράφονται στην αίθουσα Βλαντιμίσρκι. Αυτή οδηγεί επίσης στο ανάκτορο των Πολυέδρων, στη Χρυσό Δωμάτιο της Τσαρίνας, στο ανάκτορο Τέρεμ, στο Χειμερινό Ανάκτορο και στο ανάκτορο των Συνεδρίων. Η Αίθουσα Αλεξανδρόφσκι και η Αίθουσα Αντρεγιέφσκι συνδυάστηκαν στη Σοβιετική εποχή για να χρησιμοποιηθούν για συναντήσεις και συνέδρια του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ: ανακαινίστηκαν αφειδώς σύμφωνα με τα σχέδια του Tον τη δεκαετία του 1990. Αυτή τη στιγμή είναι η επίσημη κατοικία του Προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας, αν και σπάνια χρησιμοποιείται γι' αυτό το σκοπό.

Δομή και αρχιτεκτονική

Η διάταξη 2ου ορόφου.

Το Μεγάλο Ανάκτορο του Κρεμλίνου έχει μήκος 125 μ. και ύψος 47 μ.. Η συνολική έκταση του συγκροτήματος ξεπερνά τα 25.000 τ.μ.[4] Σε κάτοψη, το Μεγάλο Ανάκτορο του Κρεμλίνου παρουσιάζεται με τη μορφή μιας πλατείας με μία μικρή Αυλή των Τιμών (Cour d' Honneur), στο κέντρο της οποίας βρισκόταν η Εκκλησία του Σωτήρος στο Μπόρου, που κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του 1930.[5][6] Η κύρια πρόσοψη του συγκροτήματος βλέπει στο ανάχωμα του Κρεμλίνου, με την είσοδο του Ευαγγελισμού του ανακτόρου να βλέπει στην πλατεία Σομπορνάγια.[7]

Ο αρχιτέκτονας Koνσταντίν Τον επανέλαβε τη σύνθεση του προηγούμενου ανακτορικού συγκροτήματος, που αποτελείται από διάφορα κτίρια διαφορετικών εποχών. Οι ιστορικοί τέχνης υποθέτουν ότι, ακολουθώντας τις ιδιαιτερότητες της παλαιάς ρωσικής αρχιτεκτονικής, το συγκρότημα ήταν ασύμμετρο. Πιθανώς, η στοά του ισογείου ήταν μια αλληγορία για τη σύνθεση του ανακτόρου Τέρεμ του Ιβάν Γ΄ και ο χειμερινός κήπος αντιστοιχούσε στα αρχαία πάρκα του Κρεμλίνου.[6] Στις προσόψεις του συγκροτήματος που αντιστοιχούν στη διακόσμηση του ανακτόρου Tέρεμ, συγκεκριμένα, ο αρχιτέκτονας επανέλαβε το πλαίσιο των παραθύρων σε πολύ διευρυμένες διαστάσεις. Έχουν τη μορφή τόξων με στενές βάσεις, δίνοντας στο κτίριο μια ομοιότητα με κλειστή στοά. Η δεύτερη βαθμίδα χωρίζεται με παραστάδες και είναι πλούσια διακοσμημένη με σκαλιστές λευκές πέτρινες πλάκες σε ρωσο-βυζαντινό στυλ με διπλές καμάρες στο κέντρο, τυπικό για τη ρωσική αρχιτεκτονική του 17ου αι.[7] Πριν από το 1917, η πρόσοψη του ανακτόρου ήταν διακοσμημένη με πέντε ανάγλυφα από λευκή πέτρα με τη μορφή δικέφαλων αετών, επάνω από τα οποία ήταν τα εμβλήματα της Μόσχας, της Αγίας Πετρούπολης, του Καζάν, του Αστραχάν, της Πολωνίας και της Ταυρίδας. Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση αντικαταστάθηκαν από το εθνόσημο της ΕΣΣΔ.[8]

