Ο Γιόχαν Μπάπτιστ Βάνχαλ (Johann Baptist Wanhal, Νεχάνιτσε 12 Μαΐου 1739 – Βιέννη 20 Αυγούστου 1813) ήταν Τσέχος συνθέτης και μουσικοπαιδαγωγός.
Παραλλαγές ονοματεπωνύμου
Ο συνθέτης εμφανίζεται και με τα επώνυμα Waṅhal (το οποίο χρησιμοποιούσε ο ίδιος και τουλάχιστον ένας (1) από τους εκδότες των έργων του [9]), Wanhall, Vanhal και Van Hall. Επίσης, ο μοντέρνος τύπος στην τσεχική γλώσσα, Jan Křtitel (Γιαν Κρζτίτελ [10]) Vaňhal, που εισήχθη -λανθασμένα- κατά τον 20ό αιώνα.[11]
Βιογραφικά στοιχεία
Ο Βάνχαλ γεννήθηκε στη μικρή πόλη Νεχάνιτσε της Β. Τσεχίας, το 1739, σε οικογένεια χωρικών που ζούσαν υπό καθεστώς δουλοπαροικίας (serfdom). Έλαβε την πρώτη μουσική του κατάρτιση από την οικογένειά του και ντόπιους μουσικούς, μαθαίνοντας βιολί και εκκλησιαστικό όργανο σε νεαρή ηλικία. Έτσι, άρχισε από νωρίς να κερδίζει τα προς το ζην, ως ντόπιος οργανίστας και χορωδός. Επίσης, έμαθε γερμανικά από μικρός, καθώς αυτό απαιτείτο τότε για κάποιον που επιθυμούσε να κάνει καριέρα μουσικού στην Αυτοκρατορία των Αψβούργων.
Μέχρι την ηλικία των 21 ετών, ο Βάνχαλ, πρέπει να είχε ήδη ξεκινήσει την πορεία του ως ικανός καλλιτέχνης και συνθέτης, καθώς η προστάτιδά του, κόμισσα του Σάφγκοτς (Schaffgotsch),[10]) τον πήγε στη Βιέννη μαζί με την προσωπική της συνοδεία, το 1760. Εκεί, γρήγορα καθιερώθηκε ως δάσκαλος της υψηλής αριστοκρατίας στο τραγούδι, το βιολί και το τσέμπαλο και προσκλήθηκε να διευθύνει τις συμφωνίες του για επιφανείς πάτρονες, όπως ήταν οι οικογένειες Ερντόντι και ο Βαρώνος Ισαάκ φον Ρις της Δρέσδης. Κατά τα έτη 1762-63, πιθανόν, υπήρξε μαθητής του Κ. Ν. φον Ντίτερσντορφ (Karl Ditters von Dittersdorf), παρόλο που είχαν την ίδια ακριβώς ηλικία. Ο φον Ρις χρηματοδότησε ένα ταξίδι στην Ιταλία το 1769, οπότε ο Βάνχαλ είχε την ευκαιρία να μάθει το ιταλικό στυλ σύνθεσης, πολύ της μόδας εκείνη την εποχή. Για να αποπληρώσει τη χρηματοδότηση, ο Βάνχαλ έγινε Διευθυντής Παρεκκλησίου ( Kapellmeister) του Ρις.[12]
Οι λεπτομέρειες του ταξιδιού του Βάνχαλ στην Ιταλία (1769-71 [10]) είναι ελάχιστες, αλλά είναι γνωστό ότι συναντήθηκε με τους συναδέλφους και συμπατριώτες του -Βοημούς-, Γκλουκ και Γκάσμαν (Florian Leopold Gassmann ), στη Βενετία και στη Ρώμη, αντίστοιχα. Τα ιταλικά ταξίδια παρουσιάζουν τη μόνη γνώση που έχουμε για τη σύνθεση οπερών από τον Βάνχαλ: υποτίθεται ότι, είτε έχει γράψει όπερες πάνω στα φημισμένα κείμενα του Πιέτρο Μεταστάζιο (Ο Θρίαμβος της Κλέλια και Δημοφών), είτε μόνος του, είτε σε συνεργασία με τον Γκάσμαν με τον Βάνχαλ να γράφει μερικές ή όλες τις άριες. Όμως, αυτά τα έργα έχουν χαθεί. Σε αντιθεση με τα τεκμηριωμένα του ταξίδια στη βόρεια και κεντρική Ιταλία, ο Βάνχαλ ίσως είχε ταξιδέψει στη Νάπολη -πιθανόν, το πιο σημαντικό κέντρο της μουσικής στην Ιταλία εκείνη την εποχή- αλλά αυτό δεν είναι καθόλου σίγουρο.[13]
