Ιωάννης ο Ορφανοτρόφος

Ιωάννης ο Ορφανοτρόφος
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Ἰωάννης ὁ Ὀρφανοτρόφος (Αρχαία Ελληνικά)
Γέννηση	1000 Θέμα Παφλαγονίας
Θάνατος	13  Μαΐου 1043 Λέσβος
Χώρα πολιτογράφησης	Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	πολιτικός ευνούχος
Οικογένεια
Αδέλφια	Μιχαήλ Δ΄ Παφλαγόνας Κωνσταντίνος ο Παφλαγών
Οικογένεια	Μακεδονική Δυναστεία
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	αντιβασιλιάς
Σχετικά πολυμέσα

Ο Ιωάννης ο Ορφανοτρόφος (απεβ. 13 Μαΐου 1043 στη Λέσβο) από την Οικογένεια Παφλαγόνων ήταν ευνούχος υπεύθυνος των Ορφανοτροφείων. Υπηρέτησε τον Βασίλειο Β΄ και τον Κωνσταντίνο Η΄. Ανήλθε σε ηγετική θέση στην Αυλή του Ρωμανού Γ΄, πρώτου συζύγου της Ζωής των Μακεδόνων. Ο Ιωάννης κατάφερε, ο αδελφός του Μιχαήλ Δ΄ να γίνει ο δεύτερος σύζυγός της, οπότε έγινε παντοδύναμος. Φιλόδοξος, προώθησε τον ανιψιό του Μιχαήλ Ε΄ να γίνει Αυτοκράτορας, αλλά αυτός τον έκειρε και τον εξόρισε· τυφλώθηκε και απεβίωσε.

Βιογραφία

Γεννήθηκε στην Παφλαγονία και η οικογένειά του λέγεται, ότι έκανε ανάρμοστο εμπόριο, ανταλλαγή χρημάτων ή, κατά τον Γεώργιο Κεδρηνό, κιβδηλεία. Ο Ιωάννης ήταν ο μεγαλύτερος από πέντε αδελφούς: ο Κωνσταντίνος και ο Γεώργιος ήταν επίσης ευνούχοι, ενώ ο Νικήτας και ο Μιχαήλ ήταν "γενειοφόροι".

Ο Ιωάννης αναφέρεται για πρώτη φορά ως πρωτονοτάριος και έμπιστος του Βασιλείου Β΄ τού Βουλγαροκτόνου (976-1025). Υπηρέτησε τον αδελφό αυτού Κωνσταντίνο Η΄ των Μακεδόνων (1025-28) και μετά την κόρη του τελευταίου Ζωή (1025-28). Υποστήριξε τα συμφέροντα του Ρωμανού Γ΄ Αργυρού πριν από την άνοδό του και όταν αυτός ανήλθε στον θρόνο ως πρώτος σύζυγος της Ζωής, έκανε τον Ιωάννη πραιπόσιτο του ιερού κουβουκλίου (παρακοιμώμενο, η υψηλότερη θέση ευνούχου) και συγκλητικό. Ο Ρωμανός Γ΄ ήταν Αυτοκράτορας των Ρωμαίων το διάστημα 1028-34.

Τότε ο Ιωάννης σύστησε τον αδελφό του Μιχαήλ στη Ζωή· σύμφωνα με τον Μιχαήλ Ψελλό οι δύο έγιναν εραστές και σχεδίασαν τον φόνο του Ρωμανού Γ΄, ο οποίος σκοτώθηκε στο λουτρό του στις 11 Απριλίου 1034. Ορισμένες πηγές της εποχής εμπλέκουν τον Ιωάννη στη δολοφονία. Ο Μιχαήλ έγινε, ως δεύτερος σύζυγος της Ζωής, Αυτοκράτορας με το όνομα Μιχαήλ Δ΄ ο Παφλαγών (1034-41).

