Ο όρος Ιερά δάση της Ηπείρου αναφέρεται σε μια δασική έκταση που εκτείνεται στην πλειονότητα του εδάφους της Ηπείρου μέσα στην οποία έχουν βρει καταφύγιο πολλοί ζωϊκοί οργανισμοί. Επίσης μέσα σε αυτήν την έκταση διατηρούνταν και ακόμη διατηρούνται δέντρα μεγάλης ηλικίας. Στα δάση αυτά προστατεύονταν οργανισμοί πριν εισαχθεί στην καθημερινή μας ζωή η έννοια της αειφορίας[1].
Σήμερα τέτοιες περιοχές κατατάσσονται στους Ιερούς Φυσικούς Τόπους του πλανήτη (Sacred Natural Sites[2]), που ορίζονται ως τόποι με ιδιαίτερη πνευματική σημασία για παρακείμενες κοινότητες, αλλά και ως τόποι ιδιαίτερης βιοπολιτισμικής αξίας, σημαντικοί παγκοσμίως, τόσο για την πολιτισμική πολυμορφία όσο και τη βιοποικιλότητα, ιδιαίτερα λόγω των φυσικών οργανισμών που σχετίζονται με αιωνόβια δέντρα ή δάση.
Οι μεγαλύτερες και πιο παλαιές εκτάσεις βρίσκονται στα χωριά Ζαγόρι και Κόνιτσα.[3].
Έννοια
Οι δασικές εκτάσεις αυτές ονομάζονται ιερές γιατί έχουν στενή σχέση με τις παραδόσεις που υπήρχαν γύρω από αυτές για πολλούς αιώνες. Συγκεκριμένα, υπήρχαν κανόνες που απαγόρευαν την κοπή τους και στους παραβάτες προβλέπονταν θεϊκή τιμωρία[4]. Ακόμη και στα νεότερα χρόνια, αυτές οι αντιλήψεις συνέχιζαν να επικρατούν.
Συνήθως πρόκειται για δάση που προφυλάσσουν οικισμούς από φυσικές καταστροφές ή σχετίζονται με φυσικούς πόρους που η κοινότητα διαφυλάττει, επειδή είναι σημαντικοί για την επιβίωσή της. Κάποια διατηρούν εντός της έκτασής τους εκκλησίες, ξωκλήσια ή εικονίσματα τα οποία συνδέονται με λατρευτικούς σκοπούς.
Βιοποικιλότητα
Χλωρίδα
Τα ιερά δάση του Ζαγορίου και της Κόνιτσας έχουν πλουσιότερη βιοποικιλότητα σε σύγκριση με τις γειτονικές περιοχές, γεγονός που οφείλεται στην περιορισμένη ανθρώπινη επέμβαση, η οποία επιτρέπει την ανάπτυξη πολλών και σπάνιων φυτικών και ζωϊκών οργανισμών. Τα δάση αυτά περιλαμβάνουν φυλλοβόλα και αειθαλή δρύα, όπως και δάση αρκεύθου, οξειάς, βελανιδιάς και μαύρης πεύκης. Συναντώνται επίσης αρκετά φαρμακευτικά φυτά[5]. Τα γέρικα δέντρα είναι εξαιρετικά πολύτιμα γιατί φιλοξενούν μια ιδιαίτερα πλούσια, και κάποιες φορές σπάνια βιοποικιλότητα, καθώς ο κορμός τους, όσο γερνά, προσφέρει νέες συνθήκες αποίκισης σε λειχήνες, μύκητες, ξυλοφάγα έντομα, νυχτερίδες και πουλιά. Επίσης, μικρά θηλαστικά, όπως κουνάβια, νυφίτσες, σκίουροι και δεντρομυωξοί, μπορεί να χρησιμοποιήσουν κουφάλες στον κορμό για να φωλιάσουν ή να αναζητήσουν τροφή στα δέντρα αυτά. Τα δέντρα εξακολουθούν να είναι πολύτιμα ακόμη και μετά το θάνατό τους, καθώς το νεκρό ξύλο στηρίζει μια σειρά οργανισμούς όπως σαπροξυλικούς μύκητες κι έντομα ή πουλιά που θα αναζητήσουν σε αυτά καταφύγιο ή τροφή κάνοντας το δάσος ζωντανό και πλούσιο[6].
Πανίδα
Λόγω της προχωρημένης ηλικίας των δέντρων, δίνεται ιδανική ευκαιρία σε μικροοργανισμούς να εκμεταλλευτούν τις ρωγμές που αφήνει η φυσική φθορά. Έτσι αναπτύσσονται πολλοί νέοι οργανισμοί εντόμων με την πάροδο του χρόνου:
Ελαφοκάνθαρος (Lucanus cervus): Στην Ευρώπη είναι το μεγαλύτερο σε μέγεθος σκαθάρι. Παρουσιάζει -όπως και το ελάφι- μορφολογία παρόμοια με αυτή των κεράτων, που χρησιμοποιούνται είτε για να εντυπωσιάσουν τα θηλυκά, είτε για να φοβήσουν τα αρσενικά. Αναπτύσσεται μέσα σε νεκρό ξύλο[7].
Ιερά δάση στα Ζαγοροχώρια
Το «δάσος του Αγίου Νικολάου στα Λιβαδάκια της Βίτσας»,[8]
