Άγαλμα του Μίλτου Μανάκη στη ΜπίτολαΤι σπίτι του Μίλτου Μανάκη στη ΜπίτολαΕπιγραφή έξω από το σπίτι του Μίλτου Μανάκη στη Μπίτολα η οποία γράφει: «Σε αυτό το σπίτι έζησε και εργάστηκε ο Σλαβομακεδόνας καλλιτέχνης, ο πρώτος κινηματογραφιστής στα Βαλκάνια ΜΙΛΤΟΣ ΜΑΝΑΚΗΣ 1880-1964 , Οι πολίτες των Μπίτολα (Μοναστήρι) 21.9.1989.»
Οι Αδελφοί Μανάκη, ο Ιωάννης (Γιαννάκης) (1878–1954) και ο Μιλτιάδης (Μίλτος) (1882– 5 Μαρτίου 1964) (βλάχικα: Ιανάκη και Μίλτο Μανάκη ή Μανάκια) ήταν πρωτοπόροι κινηματογραφιστές των Βαλκανίων.
Γεννήθηκαν στην Αβδέλλα Γρεβενών στις 18 Μαΐου 1878 και 9 Σεπτεμβρίου 1882, αντίστοιχα. Σύμφωνα με τις πηγές θεωρούνται Έλληνεςβλάχοι.[2][3][4] Η μητέρα τους Λουκία (Λουτσία-Ρούσια) Καραγιάννη ήταν από την Κλεισούρα (Βλαχοκλεισούρα τότε) Καστοριάς.[5][6] Στην Κλεισούρα γνώρισε και ο παππούς τους, από την πλευρά του πατέρα τους, Γιαννούλης την γιαγιά τους Δέσπα Μπουσμπούκη.[7][8]
Βιογραφικά στοιχεία
Σε αντίθεση με τον Μίλτο που έζησε στην Αβδέλλα ο Γιαννάκης φοίτησε στο γυμνάσιο του Μοναστηρίου για να πάρει το δίπλωμα του δασκάλου και του ζωγράφου (στην ιχνογραφία και καλλιγραφία). Το 1898 ο Γιαννάκης άνοιξε φωτογραφικό στούντιο στα Ιωάννινα ενώ παράλληλα εργαζόταν ως καθηγητής καλλιγραφίας και ζωγραφικής σε σχολείο. Αργότερα ο Μίλτος μαζί με την βοήθεια του αδελφού του έγινε φωτογράφος και στη συνέχεια κινηματογραφιστής. Το 1905 αγοράζουν από το Λονδίνο μια κινηματογραφική μηχανή Urban Bioscope με σειριακό αριθμό 300 και αρχίζουν να κινηματογραφούν διάφορα θέματα καθημερινής ζωής. Έτσι το 1905 οι Μανάκηδες γύρισαν την πρώτη κινηματογραφική ταινία τεκμηρίωσης στα Βαλκάνια με πρωταγωνίστρια την γιαγιά τους κυρά-Λουκία Μανάκη η οποία έγνεθε μαλλί και ύφαινε στον αργαλειό. Το 1904 οι αδελφοί Μανάκη μετακομίζουν στο Μοναστήρι το οποίο την εποχή εκείνη ήταν κέντρο πολιτικών, οικονομικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων στα Βαλκάνια. Το 1905 ανοίγουν το διάσημο "Ατελιέ καλλιτεχνικής φωτογραφίας" του Μοναστηρίου. Το 1906 μετά από πρόσκληση του Βασιλιά Καρόλου I, λαμβάνουν μέρος σε μια διεθνή φωτογραφική έκθεση στα Σινάϊα της Ρουμανίας όπου κερδίζουν το Χρυσό Μετάλλιο. Το 1911 γίνονται οι φωτογράφοι του Οθωμανού Σουλτάνου και το 1929 του Σέρβου Βασιλιά Αλέξανδρου Α΄ Καραγιώργεβιτς.