Η διάταξη

Το ανάκτορο έχει γεωμετρική κάτοψη χαρακτηριστική του ύστερου κλασικισμού. Ωστόσο, η κύρια είσοδος δεν βρίσκεται στο κέντρο της κύριας πρόσοψης, αλλά στο -ασυνήθιστο για την αρχιτεκτονική εκείνης της περιόδου- ανατολικό τμήμα του ανακτόρου. Η είσοδος είναι λιτά διακοσμημένη και τονίζεται εξωτερικά από ένα ζευγάρι φώτα, που κρέμονται σε αλυσίδες. Το σχήμα των θυρών αντιστοιχεί στα ανοίγματα των παραθύρων. Η θέση της εισόδου ήταν υποχρεωτική, από την ανάγκη να φιλοξενηθεί μια ευθεία μεγάλη σκάλα 66 σκαλοπατιών, το μήκος της οποίας δεν θα επέτρεπε την εγκατάσταση της κατασκευής στο κέντρο του συγκροτήματος. Είναι κατασκευασμένη από πέτρα Ρέβελ. Οι τοίχοι του δωματίου είναι κατασκευασμένοι από τεχνητό μάρμαρο και οι κολώνες από φυσικό μάρμαρο Σερντόμπολ. Μία σκάλα οδηγεί στον πρώτο όροφο, στον προθάλαμο, απ' όπου ξεκινά η σειρά των μεγάλων αιθουσών διπλού ύψους και των τελετουργικών θαλάμων.[9] Δίπλα στην κύρια είσοδο στο ισόγειο υπάρχει ένας μαρμάρινος προθάλαμος με στιλβωμένες κολόνες από γρανίτη, και ακολουθούσαν τα δωμάτια της αυτοκρατορικής οικογένειας, που κατελάμβαναν το Μισό του Ορόφου

Τρέχουσα κατάσταση

Από το 2022, το Μεγάλο Ανάκτορο του Κρεμλίνου είναι η σημερινή κατοικία του Ρώσου Προέδρου, όπου πραγματοποιούνται επίσημες εκδηλώσεις. Για παράδειγμα, η ορκωμοσία του Προέδρου της Ρωσίας πραγματοποιείται στην Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Ανδρέα. Οι εκδρομές πραγματοποιούνται κατά τον ελεύθερο χρόνο από επίσημες εκδηλώσεις σύμφωνα με αιτήματα οργανισμών, που απευθύνονται στον Επικεφαλής του Διοικητηρίου του Κρεμλίνου της Μόσχας. Οι επισκέπτες μπορούν να δουν το Ανάκτορο των Πολυέδρων, τις εγκαταστάσεις του ανακτόρου Tέρεμ, το Ιδιαίτερο Μισό των Αυτοκρατορικών Μεγαλειοτήτων και τις αίθουσες τελετών των ταγμάτων, εκτός από το Ανάκτορο Αικατερίνης. Το δρομολόγιο της ξενάγησης επίσης δεν περιλαμβάνει το Γραφείο του Αυτοκράτορα και το Χρυσό Δωμάτιο του Tσαρίτσυνο.[10]

Εσωτερικοί χώροι των αιθουσών τελετών

Η Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Γεωργίου

Η Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Γεωργίου

Η Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Γεωργίου (Αίθουσα Γκεοργκιέβσκι) είναι η πρώτη και μεγαλύτερη από τα κρατικά δωμάτια του ανακτόρου. Πήρε το όνομά της από το Τάγμα του Αγ. Γεωργίου του Νικηφόρου, το οποίο εγκρίθηκε από την Αικατερίνη Β' το 1769 και το οποίο ήταν το υψηλότερο στρατιωτικό παράσημο της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Οι τοίχοι του δωματίου είναι διακοσμημένοι με χρυσά ανάγλυφα αστέρια και διακριτικά με το σύνθημα "Για την υπηρεσία και την Ανδρεία" ("Za Sluzhbu i Khrabrost"). Το δωμάτιο καλύπτεται από μια ημικυλινδρική οροφή, που στηρίζεται σε δεκαοκτώ πυλώνες. Στην κορυφή είναι διακοσμημένο με αγάλματα, που συμβολίζουν τις στρατιωτικές νίκες της χώρας. Με εντολή του Αυτοκράτορα, τοποθετήθηκαν στο δωμάτιο μαρμάρινες πλάκες με κατάλογο των συνταγμάτων, των πληρωμάτων και των πυροβολαρχιών, που είχαν λάβει τα χρώματα του Αγ. Γεωργίου. Επιπλέον, στους τοίχους ήταν χαραγμένα τα ονόματα όλων των κατόχων του τάγματος.

