Η δύναμη του πεπρωμένου (ιταλ.La forza del destino) είναι μία όπερα σε 4 πράξεις του Ιταλού συνθέτη Τζουζέπε Βέρντι. Είναι γραμμένη πάνω σε ιταλικό λιμπρέτο του Φραντσέσκο Μαρία Πιάβε βασισμένο σε ένα ισπανικό θεατρικό έργο, το Don Álvaro ο la fuerza del sino (1835) του Άνχελ δε Σααβέδρα δούκα του Ρίβας, με μία σκηνή προσαρμοσμένη από το έργο Βαλενστάιν του Φρίντριχ Σίλερ.
Η δύναμη του πεπρωμένου συντέθηκε μετά από παραγγελία από την Αγία Πετρούπολη. Η παγκόσμια πρεμιέρα της όπερας έγινε λοιπόν στο Θέατρο Μπαλσόι Καμένι της Αγίας Πετρούπολης, στη Ρωσία, στις 22 Νοεμβρίου 1862 (10 Νοεμβρίου με το παλαιό ημερολόγιο που ήταν σε χρήση τότε στη Ρωσία).
Η δύναμη του πεπρωμένου ανεβαίνει ακόμα συχνά στις όπερες όλου του κόσμου, ενώ υπάρχουν αρκετές πλήρεις ηχογραφήσεις της. Επιπροσθέτως, η ουβερτούρα (εισαγωγή) της αναθεωρημένης εκδοχής της είναι μέρος του ρεπερτορίου για συμφωνικές ορχήστρες και παίζεται συχνά ως το εναρκτήριο κομμάτι σε συναυλίες.
Ιστορία παραστάσεων
Το εξώφυλλο της πρώτης δίγλωσσης εκδόσεως του λιμπρέτου της όπερας, Αγία Πετρούπολη 1862
Μετά από κάποιες αναθεωρήσεις που ακολούθησαν την πρεμιέρα, παραστάσεις της όπερας δόθηκαν στη Ρώμη το 1863 (υπό τον τίτλο Δον Αλβάρο) και στη Μαδρίτη (με την παρουσία του συγγραφέα του θεατρικού έργου πάνω στο οποίο βασίσθηκε, του δούκα του Ρίβας). Στα επόμενα χρόνια η όπερα παίχθηκε στη Νέα Υόρκη και στη Βιέννη (1865), στο Μπουένος Άιρες (1866) και στο Λονδίνο (1867).
Ο Βέρντι πραγματοποίησε και άλλες τροποποιήσεις της όπερας, με προσθήκες από τον Αντόνιο Γκισλαντζόνι. Με αυτές έγινε η πρεμιέρα της στη Σκάλα του Μιλάνου, στις 27 Φεβρουαρίου 1869, και από τότε αυτή η μορφή της είναι η «στάνταρ». Οι σημαντικότερες αλλαγές ήταν μία νέα ουβερτούρα, η προσθήκη μιας τελικής σκηνής στην τρίτη πράξη (μετά τη μονομαχία του Κάρλο με τον Αλβάρο) και ένα νέο τέλος, στο οποίο ο Αλβάρο παραμένει ζωντανός αντί να αυτοκτονήσει πέφτοντας από έναν γκρεμό.
Κριτικές εκδόσεις
Μία κριτική έκδοση όλων των μορφών της όπερας (με υλικό από την αρχική μουσική του 1861 που δεν είχε ποτέ παρουσιασθεί όπως είχε γραφεί) ετοιμάσθηκε από τον μουσικολόγο Φίλιπ Γκόσετ του Πανεπιστημίου του Σικάγου[3]. Στο Διεθνές Μουσικό Φεστιβάλ του Κάραμουρ (Caramoor International Music Festival) στη βόρεια Νέα Υόρκη παίχθηκε τον Ιούλιο του 2008 η μουσική της βερσιόν του 1862 μαζί με φωνητικά κομμάτια (που δεν είχαν παιχθεί ποτέ πριν) από τη βερσιόν του 1861[4].