Επιδόθηκαν σε διάφορες μαγνητοσκοπήσεις υπό μορφή ντοκιμαντέρ, σε όλη την Οθωμανική Μακεδονία. Τα θέματά τους περιελάμβαναν κυρίως καθημερινές ασχολίες, αλλά και αγωνιστές (από την Ελληνο-Βουλγαρο-Οθωμανική διαπάλη στη Μακεδονία, έως τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο) και κρατούμενους. Κινηματογράφησαν επίσης γεγονότα όπως η επανάσταση των Νεότουρκων (1908), και την επίσκεψη του Σουλτάνου Μεχμέτ Ε΄ στη Θεσσαλονίκη στη συνέχεια τη μετάβασή του σιδηροδρομικώς στο Μοναστήρι.
Από το 1921, διατηρούσαν κινηματογράφο, στην πόλη του Μοναστηρίου, που όμως το 1939 κάηκε σε πυρκαγιά. Το 1941, ο Μιλτιάδης μετεγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη.
Λίγο πριν τον θάνατό του, ο Μίλτος χάρισε όλες τις φωτογραφίες του στο Αρχείο του Μοναστηρίου. Το Αρχείο στο Μοναστήρι έλαβε 17,854 φωτογραφίες και 2,000 μέτρα ανεμφάνιστου κινηματογραφικού φιλμ, το οποίο εμφάνισε και το μετέφερε για να διασωθεί σε φιλμ 35mm (1955) και σήμερα βρίσκεται στην Ταινιοθήκη στα Σκόπια. Μέρος του έργου τους βρίσκεται στο Εθνικό Αρχείο στα Σκόπια ενώ το υλικό που υπάρχει στην Ελλάδα βρίσκεται στην ΕΡΤ.[9][10]
Στα Γρεβενά τίμησαν τους πρωτοπόρους των Βαλκανίων δίνοντας το όνομά τους στον Δημοτικό κινηματογράφο των Γρεβενών.[10]
Κάθε χρόνο, τον Σεπτέμβρη, γίνεται διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου και φωτογραφίας στο Μοναστήρι: Manaki brothers film festival στην μνήμη των αδελφών Μανάκη. Στo Μοναστήρι λειτουργεί και σύλλογος Βλάχων "Αδερφοί Μανάκη".[11]
Ενδεικτική Φιλμογραφία
1918 - Welcoming of the Greek King and Heir to the Throne Paul by General Bojovic στο Μοναστήρι.
1911 - Η κηδεία του μητροπολίτη Αιμιλιανού από τα Γρεβενά.
1911 - Το καλωσόρισμα του Σουλτάνου Μωάμεθ Ε΄ στο Μοναστήρι.
1908 - Greeting of Second Constitutional Era, στο Μοναστήρι.
1905 - Γυναίκες που γνέθουν μαλλί και υφαίνουν στον αργαλειό, στην Αβδέλλα.
Θ. Αγγελόπουλος "Το Βλέμμα του Οδυσσέα"
Ο Θεόδωρος Αγγελόπουλος το 1995 γύρισε την ταινία Το βλέμμα του Οδυσσέα όπου στην ιστορία ο πρωταγωνιστής ταξιδεύει στα Βαλκάνια για να βρει την χαμένη κινηματογραφική μπομπίνα των αδελφών Μανάκη (το χαμένο βλέμμα).[12] Η ταινία ξεκινάει με πλάνο την πρώτη ταινία των αδελφών Μανάκη όπου η γιαγιά τους έγνεθε μαλλί και ύφαινε στον αργαλειό.
↑Crhistos K. Christodoulou The Manakis Brothers: The Greek Pioneers of the Balkanic Cinema, 1997, Organization for the Cultural Capital of Europe Thessaloniki.
↑«Αδελφοί Μανάκια». Thessalonikiartsandculture.gr. Ανακτήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 2021.
