Το Ίδρυμα Βασίλη Παπαντωνίου (ΙΒΠ) -πρώην Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα «Β.Παπαντωνίου» (ΠΛΙ)- είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, με έδρα το Ναύπλιο. Ιδρύθηκε το 1974 από την Ιωάννα Παπαντωνίου στη μνήμη του πατέρα της Βασίλη.
Με την οργάνωση ενός Εθνογραφικού Μουσείου και ενός Ερευνητικού Κέντρου, το ΙΒΠ έθεσε ως στόχους: (α) Τη συμβολή του στην έρευνα, καταγραφή, μελέτη, διάσωση και διάδοση του νεότερου ελληνικού και παγκόσμιου πολιτισμού εν γένει και σε όλες τις μορφές και τις εκφάνσεις του. (β) Τη δημοσίευση-προβολή των αποτελεσμάτων κάθε έρευνας με εκθέσεις, εκδόσεις και επιστημονικές ανακοινώσεις. (γ) Την οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων και εκδηλώσεων για την εξοικείωση των παιδιών με τις ποικίλες δραστηριότητες του μουσείου, συνδυάζοντας τη μάθηση με το παιχνίδι. (δ) Την επιμόρφωση-μετεκπαίδευση ειδικών στους τομείς που ενδιαφέρουν το ίδρυμα.
Βραβεύσεις
Το 1981 το ΙΒΠ βραβεύθηκε με το European Museum of the Year Award (EMYA) για την έκθεση «Παραγωγή, επεξεργασία και εφαρμογή των φυσικών υφαντικών υλών στην Ελλάδα», η οποία αποτέλεσε την αφετηρία για μουσειολογικό προβληματισμό όλων των μικρών και πολλών μεγάλων μουσείων στην Ελλάδα, αλλά και για την προσφορά του στη μελέτη του νεότερου ελληνικού πολιτισμού, το μέγεθος και την ποιότητα των συλλογών του, την εκπαιδευτική και καινοτόμο -από αισθητικής πλευράς- έκθεση και την πρωτοτυπία των εκπαιδευτικών του προγραμμάτων. Είναι το μοναδικό ελληνικό μουσείο που έχει πάρει αυτό το βραβείο μέχρι σήμερα.[2]
Το 2013 το ΙΒΠ βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά του στον ελληνικό πολιτισμό.
Συλλογές
Οι συλλογές του Ιδρύματος συγκροτούνται το 1974 με την αρχική δωρεά 6.000 αντικειμένων από την Ιωάννα Παπαντωνίου και σήμερα αριθμούν περίπου 50.000 αντικείμενα άμεσα συνδεδεμένα με τον λαϊκό και τον νεότερο ελληνικό πολιτισμό. Τα περισσότερα αντικείμενα χρονολογούνται στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, ενώ υπάρχουν και αρκετά παλαιότερα, όπως για παράδειγμα τα «κοπτικά», με «σημεία» και «κλαβία» από αιγυπτιακές τουνίκες του 6ου μ.Χ. αιώνα. Η ενδυματολογική συλλογή, η συλλογή παιχνιδιών απ' όλο τον κόσμο, τα κοσμήματα, η ζωγραφική, τα σχέδια και τα χαρακτικά ξεχωρίζουν, ενώ σημαντική διαμορφώνεται πλέον και η συλλογή των ενδυμάτων μόδας και των εξαρτημάτων τους.
Για την καλύτερη διαχείριση των συλλογών δημιουργήθηκε το πρόγραμμα ηλεκτρονικής καταγραφής μουσειακών συλλογών «ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ», το οποίο σχεδιάστηκε εξαρχής με βάση την τεχνοχνωσία του ΙΒΠ, λαμβάνοντας υπόψη τα βασικά διεθνή πρότυπα για την τεκμηρίωση των εθνογραφικών αντικειμένων.