Αρχικά, δημόσιοι υπάλληλοι και εκπρόσωποι των ευγενών της Μόσχας συγκεντρώνονταν στην Αίθουσα του Αγ. Γεωργίου κατά τη διάρκεια των εορτασμών. Κατά τη διάρκεια μιας δεξίωσης με την ευκαιρία της Παρέλασης της Νίκης του 1945, προσκεκλημένοι στρατιώτες συγκεντρώθηκαν στην Αίθουσα του Αγ. Γεωργίου. Η αίθουσα χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια για την απονομή στρατιωτικών βραβείων, διακρίσεων και βραβείων σε προσωπικότητες της επιστήμης και του πολιτισμού, καθώς και για συναντήσεις εκπροσώπων του κόμματος με πολίτες.[11][12]

Η Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Αλεξάνδρου Νιέφσκι

Η Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Αλεξάνδρου Νιέφσκι.

Η Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Αλεξάνδρου Νιέφσκι πήρε το όνομά της από το Τάγμα του Αγ. Αλεξάνδρου Νιέφσκι, που ιδρύθηκε από την Αικατερίνη Α' το 1725.[9] Το δωμάτιο βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα του πρώτου ορόφου, στη νότια πρόσοψη του συγκροτήματος και συνδέεται με την Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Γεωργίου με ογκώδεις επάργυρες πόρτες με χρυσό διάκοσμο, που απεικονίζουν κορδέλες και αστέρια του Τάγματος.

Το ορθογώνιο δωμάτιο έχει μήκος 31 μ., πλάτος 20 μ. και ύψος 20 μ.. Η αίθουσα είναι διακοσμημένη με τα οικόσημα των επαρχιών και των περιοχών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, καθρέπτες τοίχου, τέσσερα μαρμάρινα τζάκια και κηροπήγια που κατασκευάστηκαν στα εργοστάσια του δούκα του Λόιχτενμπεργκ. Από υψηλά, καλύπτεται από έναν ελλειπτικό τρούλο που στηρίζεται σε τέσσερις πυλώνες με εικόνες των οικόσημων του Τάγματος, τα αστέρια και το μονόγραμμα του Αγ. Αλεξάνδρου.[13] Το παρκέ είναι από τριάντα είδη ξύλου.

Αρχικά στην Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Αλεξάνδρου Νιέφσκι είχαν τοποθετηθεί έξι πίνακες του καλλιτέχνη Φέοντορ Μόλλερ, που αντιπροσωπεύουν τις στιγμές από τη ζωή του Aλεξάνδρου Νέφσκι: η είσοδός του στο απελευθερωμένο Πσκοφ, η μάχη του Νέβα, ο γάμος του με την πριγκίπισσα Πολότσκ, η παραμονή του στη Χρυσή Ορδή.

Στη δεκαετία του 1930 η αίθουσα ανακατασκευάστηκε και έγινε μέρος της Αίθουσας Συνελεύσεων. Οι εσωτερικοί χώροι ανακαινίστηκαν το 1994-1999 και η αίθουσα χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια για συνεδριάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας.[14]

Η Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Βλαντιμίρ

Η Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Βλαντιμίρ.

Η Αίθουσα του Τάγματος του Αγίου Βλαντιμίρ πήρε το όνομά της από το Τάγμα του Αγ. Βλαντιμίρ, που ιδρύθηκε από τη Μεγάλη Αικατερίνη το 1782. Το φως εισέρχεται στην αίθουσα μόνο μέσω ενός φαναριού στο κέντρο του με νευρώνες τρούλου, από τον οποίο κρέμεται ένας πολυέλαιος σε επίπεδα κατασκευασμένος σε ένα εργοστάσιο στην Αγία Πετρούπολη. Ο πολυέλαιος των τριών τόνων τοποθετήθηκε αρχικά στον Προθάλαμο, για τον οποίο αποδείχθηκε πολύ μεγάλος, και αργότερα κρεμάστηκε ξανά στην Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Βλαντιμίρ.[13] Το δωμάτιο είχε επίσης τετραώροφα φωτιστικά από σκούρο μπρούτζο.

