Η Δέσποινα Παππά – Πασχαλίδου (Χαλκηδόνα 1874 – Αθήνα 1954) ήταν Ελληνίδα κατασκευάστρια κούκλας.
Βιογραφία
Η Δέσποινα Παππά γεννήθηκε στο Καντίκιοϊ το 1874. Κόρη του Γεωργίου Παππά, εμπόρου με καταγωγή από τη Χίο, και της Ελένης Λογαρίδου από το Φανάρι. Ο Γεώργιος Παππάς από το 1852 διατηρούσε ένα από τα μεγαλύτερα καταστήματα πώλησης τσόχας και υφασμάτων στην Κωνσταντινούπολη (Γαλατά), έτσι, η Δέσποινα ανατρέφεται στο εύρωστο αστικό περιβάλλον μιας πολυμελούς οικογένειας. Λαμβάνει κατ’ οίκον εκπαίδευση και η μόρφωσή της περιλαμβάνει ελληνικά, γαλλικά και πιάνο, ενώ η ίδια εκδηλώνει ιδιαίτερες ικανότητες στη ζωγραφική αποτυπώνοντας σε πίνακες τα ειδυλλιακά τοπία των καρτ-ποστάλ της εποχής.[1]
Το 1922 η οικογένεια Πασχαλίδη αφήνει την Κωνσταντινούπολη και εγκαθίσταται αρχικά στη Βάρνα της Βουλγαρίας, έπειτα θα ακολουθήσει μια προσωρινή διαμονή στη Θεσσαλονίκη και τελικός προορισμός θα είναι η Αθήνα όπου και θα εγκατασταθεί οριστικώς το 1925. Με αφετηρία το γεγονός αυτό θα ξεκινήσει η οικονομική χειραφέτηση της Δέσποινας Πασχαλίδου.
Δέσποινα Παππά - Πασχαλίδου, 1920
Οι χειροποίητες κούκλες
Στα μέσα της δεκαετίας του ’20 η Δέσποινα Πασχαλίδου εκμεταλλευόμενη την έφεσή της στη χειροτεχνία μετατρέπει την ενασχόληση που άλλοτε γέμιζε τον ελεύθερο χρόνο της σε βιοπορισμό και αρχίζει να φτιάχνει με τα χέρια της πάνινες κούκλες. Σχεδιάζει και κατασκευάζει μόνη της κούκλες τις οποίες ντύνει με ελληνικές φορεσιές, τις οποίες επίσης φτιάχνει η ίδια, και διαθέτει τις χειροποίητες κούκλες της σε τουριστικά καταστήματα γύρω από την Ακρόπολη. Οι κούκλες της Δέσποινας γοητεύουν όχι μόνο γιατί είναι καλοφτιαγμένες, αλλά γιατί οι εκφράσεις των προσώπων τους είναι τέτοιες που μόνο ένας καλλιτέχνης θα μπορούσε να αποδώσει.
Οι εκθέσεις, οι συνεργασίες και η κούκλα για τον Ελευθέριο Βενιζέλο
Το 1930 η Δέσποινα παίρνει μέρος στη Βιομηχανική Έκθεση των Δελφικών Εορτών (Βιοτεχνική Έκθεσις Δελφών), όπου οι κούκλες της ντυμένες με ελληνικά παραδοσιακά κουστούμια εντυπωσιάζουν. Πέραν της συμμετοχής της σε εκθέσεις που γίνονται επί τη ευκαιρία διαφόρων εκδηλώσεων, η Δέσποινα εκθέτει τις κούκλες της στην Ετήσια Έκθεση Λαϊκής Τέχνης του Ζαππείου. Ως επαγγελματίας είναι πλέον συμβεβλημένη και συνεργάζεται με τον «Διπλούν Πέλεκυ» της Φλωρεντίνης Καλούτση, το πρώτο τουριστικό κατάστημα στην Ελλάδα.