Εθνολογικό Μουσείο Ναυπλίου - Μόνιμες εκθέσεις
Το Εθνολογικό Μουσείο Ναυπλίου στεγάζεται στην οικία του Βασίλη Παπαντωνίου, ένα νεοκλασικό κτίριο των αρχών του 20ού αιώνα, που τροποποιήθηκε σε μουσείο το 1981 και βρίσκεται στη συμβολή των οδών Β. Αλεξάνδρου 1 και Σοφρώνη, στο Ναύπλιο.
Το 1974 η πρώτη έκθεση είχε θέμα τις αγροτικές και αστικές φορεσιές της Πελοποννήσου.
Το 1981 διαμορφώθηκε ο χώρος του ισογείου, προκειμένου να στεγάσει την έκθεση με θέμα τις φυσικές υφαντικές ύλες στην Ελλάδα: την παραγωγή, την επεξεργασία και την εφαρμογή τους στα τοπικά ενδύματα και στην οικιακή χρήση, με αναφορές σε τεχνικές, επαγγέλματα κλπ., καλύπτοντας την περίοδο από το 1835 έως το 1945. Οι ενότητες της έκθεσης αφορούσαν το βαμβάκι, το λινάρι, το καννάβι, το σπάρτο, το μετάξι, το μαλλί, το τραγόμαλλο, το γνέσιμο και το βάψιμο των νημάτων, τις υφαντικές λουρίδες, το ντύσιμο του αργαλειού και τους διάφορους τύπους αργαλειών, τις νεροτριβές και τα μαντάνια, τη βαφική, τη ραπτική, τον γάμο και την προίκα, την κεντητική, τις ποδιές, τα πλεκτά, τις δαντέλες και τα σταμπάτα.
Το 1986 στον πρώτο όροφο δημιουργούνται αίθουσες εκθέσεων, πωλητήριο και βοηθητικοί χώροι, για να στεγαστεί η έκθεση «Ελληνικές Φορεσιές», έτσι όπως διαμορφώθηκαν τα τελευταία 150 χρόνια στον ελλαδικό χώρο.
Το 1999, στις 11 Αυγούστου, με την ευκαιρία του εορτασμού των 25 χρόνων λειτουργίας του Ιδρύματος, σε συνδυασμό με την έλευση της νέας χιλιετίας, στον πρώτο και τον δεύτερο όροφο του Μουσείου φιλοξενήθηκε η έκθεση «Τα καλύτερα του ΠΛΙ», με στόχο να παρουσιαστεί το εύρος και η ποικιλία των μουσειακών του συλλογών, που τότε αριθμούσαν τα 25.000 αντικείμενα από 22 διαφορετικές κατηγορίες.
Από το 2006, στο ήδη αναμορφωμένο εσωτερικά κτίριο, παρουσιάστηκε η έκθεση με θέμα «Ελληνικόν Άστυ: Ναύπλιον 1822-1922».
Η νέα μόνιμη έκθεση »Συλλογές: ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο» είναι αφιερωμένη στις συλλογές του Ιδρύματος. Σε μια ελεύθερη και τολμηρή εγκατάσταση διαγράφεται η πορεία από τον 19ο στον 21ο αιώνα. Επιλεγμένα αντικείμενα σε θεματικές ενότητες μας ταξιδεύουν στο φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον του ελληνικού ιστορικού χώρου και χρόνου.
Στο ισόγειο λειτουργεί το πωλητήριο του μουσείου όπου διατίθενται οι εκδόσεις του ΙΒΠ (βιβλία, δίσκοι, αφίσες, κάρτες), καθώς και είδη δώρων.
Μουσείο Παιδικής Ηλικίας
Το Ίδρυμα Βασίλη Παπαντωνίου από την ίδρυσή του είχε με ιδιαίτερη ευαισθησία προβληματιστεί πάνω στο θέμα «Παιδί-Μουσείο». Είναι το πρώτο μουσείο στην Ελλάδα που ξεκίνησε προγράμματα πάνω στο αντικείμενο αυτό, τα οποία και είχαν πανελλαδική εμβέλεια. Το 1982 οργάνωσε στο Ναύπλιο την πρώτη συνάντηση εκπαιδευτικών, με σκοπό την ευαισθητοποίηση στον χώρο και τη δημιουργία προγραμμάτων εκπαίδευσης για παιδιά στο μουσείο, τα οποία είχαν ιδιαίτερη επιτυχία. Το ίδρυμα, στην ιδέα για μια νέα προσέγγιση αυτού του θέματος προγραμμάτισε τη δημιουργία ενός «Μουσείου του Παιδιού», σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση.