Η χωρική σύνθεση του δωματίου θυμίζει βαπτιστήριο και έχει σχεδιαστεί ως ροτόντα με στοά παράκαμψης και κιγκλίδωμα στο επίπεδο του πρώτου ορόφου. Το δωμάτιο ήταν αρχικά τετράγωνο σε κάτοψη, με πλευρές δεκαέξι μ. η καθεμία, αλλά οι κόγχες στις γωνίες του δίνουν μια ομοιότητα με οκτάγωνο.[6] Η διακόσμηση του δωματίου αντιστοιχούσε στα σύμβολα του Τάγματος και έγινε σε μια γκάμα από λευκά, ροζ και ωχροπράσινα χρώματα. Οι τοίχοι και οι παραστάδες είναι επενδυμένες με ροζ και λευκό μάρμαρο και το παρκέ, σε σχήμα αστεριού, είναι κατασκευασμένο από περισσότερα από είκοσι είδη ξύλου.[9] Ο τρούλος της αίθουσας είναι διακοσμημένος με ανάγλυφα, που απεικονίζουν το Τάγμα του Αγ. Βλαδίμηρου.

Μετά το 1918, η Αίθουσα του Τάγματος του Αγίου Βλαντιμίρ χρησιμοποιήθηκε για την υπογραφή συνθηκών μεταξύ της ΕΣΣΔ και ξένων χωρών.

Η Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Ανδρέα

Η Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Ανδρέα.

Η Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Ανδρέα ήταν η κύρια αίθουσα στη σειρά των επίσημων αιθουσών αφιερωμένων στις στρατιωτικές τιμές της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Αντιστοιχούσε στο Τάγμα του Αγ. και Αποστόλου Ανδρέα, το οποίο καθιέρωσε ο Πέτρος Α΄ ο Μέγας το 1698 [15]

Η αίθουσα χρησιμοποιήθηκε για τελετουργικές εκδηλώσεις και εντός των τείχων της τελέστηκαν οι στέψεις των Αλέξανδρου Β', Αλεξάνδρου Γ' και Νικολάου Β'. Αρχικά, το επίκεντρο του δωματίου ήταν ο θρόνος τού εν ενεργεία μονάρχη, διακοσμημένος με σκαλίσματα και πολύτιμους λίθους. Στα τέλη του 19ου αι., το βάθρο αντικαταστάθηκε από τρεις θέσεις για τον Αυτοκράτορα Νικόλαο Β', της συζύγου του Αλεξάνδρας Φεοντόροβνας και της μητέρας του Μαρίας Φεοντόροβνας.[16]

Μετά τη Ρωσική Επανάσταση, τα συνέδρια της Κομιντέρν, οι συνελεύσεις και οι συναντήσεις κορυφής πραγματοποιούνταν στην Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Ανδρέα. Το 1933-1934 η Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Ανδρέα και η Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Αλεξάνδρου Νιέφσκι συγχωνεύτηκαν και ξανακτίστηκαν, για να πραγματοποιηθούν συνεδριάσεις του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ.[6]

Το 1993 ο Ρώσος πρόεδρος Μπόρις Γέλτσιν διέταξε την αποκατάσταση της ιστορικής εμφάνισης των θαλάμων.

Μετά την ανακατασκευή, η αίθουσα χρησιμοποιήθηκε για επίσημες συναντήσεις και εκδηλώσεις. Τώρα η αίθουσα χρησιμοποιείται για συνεδριάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας και συναντήσεις ξένων πρεσβευτών. Η εγκαθίδρυση του Ρώσου Προέδρου γίνεται στην Αίθουσα του Τάγματος του Αγ. Ανδρέα.

Η Αίθουσα του Τάγματος της Αγ. Αικατερίνης

Η Αίθουσα του Τάγματος της Αγ. Αικατερίνης χρησίμευε ως η αίθουσα του θρόνου για τις Ρωσίδες αυτοκράτειρες και πήρε το όνομά της από το Τάγμα της Αγ. Αικατερίνης, που ιδρύθηκε το 1714.[9] Πλαισιώνουν την είσοδο παραστάδες σε ογκώδεις πεσσούς, διακοσμημένους με μωσαϊκά σχέδια από μαλαχίτη. Οι τοίχοι είναι διακοσμημένοι με τακτοποιημένα ανάγλυφα, φτιαγμένα σε φιλιγκράν και διακοσμημένα με λίθους. Το παρκέ σχεδιάστηκε από τον Φεντόρ Σόλντσεφ.[13]

