Αγιά Λάρισας

Συντεταγμένες: 39°43′9″N 22°45′30″E

Αγιά Λάρισας
Αγιά Λάρισας Αγιά Λάρισας
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Θεσσαλίας
Περιφερειακή Ενότητα	Λάρισας
Δήμος	Αγιάς
Δημοτική Ενότητα	Αγιάς
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Θεσσαλία
Νομός	Λάρισας
Υψόμετρο	200 μέτρα
Έκταση	27,066 (η κοινότητα)
Πληθυσμός
Μόνιμος	3.013
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	400 03
Τηλ. κωδικός	2494

Η Αγιά είναι κωμόπολη και έδρα ομώνυμης δημοτικής κοινότητας, δημοτικής ενότητας και δήμου, της περιφερειακής ενότητας (τέως νομού) Λαρίσης, στην περιφέρεια Θεσσαλίας, σύμφωνα με το πρόγραμμα Καλλικράτης.^[1][2] Πρίν το σχέδιο Καποδίστριας και το πρόγραμμα Καλλικράτης, ανήκε στην επαρχία Αγιάς του νομού Λαρίσης, στο γεωγραφικό διαμέρισμα Θεσσαλίας.^[3][4]

Γεωγραφία

Η Αγιά είναι πεδινή κωμόπολη στο ανατολικό τμήμα του νομού Λαρίσης. Βρίσκεται σε λοφώδη περιοχή στους νοτιοανατολικούς πρόποδες της Όσσας που, προς ανατολάς, βλέπει στο τέλος του Θερμαϊκού Κόλπου και στο Αιγαίο Πέλαγος. Είναι κτισμένη στο «άνοιγμα» που δημιουργείται από την Όσσα και το Μαυροβούνι, που έχει ταυτιστεί με το αρχαίο Δώτιον Πεδίον. Επίσης, είναι οδικός κόμβος πάνω στις επαρχιακές οδούς που συνδέουν τη Λάρισα με τα παραθαλάσσια χωριά του νομού, σε μέσο σταθμικό υψόμετρο 200. Η δημοτική κοινότητα είναι χαρακτηρισμένη ως αστικός πεδινός οικισμός, με έκταση 27,066 χμ² (2011). Απέχει περίπου 35 χλμ. Α. ΒΑ της Λάρισας.^{[1][3][4][5][6][7][8]}

Πληθυσμός

Μόνιμος ^[9]^[10]^[11]

Έτος	Πληθυσμός
1991	3.749
2001	3.057
2011	3.169
2021	3.013

Πραγματικός (de facto) ^[1]^[3]^[4]

Έτος	Πληθυσμός
1961	3.067
1971	3.241
1981	3.454
1991	4.014
2001	3.027
2011	3.162

Διοικητικές μεταβολές μέχρι τον «Καλλικράτη»

Ο οικισμός αναγνωρίστηκε το 1883 ως Αγυιά και προσαρτήθηκε στον δήμο Δωτίου του νομού Λαρίσης. Το 1912 ορίστηκε έδρα της ομώνυμης κοινότητας και το 1927 η ονομασία του διορθώθηκε σε Αγιά. Με το ΦΕΚ 244Α - 04/12/1997 αποσπάστηκε ο οικισμός από την κοινότητα Αγιάς και ορίστηκε έδρα του δήμου Αγιάς.^[2]

Ονομασία

Υπάρχουν αρκετές εκδοχές για το όνομα του χωριού, μερικές από τις οποίες είναι: από την αρχαία λέξη αγυιά «οδός» - εξ ου και η παλαιότερη γραφή του ονόματος, από τη σλαβική λέξη janitza «ποτάμι», από το θηλ. του άγιος (αγία) και από το αραβοτουρκικό ayan «αγιάνης, τουρκικός τίτλος αξιωματούχου.^[3][4][12]

Ιστορικά στοιχεία

Το Αρχοντικό Αλεξούλη (18ος αιώνας)

Η περιοχή, πιθανόν να κατοικείται από τη Νεολιθική Εποχή, ενώ αρχαιολογικά ευρήματα (νομίσματα, τάφοι), προσδιορίζουν την ύπαρξη αξιόλογου οικισμού από τον 2o αιώνα π.Χ.^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Η Αγιά έχει σχετικά πρόσφατη ιστορία, αφού φαίνεται ότι ιδρύθηκε κατά τις πρώτες δεκαετίες της κατάκτησης από τους Τούρκους, αλλά μέχρι το τέλος του 17ου αιώνα είχε γρήγορα αναπτυχθεί σε οικονομικό και διοικητικό κέντρο της περιοχής, κυρίως χάρη στη σηροτροφία και τη βαφή κόκκινων νημάτων. Ήδη, στα τέλη του 18ου αιώνα, αναφέρεται ότι είχε 600 σπίτια. Το θέρος του 1767 λεηλατήθηκε από άτακτα αλβανικά στρατεύματα. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, κάθε εξέγερση στην πόλη -και σε όλη την τότε Θεσσαλομαγνησία- κατεπνίγη ολοκληρωτικά. Το 1878, έγιναν στην περιοχή της Αγιάς, μικροσυμπλοκές μεταξύ των Τούρκων και των ελληνικών στρατιωτικών τμημάτων υπό τους Κώστα Χαρίση, Αχιλλέα Ηρακλείδη και Στάμο Καπέλη και, αμέσως μετά, προσαρτήθηκε στο Ελληνικό κράτος, βάσει της Συνθήκης του Βερολίνου. Από τα μέσα του 19ου αιώνα είχε αποκτήσει Αλληλοδιδακτικό Σχολείο και Παρθεναγωγείο (στο σημερινό Μεταξοχώρι), ενώ είναι πατρίδα του λόγιου μοναχού Μεθόδιου Ολυμπιώτη.^[4][5][13]