Το 1989, και μετά από έρευνα σε μουσεία παιδικής ηλικίας της Ευρώπης, άνοιξε στο Ναύπλιο το Μουσείο Παιδικής Ηλικίας «Σταθμός», με αντικείμενο «Το παιδί και ο κύκλος της παιδικής ηλικίας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα», ενώ είχε ήδη προηγηθεί η περιοδική έκθεση «Το παιδί και το παιχνίδι» στην Αθήνα και στο Ναύπλιο. Ο κύριος στόχος ήταν να προβληθεί μια νέα αντίληψη, ένας άλλος τρόπος ιδεολογικής προσέγγισης της σχέσης του παιδιού με το μουσείο, με τρεις κύριες κατευθύνσεις: την αισθητική, την ψυχολογική και την κοινωνιολογική. Ο χώρος, που περιλαμβάνει το κτίριο της παλιάς αποθήκης του σιδηροδρομικού σταθμού Ναυπλίου με την πλατφόρμα της, παραχωρήθηκε στο ΙΒΠ από τον Δήμο Ναυπλιέων.[3]
Η πρώτη έκθεση «Το Παιδί και το Παιχνίδι» είχε ως επίκεντρο τις συλλογές του ΙΒΠ με παιχνίδια του χωριού και της πόλης, διαφόρων κοινωνικών στρωμάτων, κατασκευασμένα στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό, καθώς και κάποια φτιαγμένα από τα ίδια τα παιδιά. Τα περισσότερα ανήκουν στην εποχή του μεσοπόλεμου και στη δεκαετία του 1950. Οι συλλογές διαθέτουν επίσης εκμαγεία από παιδικά παιχνίδια της αρχαιότητας που δένουν το χθες με το σήμερα και εκφράζουν τη συνέχεια στη μορφή του παιδικού παιχνιδιού. Μέσα από αυτά διαφαίνεται η πορεία που ακολούθησαν οι κοινωνικοοικονομικές δομές της ελληνικής κοινωνίας: από τον πηλό στη λαμαρίνα και ύστερα στο πλαστικό.
Ο «Σταθμός» ανανεώθηκε το 2008 με «... μια έκθεση για τη Μαργαρίτα», που αφιερώθηκε σε όλα τα παιδιά που χάθηκαν νωρίς. Η έκθεση απευθυνόταν σε παιδιά όλων των ηλικιών αλλά και στους μεγάλους, γιατί μπορούσε ν’ ανακαλέσει στη μνήμη τωρινές ή καταχωνιασμένες χαρές, στιγμές που όλοι τις ζήσαμε ή και τις ζούμε στη θέα ενός παιδικού παιχνιδιού. Ανάμεσα στα εκθέματα οι εικαστικές εγκαταστάσεις του προγράμματος «Παιδιά και Καλλιτέχνες προτείνουν στον Σταθμό», οι σημαντικές συλλογές «Κούκλες με ελληνικές τοπικές φορεσιές» της Φανής Καζές, οι φιγούρες του θεάτρου Σκιών και του Κουκλοθέατρου κ.ά.[4]
Σήμερα, στο Μουσείο Παιδικής Ηλικίας φιλοξενείται η έκθεση «Παιδιόθεν...», που περιλαμβάνει παιχνίδια και αντικείμενα από τη συλλογή του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου, κυρίως του 19ου και του 20ού αιώνα, που αφορούν την παιδική ηλικία. Μέσα από τις διαφορετικές ενότητες παρακολουθούμε την εξέλιξη της ζωής των παιδιών και των παιχνιδιών τους. Μεταξύ άλλων εκτίθενται αντίγραφα αρχαίων παιχνιδιών, αντικείμενα που σχετίζονται με τη γέννηση, τη βάφτιση και τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού και πολλά παιχνίδια. Παρουσιάζονται επίσης δυο συλλογές που αφορούν αφενός την παιδική ηλικία δυο κοριτσιών, που γεννήθηκαν το 1938 και το 1948 αντίστοιχα, και αφετέρου τις επιλογές μιας συλλέκτριας με υψηλό αισθητικό κριτήριο και αγάπη για το παιχνίδι.