Η Δέσποινα ντύνει τις κούκλες της, κυρίως, με παραδοσιακές ενδυμασίες από διάφορα μέρη της Ελλάδας και με αστικά καθημερινά ρούχα, ενώ φτιάχνει επίσης ενδυμασίες από μέρη της Ανατολής. Εμπνέεται από χαρακτηριστικούς τύπους της τότε αθηναϊκής κοινωνίας και κατασκευάζει τον κουλουρά, το λαχειοπώλη, τον εφημεριδοπώλη, το σαλεπιτζή, τον ταβερνιάρη. Αρέσκεται μάλιστα στην αναπαράσταση κωμικών τύπων και χαρακτήρων. Δημιουργεί έναν «Μενιδιάτη» που κρατά μια σούβλα με κρέας και η εντυπωσιακή κούκλα της που αφήνει εποχή είναι ο «Δελαπατρίδης». Ο «Όθωνας» είναι μια μεγάλης διάστασης κούκλα που κατασκευάζει κατόπιν παραγγελίας υπουργού της Κυβέρνησης Βενιζέλου, ο οποίος θέλει να την προσφέρει ως δώρο στον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο.
Το εργαστήριο κούκλας και τα παραμύθια
Το 1934 η ζήτηση αυξάνει την παραγωγή και η Δέσποινα Πασχαλίδου, γνωστή κατασκευάστρια πλέον, δημιουργεί στο σπίτι της ένα εργαστήρι κατασκευής κούκλας στο οποίο φτάνει να απασχολεί δέκα ακόμη γυναίκες, όλες πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Από το εργαστήρι αυτό φεύγουν επίσης χειροποίητες κούκλες, γυμνές – δίχως φορεσιές, που προορισμό έχουν το Αμερικανικό Near East Foundation.Το εργαστήρι - οικοτεχνία δουλεύει επιτυχώς τουλάχιστον για μία 5ετία, όμως κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οι συνθήκες δεν επιτρέπουν την περαιτέρω λειτουργία του.
Η Δέσποινα Πασχαλίδου, έχοντας σταματήσει πια να κατασκευάζει επαγγελματικά χειροποίητες κούκλες και ενθυμούμενη τα παραμύθια της θείας της Χαρίκλειας Παππά από την Πόλη, αρχίζει να καταγράφει και να εικονογραφεί τα παραμύθια των παιδικών της χρόνων στην Κωνσταντινούπολη σε μια προσπάθεια διάσωσης της παράδοσης με την οποία εκείνη γαλουχήθηκε. Το 1939 ο εκδοτικός οίκος «Πυρσός» εκδίδει το έργο της με τίτλο «Παραμύθια του Λαού μας»*.
Η Δέσποινα συνεχίζει να ασχολείται με τις αγαπημένες της κούκλες, ερασιτεχνικά όμως, κάνει κουκλοθέατρο στα εγγόνια της, καταγράφει συνταγές και παραδόσεις της Πόλης και ζωγραφίζει πίνακες.
Η Δέσποινα θα προτρέψει το 1948-9 την κόρη της Λίλη Πασχαλίδου - Θεοδωρίδου[2] να ασχοληθεί και εκείνη επαγγελματικά με την κατασκευή κούκλας, όπως επίσης θα είναι εκείνη που θα επηρεάσει την πρωτότοκη κόρη της Ελένη Ζογγολοπούλου να σπουδάσει ζωγραφική.
Απεβίωσε στην Αθήνα το 1954.
Η κόρη της Δέσποινας, Αλεξάνδρα Πασχαλίδου – Μωρέτη, θα επανεκδώσει τα παραμύθια της μητέρας της το 1990 και 2000 με τον τίτλο «Παραμύθια της Πόλης»[3].
Βιβλιογραφία
Αργυριάδη Μαρία, Η κούκλα στην ελληνική ζωή και τέχνη από την αρχαιότητα έως σήμερα, Αθήνα, 1991[4]