Τον 20ο αι. οι αίθουσες του Μεγάλου Ανακτόρου του Κρεμλίνου χρησιμοποιήθηκαν για συνεδριάσεις του Σοβιέτ της Ένωσης και του Σοβιέτ των Εθνοτήτων, καθώς και για διάφορες επιτροπές κατά τη διάρκεια των συνόδων του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ . Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου οργανώθηκαν επίσημες συναντήσεις με ξένες αντιπροσωπείες στο Μεγάλο Ανάκτορο του Κρεμλίνου. Δεκαεπτά εκδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν εντός των τειχών της Αίθουσας του Τάγματος της Αγ. Αικατερίνης κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Σε αυτές τις δεξιώσεις ήταν παρόντες μεταξύ άλλων ο Κινέζος διπλωμάτης Σόονγκ Ζίουεν και ο στρατηγός Ντουάιτ Αιζενχάουερ.

Από το 2018, η αίθουσα δεν περιλαμβανόταν στο πρόγραμμα περιήγησης στο Μεγάλο Ανάκτορο του Κρεμλίνου, καθώς η αίθουσα χρησιμοποιείτο για συναντήσεις του Ρώσου Προέδρου με ξένες αντιπροσωπείες και διαπραγματεύσεις.[17]

Εκθεσιακός χώρος

Βιβλιογραφικές αναφορές

  1. (Γερμανικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά, Ιταλικά) archINFORM. 3887. Ανακτήθηκε στις 31  Ιουλίου 2018.
  2. «Постановление Совета Министров РСФСР № 1327 от 30.08.1960».
  3. «About The Grand Kremlin Palace in Moscow [En]». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Φεβρουαρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2023. 
  4. Moskva. Firenze: Bonechi. 2010. ISBN 978-88-476-1952-4. 
  5. Kondratʹev, I. K. (1996). Sedai︠a︡ starina Moskvy. Moskva: Voennoe izd-vo. ISBN 5-203-01664-X. 
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 Bogatskaja, Irina Andreevna (2009). Kreml' = The Kremlin : [al'bom]. Sergej Jastržembskij. Moskva: Belyj gorod. ISBN 978-5-7793-1638-5. 
  7. 7,0 7,1 «Что собой представляет Большой Кремлевский дворец. Справка». РИА Новости (στα Ρωσικά). 25 Δεκεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 11 Αυγούστου 2021. 
  8. «👉Большой Кремлевский Дворец: история и фото». liveinmsk.ru (στα Ρωσικά). Ανακτήθηκε στις 11 Αυγούστου 2021. 
  9. 9,0 9,1 9,2 9,3 Romani︠u︡k, Sergeĭ· Романюк, Сергей (2013). Serdt︠s︡e Moskvy : ot Kremli︠a︡ do Belogo goroda. Moskva. ISBN 978-5-227-04778-6. 
  10. «Посещение Алмазного фонда, Большого Кремлёвского дворца и Мавзолея В.И. Ленина». www.kreml.ru (στα Ρωσικά). Ανακτήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2021. 
  11. «Большой Кремлевский Дворец в годы Великой Отечественной войны». vvprf.ru (στα Ρωσικά). Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2021. 
  12. «Колодный Лев. Хождение в Москву (Весь текст) - ModernLib.Net». modernlib.net. Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2021. 
  13. 13,0 13,1 13,2 Devi︠a︡tov, S. (2014). Moskovskiĭ Kremlʹ iz glubiny vekov. E. Zhuravleva. Moskva. ISBN 978-5-91926-180-3. 
  14. Sergievskai︠a︡, Irina (2014). Moskva paradnai︠a︡ : taĭny i predanii︠a︡ Zapretnogo goroda. Moskva. ISBN 978-5-4438-0588-7. 
  15. Mikhaĭlov, K. P. (2010). Moskva, kotorui︠u︡ my poteri︠a︡li. Moskva: I︠A︡uza. ISBN 978-5-699-43721-4. 
  16. Moskovskiĭ Kremlʹ, Krasnai͡a ploshchadʹ. I. I͡U. I͡Udakov, И. Ю. Юдаков (Izd. 2-e, perer. i dop έκδοση). Moskva: Nat͡sionalʹnoe geogr. ob-vo "Veche". 2007. ISBN 9785953323956. 
  17. «Учреждена Экспедиция кремлёвского строения». Президентская библиотека имени Б.Н. Ельцина (στα Ρωσικά). Ανακτήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 2021. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Strategi Solo vs Squad di Free Fire: Cara Menang Mudah!