Περιοδικές εκθέσεις
Το ΙΒΠ έχει οργανώσει και έχει λάβει μέρος σε πολλές εκθέσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, με πιο σημαντικές:
Ευρωπάλια, Τρεις Κύκλοι Της Ζωής, Βρυξέλλες, Οκτώβριος 1985
Η έκθεση φιλοξενήθηκε στο δημαρχείο των Βρυξελλών, σε σχέδιο του Βέλγου σχεδιαστή Daniel Serveitens de Merk, και περιλάμβανε αντικείμενα κυρίως από τις συλλογές του ΙΒΠ για τους τρεις κύκλους της ζωής και μέρος της συλλογής του από φιγούρες θεάτρου σκιών.
Αθήνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης,[5]Η Ελληνική Φορεσιά και το Κόσμημα άλλοτε και τώρα, Αθήνα 1985
Η έκθεση έγινε στην αίθουσα Athenaeum, στην Αθήνα, και αφορούσε τη διαχρονική εξέλιξη της ελληνικής γυναικείας φορεσιάς και του ελληνικού κοσμήματος, μετά από πολλές και ποικίλες επιδράσεις, καταλήγοντας στην παρουσίαση εμπνεύσεων (ενδυμάτων και κοσμημάτων) σύγχρονων σχεδιαστών (π.χ., Jean Dessès, Γιάννης Ευαγγελίδης, Γιάννης Τσεκλένης, Βασίλης Κουρκουμέλης (Billy Bo), Μιχάλης Ασλάνης, Λουκία Μπέικου, Ηλίας Λαλαούνης κλπ.). Οργάνωση: ΙΒΠ, ΥΠ.ΠΟ.
Salute to Greece (ελληνική χρονιά), Η Ελληνική Φορεσιά, Οδοιπορικό στην πόλη μας, Ντάλας (Τέξας, ΗΠΑ) 1990
Το ΙΒΠ συμμετείχε στην έκθεση που έγινε στο Ντάλας, στο πλαίσιο εκδηλώσεων με τον γενικό τίτλο "Salute to Greece" με δύο εκθέσεις, η μία με τοπικές ελληνικές φορεσιές και η δεύτερη με έργα ζωγραφικής των παιδιών που συμμετείχαν στα εκπαιδευτικά του προγράμματα.
Άμφια - Το ένδυμα της Ορθόδοξης Εκκλησίας, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα, 1-30.9.1999
Στην έκθεση παρουσιάστηκαν μεταξωτά και χρυσοκέντητα άμφια από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη, του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, του Βυζαντινού Μουσείου, του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου και του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου, που χρονικά κάλυπταν την περίοδο από τον 16ο έως και τον 20ό αιώνα. Τα ενδύματα εκτέθηκαν μεμονωμένα και ως ενδυματολογικά σύνολα, που αντιστοιχούσαν στους τρεις βαθμούς της ιεροσύνης, το διακονικό, τον ιερατικό και τον επισκοπικό βαθμό. Το σκεπτικό της παρουσίασης ήταν να αναδειχθούν, παράλληλα με τα πολυτελή χρυσοκέντητα ιερατικά ενδύματα, και διαφορετικές, λιγότερο γνωστές μορφές αμφίων, που διαμορφώνονται από υφάσματα ή κεντήματα προορισμένα για τον στολισμό του σπιτιού ή του κοσμικού ενδύματος. Ένας από τους στόχους της έκθεσης ήταν να φέρει στο φως παρόμοιο υλικό, που ως τώρα δεν έχει μελετηθεί και να ευαισθητοποιήσει κοινό και ειδικούς προς αυτή την κατεύθυνση.