Μετά το ταξίδι του στην Ιταλία, ο Βάνχαλ επέστρεψε στη Βιέννη αντί να επιστρέψει στον φον Ρις, στη Δρέσδη. Ισχυρισμοί έχουν γίνει ότι, ο Βάνχαλ υπέφερε από βαρύ, καταθλιπτικό ή ψυχικό νόσημα από το οποίο ουδέποτε αποθεραπεύτηκε,[10] αλλά οι ισχυρισμοί αυτοί, πιθανόν να, έχουν υπερεκτιμηθεί. Κατά την περίοδο αυτή υποτίθεται ότι εργάστηκε περιστασιακά ως de facto Διευθυντής Παρεκκλησίου για τον κόμη Ερντόντι στο Βαράζντιν, αν και οι λίγες συνθέσεις του, εκεί, υποδηλώνουν ότι δεν είχε την πλήρη απασχόληση που είχε στον φον Ρις, γι’ αυτό και δεν υπάρχουν ενδείξεις επισκέψεων μετά το 1779.[14] Πιθανόν, όμως, ταξίδεψε και στην Κροατία.[10]
Γύρω στο 1780, ο Βάνχαλ σταμάτησε να γράφει συμφωνίες και κουαρτέτα εγχόρδων εστιάζοντας, αντ' αυτών, σε μουσική για τσέμπαλο και μικρά σύνολα δωματίου, λειτουργίες και άλλες εκκλησιαστικές μουσικές. Ο Βάνχαλ, γράφοντας και διδάσκοντας μουσική για τη -συνεχώς αυξανόμενη- μεσαία τάξη, έγινε από τους πρώτους «ανεξάρτητους» συνθέτες, δηλαδή εκείνους που η μουσική τούς παρείχε τα μέσα για να ζήσουν μια μέτρια, οικονομικά υποφερτή ζωή.[10]. Για τα τελευταία 30 χρόνια της ζωής του δεν εργάστηκε στην υπηρεσία κάποιου πάτρονα/προστάτη και, πιθανότατα, ήταν ο πρώτος Βιεννέζος (υπό την έννοια της ζωής στη Βιέννη) συνθέτης που το έπραξε. Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, περισσότερα από 270 έργα του εκδόθηκαν από Βιεννέζους εκδότες. Μάλιστα, στην αρχή της συγκεκριμένης περιόδου είχε ενεργή συμμετοχή στη βιεννέζικη μουσική ζωή, όπως μαρτυρούν τα έργα που έπαιξε μαζί με τους διάσημους Χάιντν και Μότσαρτ,[10] το 1784.
Μετά το 1787, ή κάπου εκεί, φαίνεται να έχει σταματήσει να παίζει δημόσια αλλά, παρόλ’ αυτά, ήταν οικονομικά ασφαλής και ζούσε αξιοπρεπώς κοντά στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Στεφάνου. Γύρω στο 1800, η μουσική του ήταν πολύ δημοφιλής και η δημοτικότητά του είχε φθάσει μέχρι τις ΗΠΑ.[10] Πέθανε στην αυστριακή πρωτεύουσα το 1813, σε μια χρονική περίοδο που, η μουσική του εξακολουθούσε να αναγνωρίζεται από το βιενέζικο κοινό.[15]
Μουσική και μουσικολογικά στοιχεία
Ο Βάνχαλ έπρεπε να είναι παραγωγικός συνθέτης για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του καιρού του. Έγραψε 100 κουαρτέτα, τουλάχιστον 73 συμφωνίες, 95 θρησκευτικά έργα και μεγάλο αριθμό έργων οργανικής και φωνητικής μουσικής. Οι συμφωνίες, ειδικότερα, συμπεριλαμβάνονται όλο και συχνότερα στους δίσκους οπτικής ακτίνας τα τελευταία χρόνια και, οι καλύτερες από αυτές, είναι συγκρίσιμες με πολλές από εκείνες του Χάιντν. Πολλές από τις συμφωνίες τού Βάνχαλ είναι γραμμένες σε ελάσσονες τονικότητες και θεωρούνται ότι επηρέασαν πολύ το κίνημα «Sturm und Drang» της εποχής του.[16]
Περίπου το 1780, ο Βάνχαλ σταμάτησε να γράφει μεγάλης κλίμακας οργανική μουσική και, μάλλον, ήταν ικανοποιημένος με τη σύνθεση έργων για πιάνο για την ανερχόμενη μεσαία τάξη, καθώς και εκκλησιαστική μουσική. Στην πρώτη κατηγορία, τα προγραμματικά του κομμάτια συχνά σχετίζονταν με πρόσφατα γεγονότα όπως τα «Η Μάχη του Βίρτσμπουργκ», «Η Μεγάλη Ναυμαχία του Αμπουκίρ», κ.ο.κ. Κρίνοντας από τον αριθμό των διαθεσίμων χειρογράφων, αυτά τα έργα πρέπει να ήσαν ιδιαίτερα δημοφιλή. Ο Βάνχαλ ήταν, επίσης, ο πιο παραγωγικός συγγραφέας λειτουργιών και άλλων έργων Καθολικής εκκλησιαστικής μουσικής της γενιάς του στη Βιέννη.[17] Παρόλα αυτά, φαίνεται ότι ποτέ δεν εργάστηκε για κάποιο θρησκευτικό ίδρυμα. Αυτό σημαίνει ότι, οι τελευταίες λειτουργίες που έγραψε είναι, αφ’ ενός, τεκμήρια αυθεντικής προσωπικής πίστης, αφ’ ετέρου η απόδειξη τού πόσο επωφελής υπήρξε η επικέντρωσή του στην προγραμματική μουσική πιάνου.
Κατόπιν, υπάρχει αλλαγή στο ύφος του Βάνχαλ, καθώς αναπροσανατολίζει την προσοχή του στη μεσαία τάξη. Η μουσική του γίνεται «διδακτική», υπό την έννοια ότι, χρησιμοποιεί μουσικά στοιχεία με σαφή αλλά αυτο-αναφερόμενο τρόπο και όχι την απρόσκοπτη συνέχεια από μορφή σε μορφή που χαρακτήριζε τα μέχρι τότε κομμάτια του. Σε αυτό, ο Βάνχαλ προιωνίζεται τον Μπετόβεν.[18]
Κυριότερα έργα
Όπερες
- Δημοφών, σε λιμπρέτο του Πιέτρο Μεταστάζιο (1770, χαμένο)
- Ο Θρίαμβος της Κλέλια, σε λιμπρέτο του Πιέτρο Μεταστάζιο (1776, χαμένο)
Κοντσέρτα
- Κοντσέρτο για βιολί σε Σιb ύφεση Μείζονα
- Κοντσέρτο για βιολοντσέλο σε Λα Μείζονα
- Κοντσέρτο για βιολοντσέλο σε Ντο Μείζονα
- Κοντσέρτο για κοντραμπάσο σε Μιb ύφεση Μείζονα
- Κοντσέρτο για φαγκότο σε Ντο Μείζονα
- Κοντσέρτο για δύο φαγκότα σε Φα Μείζονα
- Κοντσέρτο για φλάουτο αρ. 1
- Κοντσέρτο για φλάουτο αρ. 2
- Κοντσέρτο για εκκλησιαστικό όργανο σε Φα Μείζονα
Κουαρτέτα και κουιντέτα
- Κουαρτέτο για τσέμπαλο/πιάνο σε Μιb ύφεση Μείζονα, op. 40 αρ. 1
- Κουαρτέτο με πιάνο σε Σολ Μείζονα, op. 40 αρ. 2
- Κουαρτέτο με πιάνο σε Σι Μείζονα, op. 40 αρ. 2
- Κουιντέτο με πιάνο σε Σολ Μείζονα, op. 12 αρ. 1
- Κουιντέτο με πιάνο σε Ρε Ελάσσονα, op. 12 αρ. 2
- Κουιντέτο με πιάνο σε Σι Μείζονα, op. 12 αρ. 3
- Κουαρτέτο με όμποε op. 7 αρ. 1
- Κουαρτέτο με όμποε op. 7 αρ. 3
- Κουαρτέτο με όμποε op. 7 αρ. 3
- Κουαρτέτο με όμποε op. 7 αρ. 4
- Κουαρτέτο με όμποε op. 7 αρ. 5
- Κουαρτέτο με όμποε op. 7 αρ. 6
Σονάτες
- Σονάτα για βιόλα, op. 5 αρ. 1
- Σονάτα για βιόλα, op. 5 αρ. 2
- Σονάτα για βιόλα, op. 5 αρ. 3
- Σονάτα για βιόλα, op. 5 αρ. 4
Θρησκευτική μουσική
- 58 Λειτουργίες (οι περισσότερες σε χειρόγραφα), μεταξύ των οποίων Missa Pastoralis αρ. 1 σε Σολ Μείζονα (1782) και Missa Solemnis αρ. 2 σε Ντο Μείζονα (1778)
- Pange Lingua (Βιέννη)
- Credo
- Κyrie und Gloria
- 54 Προσφορές (Offertorien)
- 16 Salve Regina