Τα πρόσωπα του έργου
Ρόλος
Φωνή
Διανομή στην πρεμιέρα 10/22 Νοεμβρίου 1862[5] (Μαέστρος: Edoardo Bauer (Baveri)
Αναθεωρημένη εκδοχή Διανομή στην πρεμιέρα 27 Φεβρουαρίου 1869[5] (Μαέστρος: Eugenio Terziani[6])
Το μέγαρο της οικογένειας της Ελεονώρας στη Σεβίλλη
Ο Δον Αλβάρο είναι ένας νεαρός ευγενής από τη Νότιο Αμερική (από το Περού;) με εν μέρει ινδιάνικη καταγωγή, ο οποίος έχει εγκατασταθεί στη Σεβίλλη, όπου δεν έχουν και την καλύτερη γνώμη γι' αυτόν. Ερωτεύεται την Ελεονώρα, θυγατέρα του μαρκησίου του Καλατράβα, που είναι αποφασισμένη να παντρευτεί μόνο κάποιον με την ευγενέστερη καταγωγή. Παρά το ότι γνωρίζει την απέχθεια του πατέρα της για τον Αλβάρο, η Ελεονώρα είναι βαθιά ερωτευμένη μαζί του, και αποφασίζει να αφήσει το σπιτικό της και την πατρίδα της για να φύγει μαζί του. Σε αυτή της την προσπάθεια τη βοηθά η υπηρέτριά της Κούρα (Me pellegrina ed orfana – «Εξόριστη και ορφανεμένη μακριά από το παιδικό μου σπίτι»).
Ωστόσο, ο μαρκήσιος μπαίνει αιφνιδιαστικά και ανακαλύπτει την Ελεονώρα και τον Αλβάρο μαζί. Αμέσως απειλεί τον Αλβάρο με θάνατο και, προκειμένου να διαλύσει κάθε υποψία για την αγνότητα της Ελεονώρας, ο Αλβάρο παραδίδεται. Ρίχνει το πιστόλι του κάτω, αλλά το όπλο τυχαία εκπυρσοκροτεί και τραυματίζει θανάσιμα τον μαρκήσιο, ο οποίος πεθαίνει καταρώμενος την κόρη του.
Ο Αλκάλντε, αρκετοί χωρικοί αγωγιάτες και ο Δον Κάρλο του Βάργκας, ο αδελφός της Ελεονώρας, είναι συγκεντρωμένοι στην κουζίνα του πανδοχείου. Ο Δον Κάρλο, μεταμφιεσμένος σε φοιτητή του Πανεπιστημίου της Σαλαμάνκας με το ψευδώνυμο Περέδα, αποζητά εκδίκηση κατά του Αλβάρο και της αδελφής του (Son Pereda son ricco d'onore – «Είμαι ο Περέδα, ευγενικής καταγωγής»). Κατά τη διάρκεια του δείπνου η Πρετζιοσίλα, μια νεαρή τσιγγάνα, «λέει τη μοίρα» στους νέους άνδρες και τους προτρέπει να καταταγούν ως εθελοντές στον πόλεμο (Al suon del tamburo – «`Οταν τα τύμπανα κροτήσουν») για την ελευθερία της Ιταλίας, πράγμα στο οποίο όλοι συμφωνούν. Χωρισμένη από τον Αλβάρο, η Ελεονώρα φθάνει φορώντας ανδρικά ρούχα και γλιστρά έξω χωρίς να ανακαλυφθεί από τον αδελφό της.
Σκηνή 2: `Ενα γειτονικό μοναστήρι
Η Ελεονώρα βρίσκει καταφύγιο στο μοναστήρι (Sono giunta! ... Madre, pietosa Vergine – «έφθασα εδώ! Ω, δόξα τω Θεώ!»), όπου λέει στον ηγούμενο, πατέρα Γκουαρντιάνο, το αληθινό της όνομα και ότι θα ήθελε να περάσει το υπόλοιπο της ζωής της σε ένα ερημητήριο. Ο ηγούμενος απαριθμεί τις δοκιμασίες που θα πρέπει να περάσει. Η Ελεονώρα, ο Γκουαρντιάνο, ο φρα Μελιτόνε και οι άλλοι μοναχοί προσεύχονται από κοινού.
Πράξη Γ΄
Σκηνή 1: Μια δασική περιοχή κοντά στο Βελλέτρι της Ιταλίας
Στο μεταξύ ο Δον Αλβάρο έχει καταταγεί στον ισπανικό στρατό με το ψευδώνυμο Δον Φεδερίκο Ερέρος (La vita è inferno ... Ο tu che in seno agli angeli – «Η ζωή είναι μια κόλαση για τους δυστυχισμένους....Ω, αγαπημένη μου, ανυψωμένη ανάμεσα στους αγγέλους»). Μια νύχτα σώζει τη ζωή του Δον Κάρλο, ο οποίος υπηρετεί στον ίδιο στρατό με το ψευδώνυμο Δον Φέλιξ Μπόρνος. Γίνονται στενοί φίλοι και πηγαίνουν μαζί στη μάχη.