Αξιοθέατα

Ο ναός του Αγίου Αντωνίου

• Οι εκκλησίες του Αγίου Αντωνίου (πολιούχου της Αγιάς), της Κοίμησης της Θεοτόκου (16ου αιώνα), του Αγίου Γεωργίου, της Αγίας Τριάδας και του Αγίου Νικολάου
• Η Βυζαντινή Μονή του Αγίου Παντελεήμονα, του 13ου – 16ου αιώνα, ΒΑ της κωμόπολης που θεμελιώθηκε πάνω σε αρχαίο ναό αφιερωμένο στον Δία. Το Καθολικό της Μονής ανήκει στον αθωνικό τετρακιόνιο τύπο. Έχει τοιχογραφίες του 1724 του Γαβριήλ Μοναχού Πελοποννησίου. Φέρει τρεις τρούλους, τον κεντρικό και δύο μικρότερους, στη βόρεια και τη νότια πλευρά του Ιερού, γι' αυτό και το μοναστήρι ονομαζόταν «Κουμπελής» (από το τουρκικό «Κουμπές=τρούλος). Η Μονή παρέμεινε ερημωμένη για περισσότερο από έναν αιώνα. Στη δεκαετία του 1980 εγκαταστάθηκε γυναικεία μοναστική αδελφότητα που ανοικοδόμησε και την κατεστραμμένη δυτική πτέρυγα. Εγκαταλείφθηκε και πάλι για μια δεκαετία, αλλά από τον Ιούνιο του 2005 εγκαταβιώνει νέα αδελφότητα ^[14]
• Η εκκλησία της Παναγίας στη θέση «Βαθύρεμα»
• Η Δανειστική Βιβλιοθήκη, σε παραδοσιακό κτήριο, δωρεάς του Τάκη Καρδαρά
• Το Πολιτιστικό Κέντρο Χρυσαλλίδα ^[15]
• Η Αρχαιολογική Συλλογή, η οποία περιλαμβάνει επιτύμβιες στήλες, νομίσματα, Ελληνιστικές, Ρωμαϊκές και Βυζαντινές επιγραφές κ.ά. Διεξάγονται πολιτιστικές δραστηριότητες και «εργαστήρια» αρχαιολογίας
• Η Γέφυρα Αλαμάνου στη διαδρομή προς Αγιόκαμπο.

(Πηγή:^[13])

Διάφορα

Η περιοχή τπαράγει φρούτα (κυρίως μήλα και κεράσια) και κάστανα.^[13]

Εκδηλώσεις

• Η γιορτή του πολιούχου Αγίου Αντωνίου και λιτάνευση της εικόνας στις 17-1.
• Γιορτή μήλου 31 Αυγούστου-8 Σεπτεμβρίου με παράλληλες θρησκευτικές εκδηλώσεις για τους πολιούχους.^[13]

Παραπομπές

1. https://www.statistics.gr/2011-census-pop-hous
2. https://www.eetaa.gr/metaboles/oikmet_details.php?id=13045
3. ΠΛ 1:125-6
4. ΠΛΜ 1:378
5. Δομή 1:166
6. «Διακοπές», σ. 837, 845
7. Εκδόσεις «Ελλάδα»
8. Google Earth
9. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2011_monimos.pdf
10. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2001_monimos.pdf
11. https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1991_monimos.pdf
12. Γ. Κορδάτος
13. «Διακοπές», σ. 845
14. http://imd.gr/site/catalog/poi/17/154
15. http://www.larissanet.gr/articles/municipalities_of_larissa/municipality_of_agia/

Πηγές

• Μιλτ. Δάλλα, Η Αγιά δια μέσου των αιώνων, Αθήναι, 1924
• Γ. Κορδάτου, Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς, Αθήνα 1960
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1978, 2006
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, εκδ. 1963
• Εγκυκλοπαίδεια Δομή, 2002-4
• Περιοδικό «Διακοπές», εκδ. Δ.Ο.Λ., 2010
• Οργανισμός εκδόσεων «Ελλάδα», χάρτες (Βαρελάς)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι