Ο Γιαν Εβανγκελίστα Πούρκινιε (τσεχ.Jan Evangelista Purkyně, γερμ.Johann Evangelist Purkinje, 17 ή 18 Δεκεμβρίου 1787 – 28 Ιουλίου1869) ήταν Τσέχοςανατόμος και φυσιολόγος. Υπήρξε ένας από τους γνωστότερους επιστήμονες στην εποχή του. Το 1839 επινόησε τον όρο «πρωτόπλασμα» για το υγρό περιεχόμενο του κυττάρου. Η φήμη του ήταν τέτοια, ώστε όταν άνθρωποι εκτός Ευρώπης έγραφαν επιστολές προς αυτόν, δεν χρειαζόταν να γράψουν κάτι περισσότερο για διεύθυνση παραλήπτη από «Πούρκινιε, Ευρώπη»[8]. Γιος του ήταν ο ζωγράφος Κάρελ Πούρκινιε.
Βιογραφικά στοιχεία
Η προσωπική σφραγίδα του Πούρκινιε (1837)Το φαινόμενο Πούρκινιε: προσομοιωμένη εμφάνιση κόκκινου γερανιού και φυλλώματος σε κανονική (ημερήσια) όραση, το λυκόφως (μεσοπική όραση) και τη νύχτα (σκοτωπική όραση).
Ο Πούρκινιε γεννήθηκε στη Βοημία (τότε μέρος της αυστριακής μοναρχίας). Το 1818 απεφοίτησε από το Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα με πτυχίο ιατρικής και διορίσθηκε εκεί καθηγητής της φυσιολογίας. Ανεκάλυψε το Φαινόμενο Πούρκινιε, τη μειωμένη ευαισθησία του ανθρώπινου ματιού στο αμυδρό ερυθρό φως σε σύγκριση με το αμυδρό κυανό φως. Δημοσίευσε δύο τόμους, τους Παρατηρήσεις και πειράματα διερευνώντα τη Φυσιολογία των αισθήσεων και Νέες αναφορές για την όραση, έργα τα οποία συνεισέφεραν στην ανάδυση της επιστήμης της πειραματικής ψυχολογίας. Ο Πούρκινιε δημιούργησε το πρώτο πανεπιστημιακό Τμήμα Φυσιολογίας στον κόσμο, στο Πανεπιστήμιο του Μπρεσλάου στην Πρωσία (το σημερινό Βρότσλαβ της Πολωνίας), το 1839, καθώς και το πρώτο επίσημο εργαστήριο φυσιολογίας στον κόσμο, το 1842.
Ο Πούρκινιε είναι εξίσου γνωστός και για την ανακάλυψη των κυττάρων Πούρκινιε (1837), μεγάλων νευρώνων με πολλούς δενδρίτες που βρίσκονται στην παρεγκεφαλίδα. Μία άλλη ανακάλυψή του, το 1839, ήταν οι ίνες Πούρκινιε, ιστός που άγει ηλεκτρικούς παλμούς στην καρδιά, καθώς και οι εικόνες ή είδωλα του Πούρκινιε, ανακλάσεις αντικειμένων από δομές του οφθαλμού. Ο Πούρκινιε εισήγαγε επίσης τους επιστημονικούς όρους πλάσμα (για τη συνιστώσα του αίματος που απομένει όταν όλα τα αιωρούμενα κύτταρά του έχουν αφαιρεθεί) και πρωτόπλασμα (για το υγρό περιεχόμενο των κυττάρων).
Ο Πούρκινιε ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε μικροτόμο για να αποκτήσει λεπτές φέτες ιστού, κατάλληλες για εξέταση με μικροσκόπιο, ενώ υπήρξε και ένας από τους πρώτους που χρησιμοποίησε βελτιωμένη παραλλαγή του οργάνου. Περιέγραψε την επίδραση της καμφοράς, του οπίου και της μπελαντόνας στον άνθρωπο το 1829. Πειραματίσθηκε επίσης με το μοσχοκάρυδο το ίδιο έτος[9]. Ανεκάλυψε τους ιδρωτοποιούς αδένες το 1833 και ταυτοποίησε εννέα μορφολογικές ομάδες δακτυλικών αποτυπωμάτων το 1823.[10][11] Υπήρξε επίσης ο πρώτος που περιέγραψε, το 1838, τη χρωστική νευρομελανίνη στον μεσεγκέφαλο[12].
Ο Πούρκινιε είχε αναγνωρίσει τη σημασία του έργου του Ίντγουιρντ Μάιμπριτζ και κατασκεύασε τη δική του παραλλαγή στροβοσκοπίου, την οποία ονόμασε forolyt[13]. Ασχολήθηκε επίσης με την ποίηση και τη φιλοσοφία.
Ονομάσθηκαν προς τιμή του
Το Πανεπιστήμιο Μάζαρικ στο Μπρνο της Τσεχίας έφερε το όνομά του από το 1960 ως το 1990, όπως και η ανεξάρτητη στρατιωτική ιατρική σχολή στο Χράντετς Κράλοβε (1994–2004). Σήμερα το πανεπιστήμιο στο Ούστι ναντ Λάμπεμ φέρει το όνομά του (Univerzita Jana Evangelisty Purkyně v Ústí nad Labem).
↑Jan Evangelista Purkyně: Commentatio de examine physiologico organi visus et systematis cutanei (Breslau: University of Breslau Press, 1823)
↑Harold Cummins and Rebecca Wright Kennedy (1940). «Purkinje's observations (1823) on finger prints and other skin features». The Journal of Criminal Law and Criminology31 (3): 343–356.
↑ Usunoff, K.G., Itzev, D.E., Ovtscharoff, W,A., Marani, E.: «Neuromelanin in the human brain: a review and atlas of pigmented cells in the substantia nigra», Archives of Physiology and Biochemestry, 2002, No. 4, σελ. 257
.jpg)