Σκηνή 2: Το διοικητήριο
Σε μία από τις μάχες ο Δον Αλβάρο νομίζει ότι έχει πληγωθεί θανάσιμα και εμπιστεύεται στον Δον Κάρλο μία βαλίτσα που περιέχει μια δέσμη από επιστολές για να τις καταστρέψει μόλις ο Δον Αλβάρο πεθάνει (Solenne in quest'ora – «Ορκίσου μου, τούτη τη μεγάλη ώρα»). Ο Δον Κάρλο έχει ορκισθεί να μη διαβάσει τις επιστολές, αλλά υποψιάζεται τον φίλο του (Morir! Tremenda cosa! ... Urna fatale del mio destino – «Το να πεθάνεις! Τι τρομερό πράγμα... Φύγε μακριά, μοιραίο ριζικό για το πεπρωμένο μου!»). Ανοίγει τη βαλίτσα, βρίσκει την εικόνα της αδελφής του και συνειδητοποιεί την αληθινή ταυτότητα του Αλβάρο. Εκείνη τη στιγμή ένας χειρουργός φέρνει νέα ότι ο Δον Αλβάρο ίσως να γιατρευτεί. Ο Δον Κάρλο χαίρεται πολύ με την ιδέα της εκδικήσεως του θανάτου του πατέρα του.
Ο Αλβάρο, έχοντας αποθεραπευθεί, έρχεται αντιμέτωπος με τον Καρλο. Αρχίζουν να μονομαχούν αλλά οι άλλοι στρατιώτες τους τραβούν τον ένα μακριά από τον άλλο. Καθώς συγκρατούν τον Κάρλο, ο Δον Αλβάρο ορκίζεται να μονάσει.
Οι στρατιώτες μαζεύονται καθώς ο Τραμπούκο, ο αγωγιάτης, επιχειρεί να τους πουλήσει την πραμάτειά του. Ο φρα Μελίτονε τους ελέγχει για τους τρόπους τους, ενώ η Πρετζιοσίλα τους οδηγεί σε ένα χορωδιακό που εξυμνεί τη στρατιωτική ζωή (Rataplan, rataplan, della gloria).
Πράξη Δ΄
Σκηνή 1: Το μοναστήρι
Ο Δον Αλβάρο έχει γίνει μοναχός (ως Ραφαήλ) στο μοναστήρι του Hornachuelos, κοντά στο οποίο είναι η σπηλιά όπου μονάζει η Ελεονώρα. Ο Δον Κάρλο φθάνει και τον υποχρεώνει να παλέψει (Le minacce, i fieri accenti – «Ας τους πάρουν οι άνεμοι μαζί τους»).
Σκηνή 2: Μια ερημική τοποθεσία κοντά στο ερημητήριο της Ελεονώρας
Η Ελεονώρα προσεύχεται να βρει γαλήνη στον θάνατο (Pace, pace mio Dio! – «Ειρήνη, Θεέ μου, δος μου ειρήνη!»). Ο Αλβάρο ορμά μέσα ζητώντας βοήθεια, έχοντας τραυματίσει θανάσιμα τον Κάρλο κατά τη μονομαχία τους. Οι δύο παλαιοί αγαπημένοι αναγνωρίζουν ο ένας τον άλλο. Η Ελεονώρα τρέχει έξω από τη σκηνή για να δει τον αδελφό της, ο οποίος, όταν σκύβει πάνω του, προλαβαίνει και τη μαχαιρώνει στην καρδιά. Η Ελεονώρα επιστρέφει με τον πατέρα Γκουαρντιάνο. Ο ηγούμενος και ο Αλβάρο προσεύχονται καθώς εκείνη πεθαίνει.
[Αρχική εκδοχή: Κυριευμένος από την ενοχή ότι σκότωσε ή προκάλεσε τον θάνατο όλων των Καλατράβα, ο Αλβάρο αυτοκτονεί πέφτοντας στο κοντινό φαράγγι, παρά τις διαμαρτυρίες του ηγουμένου Γκουαρντιάνο].
Susanna Branchini, Renzo Zulian, Marco Di Felice, Paolo Battaglia, Paolo Rumetz
Λουκάς Καρυτινός, Orchestra Filarmonia Veneta "G.F.Malipiero" & χορωδία του Teatro Sociale di Rovigo
Video DVD: Dynamic Cat: 33512
Η λεγόμενη «κατάρα»
Η δύναμη του πεπρωμένου είναι μία όπερα που πολλοί Ιταλοί τραγουδιστές της «παλιάς σχολής» πίστευαν ότι ήταν «καταραμένη» και έφερνε κακοτυχία[10]. Ο προληπτικός Λουτσιάνο Παβαρότι απέφευγε τον ρόλο του Αλβάρο για τον λόγο αυτό.
