Η Ιερά Μονή Παναγίας Αγκαράθου είναι Μονή καθιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, που υπάγεται στην Κοινότητα Σαμπά του Δήμου Μινώα Πεδιάδος στην Περιφερειακή Ενότητα Ηρακλείου της Κρήτης. Η θέση της είναι στην επαρχία Πεδιάδος στα νοτιοδυτικά του υψώματος Σωρός Παντελή , σε υψόμετρο 538 μ. Σήμερα είναι ενοριακή και η απόστασή της από το Ηράκλειο είναι 22,8 χλμ. Διαθέτει ξενώνα. Ο ναός είναι δίκλιτος και το άλλο κλίτος είναι καθιερωμένο στον Άγιο Μηνά. Το 2011 απεγράφησαν 28 άτομα.
Ιστορικά στοιχεία
Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί.
(Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 13/01/2022)
Ο Ναός ανεγέρθηκε εκ βάθρων στη θέση παλαιότερου ναού και εγκαινιάστηκε το 1894. Το Μάρτιο του 1893 γκρεμίστηκε από καταιγίδα το καμπαναριό του ναού και ανοικοδομήθηκε ξανά.
Δεν είναι γνωστό πότε ιδρύθηκε η Μονή. Είναι από τις αρχαιότερες στην Κρήτη. Αναφέρεται σε χειρόγραφο του 1532 στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας[1]. Επίσης, αναφέρεται και σε συμβόλαιο του 1538 και από τον Cornelius[2]. Στη βόρεια πύλη της μονής υπάρχει η χρονολογία 1585 και στη νότια το 1583. Κοντά στη σημερινή είσοδο αναγράφεται σε σαρκοφάγο το έτος 1554 και η επιγραφή ΘΕΟΔΩΡΟ ΤΟΥΜΠΑ. Στα δεξιά της εισόδου βρίσκεται θολωτή αποθήκη με επιγραφή που γράφει ότι το παρόν είναι έργο του Μαξίμου Λουκάρεως (αδερφού του Κύριλλου Λούκαρη) και τη χρονολογία 1628.
Κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας το μοναστήρι αποτέλεσε φυτώριο παιδείας. Ηγούμενοι στη μονή διετέλεσαν πολλοί, που αργότερα κατέλαβαν πατριαρχικούς θρόνους, όπως ο Μελέτιος Πηγάς, Πατριάρχης Αλεξανδρείας και ο Κύριλλος Λούκαρης. Τα κειμήλια , μεταξύ των οποίων και η αρχαιότατη εικόνα της Παναγίας της Ορφανής, και τα έγγραφα της Μονής μεταφέρθηκαν στα Κύθηρα.
Το μοναστήρι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και κατά τον πόλεμο εναντίον των Τούρκων. Το 1646 καταρτίστηκε σώμα Κρητικών από τον τότε ηγούμενο Αθανάσιο Χριστόφορο και πολέμησε κατά των Τούρκων. Κατά την Τουρκοκρατία ο πρώτος Μητροπολίτης Κρήτης, Νεόφυτος Πατελάρος, έδρευε στην Αγκάραθο και κατόρθωσε να ανασταλεί η διαταγή για την καταστροφή του μοναστηριού, χάρη στις φιλικές σχέσεις με τον Πασά Αχμέτ Κιοπρουλί.
Εντός του Ηγουμενείου της Ιεράς Μονής υπάρχει η Αιθούσα «Πατριάρχης Θεόδωρος Β’, ο Κρης και Αγκαραθίτης» Στην Αίθουσα αυτή εκτίθενται αφιερώματα, πατριαρχικά άμφια, τιμητικές διακρίσεις και προσωπικά αντικείμενα του Μακαριωτάτου, τα οποία δώρησε στη Μονή.
Στους αδερφούς της Μονής συγκαταλέγονται ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και πάσης Αφρικής Θεόδωρος Β΄ και οι Μητροπολίτες Γορτύνης και Αρκαδίας Μακάριος, Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου Ανδρέας, Πέτρας και Χερρονήσου Γεράσιμος, Ρόδου Κύριλλος, Ηλιουπόλεως Θεόδωρος, Νέας Ζηλανδίας Μύρων, Σελευκείας Θεόδωρος και οι Επίσκοποι Ζηνουπόλεως Ιάκωβος, Αβύδου Γρηγορίος και Κνωσσού Μεθόδιος.