Ο αδελφός του Μιχαήλ Δ΄ ο Παφλαγών γίνεται Αυτοκράτορας

Με την άνοδο του Μιχαήλ Δ΄, ο Ιωάννης ήταν σε θέση να επιδιώξει τον στόχο του: να προωθήσει τα συμφέροντα της Οικογένειάς του με σθένος. Ο χρονικογράφος Ιωάννης Σκυλίτζης αναφέρει, ότι "με τη βοήθειά του όλοι οι αδελφοί του ανέλαβαν αξιώματα". Ο Ιωάννης εξασφάλισε ώστε ο Νικήτας να γίνει δούκας της Αντιοχείας, που τον διαδέχθηκε ο αδελφός του Κωνσταντίνος· ο σύζυγος της αδελφής του Μαρίας, ο Στέφανος, από καλαφάτης πλοίων να γίνει Ναύαρχος. Ο άλλος αδελφός Γεώργιος έγινε πρωτοβεστιάριος· ο προηγούμενος στη θέση αυτή Συμεών παραιτήθηκε, διαμαρτυρόμενος για τη συμπεριφορά του Ιωάννη και αποσύρθηκε στο όρος Όλυμπος της Βιθυνίας. Άλλος συγγενής των Παφλαγόνων, ο Αντώνιος ο Παχύς, έγινε επίσκοπος Νικομηδείας. Αν και ο Ιωάννης παρέμενε υπεύθυνος των Ορφανοτροφείων, κυβερνούσε το Κράτος σαν να ήταν πρώτος υπουργός. Το 1037 προσπάθησε να γίνει Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης, εκτοπίζοντας τον Πατριάρχη Αλέξιο τον Στουδίτη, αλλά δεν τα κατάφερε.

Ο Στόλος του Στεφάνου μετέφερε τον Γεώργιο Μανιάκη στη Σικελία. Μετά την καταστρεπτική λιποταξία των Νορμανδών, Σαλερνιτών και Βαράγγων από τον στρατό του Μανιάκη, ο Ιωάννης τον ανακάλεσε στην Κωνσταντινούπολη και τον φυλάκισε· διόρισε τον Μιχαήλ Δοκειανό κατεπάνω της Ιταλίας.

Ο ανιψιός του Μιχαήλ Ε΄ ο Καλαφάτης γίνεται Αυτοκράτορας

Ο Μιχαήλ Δ΄ έπασχε από επιληψία και επειδή αυτή επιδεινωνόταν, ο Ιωάννης σκέφτηκε να διατηρήσει τους δεσμούς του στην εξουσία με άλλον τρόπο: έπεισε τη Ζωή να υιοθετήσει τον γιο του Στεφάνου, τον Μιχαήλ. Έτσι θα συνεχιζόταν η επιρροή των συγγενών του. Στις 10 Δεκεμβρίου 1041 ο αδελφός του Μιχαήλ Δ΄ απεβίωσε, ίσως με ύποπτες συνθήκες και ο ανιψιός του ανήλθε στο θρόνο ως Μιχαήλ Ε΄ ο καλαφάτης (1041-42). Έπειτα από αυτό ο Ιωάννης πήρε τον ανιψιό του Κωνσταντίνο ως προστατευόμενο, σύμφωνα με τον Ψελλό, για να εξασφαλίσει τη συνέχεια της δικής του θέσης. Όμως ο Μιχαήλ Ε΄ εξόρισε τον Ιωάννη στη μονή των Μονοβατών το 1041 και, πάντα σύμφωνα με τον Ψελλό, ευνούχισε όλους τους άρρενες συγγενείς του Ιωάννη. Ο Ιωάννης και ο αδελφός του Κωνσταντίνος τυφλώθηκαν το 1042 με διαταγή του Μιχαήλ Α΄ Κηρουλάριου Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης. Όταν έγινε Αυτοκράτορας ο τρίτος σύζυγος της ζωής, ο Κωνσταντίνος Θ΄ Μονομάχος, ο Ιωάννης στάλθηκε στη Λέσβο·. απεβίωσε εκεί στις 13 Μαΐου 1043.

Η θέση του Ιωάννη ως επικεφαλής του Κράτους, η ικανότητά του να παραμένει στην εξουσία παρά την εναλλαγή των Αυτοκρατόρων και η οξυδέρκειά του να προωθήσει τα συμφέροντα της Οικογένειάς του των Παφλαγόνων, τον κάνουν έναν από τους πιο εντυπωσιακούς ευνούχους στην ιστορία της Ρωμανίας. Η περιγραφή του από τον Ψελλό στο 4ο βιβλίο της Χρονογραφίας αυτού, δείχνει ότι ήταν μία περίπλοκη προσωπικότητα, που μπόρεσε να προκαλέσει εκτίμηση και εξ' ίσου οργή στον ίδιο χρονικογράφο.

Πηγές

• Charles M. Brand, Alexander Kahzdan and Anthony Cutler, 'John the Orphanotrophos' in Oxford Dictionary of Byzantium (New York: Oxford University Press, 1991), Vol. 2, p. 1070.
• Michael Psellus (trans. E.R.A. Sewter), Fourteen Byzantine Rulers (London: Penguin Books, 1953)
• Kathyrn M. Ringrose, The Perfect Servant: Eunuchs and the Social Construction of Gender in Byzantium (Chicago: University of Chicago Press, 2003), pp. 191-193.