Ο Πύργος Μπανκ Μαρκαζί στην Τεχεράνη, που στεγάζει τη διοίκηση της Κεντρικής Τράπεζας του Ιράν.
Η Κεντρική Τράπεζα της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν (περσ. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ايران, διεθνή αρχικά CBI, SWIFT κωδικός BMJIIRTH) ιδρύθηκε με πράξη το 1960 και χρησιμεύει ως ο τραπεζίτης του ιρανικού κράτους, ενώ έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να εκδίδει νομίσματα και χαρτονομίσματα. Καθήκον της είναι να διατηρεί την αξία του εθνικού νομίσματος ριάλ και να εποπτεύει τις άλλες τράπεζες και πιστωτικά ιδρύματα. Επίσης φυλάσσει τα αποθέματα της χώρας σε χρυσό και ξένο συνάλλαγμα.[1] Ακόμα, η Κεντρική Τράπεζα του Ιράν αντιπροσωπεύει τη χώρα στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και έχει λόγο στις συμφωνίες πληρωμών μεταξύ του Ιράν και άλλων κρατών.[1]
Ιστορία
Η πρώτη απόπειρα εισαγωγής χαρτονομίσματος στο Ιράν έλαβε χώρα κατά την περίοδο του Ιλχανάτου των Μογγόλων, τον 13ο αιώνα. Η καινοτομία αυτή είχε ήδη αναπτυχθεί από τη Δυναστεία Σονγκ στην Κίνα, αλλά δεν ευδοκίμησε στο Ιράν, όπου δεν επεκράτησε, και τα χαρτονομίσματα στη χώρα επανμφανίσθηκαν μετά από πέντε αιώνες[2]:
Το 1889 ιδρύθηκε η βρετανικής ιδιοκτησίας Αυτοκρατορική Τράπεζα της Περσίας (Bānk-e Šāhī) και της δόθηκε το αποκλειστικό δικαίωμα/προνόμιο να εκδίδει χαρτονομίσματα στο Ιράν, το οποίο έπραξε το 1890, εκδίδοντας χαρτονομίσματα με ονομαστική αξία από 1 έως 1000 τομάν.[3] Η τράπεζα εκείνη δεν έπραξε πολλά για να ενισχύσει τη συγκέντρωση κεφαλαίου στο Ιράν ή για να στηρίξει το νόμισμα της χώρας.[3] Προκειμένου να ανταγωνισθεί τη Βρετανική τράπεζα, η Ρωσική Αυτοκρατορία άνοιξε και εκείνη μια τράπεζα στο Ιράν, τη «Ρωσική Τράπεζα Δανείων και Αναπτύξεως».[4]
Η πρώτη κρατική τράπεζα στην ιστορία του Ιράν, η Τράπεζα Μελλί Ιράν, ιδρύθηκε το 1927 από την κυβέρνηση του Ιράν.[5] Στις 30 Μαΐου 1930 η Μελλί ανέλαβε την ευθύνη να λειτουργήσει ως η κεντρική τράπεζα της χώρας, και εξαγόρασε με 200.000 στερλίνες της εποχής το δικαίωμα εκδόσεως χαρτονομισμάτων από την Αυτοκρατορική Τράπεζα της Περσίας, ενώ ταυτοχρόνως λειτουργούσε και ως συνηθισμένη εμπορική τράπεζα.[1] Ο βασικός σκοπός της ήταν η διευκόλυνση των κρατικών οικονομικών συναλλαγών και να τυπώνει και να διανέμει το ιρανικό νόμισμα, αλλά και να διατηρεί την αξία του νομίσματος, ενώ το 1955 της δόθηκε και η ευθύνη να εποπτεύει το εθνικό τραπεζικό σύστημα.[1]
Τον Αύγουστο του 1960 η ιρανική κυβέρνηση ίδρυσε τη σημερινή Κεντρική Τράπεζα του Ιράν (CBI) και αφαίρεσε όλες τις λειτουργίες κεντρικής τράπεζας από τη Μελλί Ιράν, εκχωρώντας τις στη νέα τράπεζα.[1] Η Μελλί Ιράν συνεχίζει να λειτουργεί μέχρι σήμερα ως μια συνηθισμένη, μεγάλη τράπεζα.
Η Τράπεζα μετονομάσθηκε σε «Κεντρική Τράπεζα της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν» (παρέμειναν τα διεθνή αρχικά ) μετά την Ιρανική Επανάσταση και το όλο τραπεζικό σύστημα της χώρας προσαρμόσθηκε στους νέους κανόνες του ισλαμικού δικαίου (σαρία), που απαγορεύουν τα έντοκα δάνεια 1983.[1]
Τον Νοέμβριο του 2023 η CBI αναδομήθηκε πλήρως και συμπεριέλαβε την «Τράπεζα Αναπτύξεως της Ισλαμικής Δημοκρατίας».[6] Τον Αύγουστο του 2024 η Κεντρική Τράπεζα και άλλες ιρανικές τράπεζες δέχθηκε μεγάλη «κυβερνοεπίθεση» από την ιρανική ομάδα «IRLeaks». Τότε η ιρανική κυβέρνηση υποχρεώθηκε να πληρώσει λύτρα στους χάκερ προκειμένου να εξασφαλίσει τα δεδομένα των Ιρανών πολιτών και πελατών.[7][8]