- 10 Λιτανείες
- 14 Μοτέτα
- Stabat Mater
- Te Deum
- Tantum ergo
Προγραμματική μουσική
- Η Μεγάλη Ναυμαχία του Αμπουκίρ
- Η Ναυμαχία του Τραφάλγκαρ
- Ο Θάνατος του Νέλσονα
Διάφορα
73 συμφωνίες (ελεγμένης αυθεντικότητας, οι περισσότερες μεταξύ 1767-85, εκδ. Παρίσι, Λονδίνο, Άμστερνταμ), περίπου 100 κουαρτέτα εγχόρδων,[19] τρίο, ντιβερτιμέντι, κοντσέρτα και κοντσερτίνα για τσέμπαλο/πιάνο
Παραπομπές
- ↑ 1,0 1,1 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 28 Απριλίου 2014.
- ↑ 2,0 2,1 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 13900725d. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015.
- ↑ 3,0 3,1 (Αγγλικά) SNAC. w62520j3. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
- ↑ 4,0 4,1 Ιστορικό Αρχείο Ρικόρντι. 10799. Ανακτήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 2020.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 The Fine Art Archive. 117587. Ανακτήθηκε στις 1 Απριλίου 2021.
- ↑ (Τσεχικά) regional database of the Research Library in Hradec Králové. aleph.svkhk.cz/F/?func=direct&doc_number=000000293&local_base=hka10&format=999. Ανακτήθηκε στις 2 Μαΐου 2024.
- ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 31 Δεκεμβρίου 2014.
- ↑ 8,0 8,1 «Wanhal, Johann Baptist» (Γερμανικά) σελ. 60.
- ↑ Bryan
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 Λεωτσάκος
- ↑ Bryan, σ. 18
- ↑ Bryan, σσ. 15-18
- ↑ Bryan, σσ. 17-18
- ↑ Bryan, σσ. 18-25
- ↑ Bryan, σσ. 25-26
- ↑ Robbins
- ↑ MacIntyre, σ. 6
- ↑ MacIntyre, pp. 278-282
- ↑ Blom
Βιβλιογραφία
- «Λεξικό Μουσικής και Μουσικών» (Dictionary of Music and Musicians) του George Grove, D.C.L (Oxford, 1880)
- Baker’s biographical dictionary of musicians, on line
- Rob. Eitner, Biographisch-bibliographisches Quellen-LexiKon, on line
- Kennedy, Michael Λεξικό Μουσικής της Οξφόρδης (Oxford University Press Αθήνα: Γιαλλέλης, 1989) ISBN 960-85226-1-7
- Γιώργος Λεωτσάκος, επιμέλεια λήμματος στην εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα», έκδοση 1991, τόμος 13, σ. 278
- Enciclopedia Bompiani-Musica, Milano (εκδ. ΑΛΚΥΩΝ, 1985)
- Eric Blom The New Everyman Dictionary of Music (Grove Weidenfeld, N. York, 1988)
- Gjerdingen, Robert O. (2007). Music in the Galant Style. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780195313710.
- Bryan, Paul Robey (1997). Johann Waṅhal, Viennese Symphonist: His Life and His Musical Environment. Stuyvesant, NY: Pendragon Press. ISBN 9780945193630.
- MacIntyre, Bruce C. (1986). The Viennese Concerted Mass of the Early Classical Period. Ann Arbor, MI: UMI Research Press.
- H. C. Robbins Landon, Mozart and Vienna: Including Selections from Johann Pezzl's 'Sketch of Vienna' (1786–90) (London: Thames and Hudson; New York: Schirmer Books, 1991, ISBN 0-500-01506-6), 48.