Στις 4 Μαρτίου1960, στη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης, σε μία παράσταση της Δύναμης του πεπρωμένου ο Αμερικανός βαρύτονοςΛίοναρντ Γουόρεν ήταν έτοιμος να αρχίσει την καμπαλέτα στην άρια του Δον Κάρλο στην Γ΄ Πράξη, που αρχίζει με τα λόγια Morir! Tremenda cosa! – «Το να πεθάνεις! Τι τρομερό πράγμα!». Ο σερ Ρούντολφ Μπινγκ, γενικός διευθυντής της Μητροπολιτικής Όπερας από το 1950 ως το 1972, αναφέρει ότι ο Γουόρεν έμεινε απλώς σιωπηλός και έπεσε μπρούμυτα στο πάτωμα, ενώ άλλοι ότι άρχισε να βήχει και να αγκομαχά, και ότι φώναξε «Βοηθείστε με» πριν πέσει κάτω και παραμείνει ακίνητος. Λίγα λεπτά αργότερα διαπιστώθηκε απλώς ο θάνατός του από εγκεφαλική αιμορραγία. Το υπόλοιπο της παράστασης ματαιώθηκε. Ο Γουόρεν ήταν μόλις 48 ετών.
Η «κατάρα» ώθησε τραγουδιστές και άλλους να λαβαίνουν περίεργα «μέτρα» προκειμένου να αποδιώξουν την κακή τύχη. Ο Αντόνιο Στιβανέλο, γνωστός Ιταλός σκηνοθέτης επί δεκαετίες (1950–1990), που παρείχε επίσης σκηνικά και κοστούμια σε όπερες σε όλη τη χώρα, επέμενε ότι όταν είχε τα σκηνικά και κοστούμια για τη Δύναμη του πεπρωμένου δεν τα άγγιζε με τα χέρια του. Τουλάχιστον ένα περιστατικό έχει αναφερθεί σε εκτέλεση όχι ολόκληρης της όπερας, αλλά μόνο ενός τραγουδιού της: Η κυριότερη άρια τενόρου της όπερας, το "Oh, tu che in seno", είχε αρχίσει να εκτελείται κατά τη διάρκεια μιας συναυλίας στην κομητεία Μπέργκεν του Νιου Τζέρσεϊ κατά τη δεκαετία του 2000. Καθώς ο τενόρος πλησίαζε προς το τέλος της άριας, τα φώτα στο θέατρο έσβησαν. Η διακοπή του ηλεκτρικού αναφέρθηκε ότι οφειλόταν σε ένα πρόβλημα στο νεκροταφείο που βρισκόταν δίπλα.
Σε άλλες δημιουργίες
Η μουσική των γαλλικών κινηματογραφικών ταινιών του Κλοντ ΜπερίΖαν ντε Φλορέτ και Η Μανόν των πηγών (1986) χρησιμοποιεί μια προσαρμογή από τον Ζαν-Κλοντ Πετί της άριας "Invano, Alvaro" από τη Δύναμη του πεπρωμένου.
Η κορεατική κινηματογραφική ταινία Το πορφυρό γράμμα (2004) αρχίζει με την άρια "Pace, Pace Mio Dio".
↑Tim Smith, "Baltimore Opera tests superstition: Company to take on Verdi's 'La forza del destino,' despite its history of bad luck", The Baltimore Sun (Βαλτιμόρη), 30 Σεπτεμβρίου 2007: «Η δεισιδαιμονία είναι εύκολη στον πολύχρωμο, κάπως αλαφροΐσκιωτο κόσμο του θεάτρου και της όπερας...»
Πηγές
Bing, Rudolf: 5000 Nights at the Opera. Νέα Υόρκη: Doubleday, 1972.
Budden, Julian: The Operas of Verdi, τόμος 2. Λονδίνο: Cassell, 1984. ISBN 978-0-19-520068-3.
Gossett, Philip: Divas and Scholars: Performing Italian Opera, Σικάγο και Λονδίνο: University of Chicago Press, 2006. ISBN 0-226-30482-5.
Holden, Amanda (Ed.): The New Penguin Opera Guide, Νέα Υόρκη: Penguin Putnam, 2001. ISBN 0-14-029312-4.
Mazza Schiantarelli, Simona (2011). Un viaggio tra dominante e tonica negli anni del risorgimento. Tirano, Italy: Polaris.
Melitz, Leo: The Opera Goer's Complete Guide, 1921.
Osborne, Charles: The Complete Operas of Verdi, Νέα Υόρκη: Da Capo Press, 1969. ISBN 0-306-80072-1.
Phillips-Matz, Mary Jane: Verdi: A Biography, Λονδίνο & Νέα Υόρκη: Oxford University Press, 1993. ISBN 0-19-313204-4.