Μια έκθεση για την εξέλιξη της ελληνικής ενδυμασίας από το 3000 π.Χ. μέχρι το 1992, με παράλληλες αναφορές σε ιστορικά γεγονότα.
Γιάννης Τσεκλένης - Ένας Έλληνας σχεδιαστής μόδας, Θέατρο Θησείο, Αθήνα, 1-20.10.1999
Έκθεση με δημιουργίες του γνωστού Έλληνα σχεδιαστή μόδαςΓιάννη Τσεκλένη, που εκτός των άλλων επί πολλά έτη πάλεψε για τη δημιουργία μονάδας παραγωγής στην Ελλάδα με στόχο τις επώνυμες ελληνικές εξαγωγές και το 1972 τα είδη του έφταναν σε 32 χώρες σε όλο τον κόσμο. Ο Γιάννης Τσεκλένης δώρισε το σύνολο των συλλογών του στο ΙΒΠ.
Jean Dessès – Ένας Έλληνας σχεδιαστής μόδας, Κτίριο Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, Αθήνα, 1-20.10.1999
Η έκθεση παρουσίασε για πρώτη φορά στο κοινό συγκεντρωμένες δημιουργίες του μεγάλου μόδιστρου Jean Dessès, που εργάστηκε κυρίως στο Παρίσι μέχρι την εγκατάστασή του στην Ελλάδα το 1963.
Οι ελληνικές φορεσιές του Λυκείου των Ελληνίδων στο έργο του Τσαρούχη, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Τσαρούχη Μουσείο Λυκείου των Ελληνίδων, Αθήνα, Οκτώβριος 1999-Οκτώβριος 2000
Στην έκθεση παρουσιάστηκαν δώδεκα τέμπερες του Γιάννη Τσαρούχη με θέμα τις ελληνικές τοπικές φορεσιές και η αναπαράστασή τους σε τρεις διαστάσεις, με αυθεντικές φορεσιές από τη συλλογή του Λυκείου των Ελληνίδων.
Αθήνα 2004 - Πολιτιστική Ολυμπιάδα, Πτυχώσεις. Από το αρχαίο ελληνικό ένδυμα στη μόδα του 21ού αιώνα,[6] Αθήνα, 21.6-17.10.2004
Μεγάλη έκθεση για την ενδυματολογική πρακτική των πτυχώσεων στην αρχαιότητα, την επίδρασή τους σε άλλους πολιτισμούς και τη σύγχρονη μόδα του 21ου αιώνα.
«Ενδύεσθαι». Για ένα Μουσείο Πολιτισμού του Ενδύματος, Ίδρυμα Λανίτη, Λεμεσός 2007 - Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2010
Η έκθεση βασίστηκε στην ενδυματολογική συλλογή του ΙΒΠ, προϊόν της συλλεκτικής φιλοσοφίας της προέδρου Ιωάννας Παπαντωνίου και κάλυπτε όλη την εξέλιξη της μόδας στην Ευρώπη από τον 18ο έως τον 21ο αιώνα. Φιλοδοξία της έκθεσης αυτής ήταν να αναδείξει την ανάγκη δημιουργίας ενός Μουσείου Πολιτισμού του Ενδύματος στην Ελλάδα.
6 ‘Παγκόσμιοι’ Έλληνες σχεδιαστές μόδας και 3 σύγχρονοι Έλληνες σχεδιαστές, Ελληνικό Κέντρο, Λονδίνο 2012
Το 2014, για να γιορτάσει τα 40 χρόνια από την ίδρυσή του, το ΙΒΠ οργάνωσε έναν αριθμό εκθέσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, με πιο σημαντική την έκθεση «Αχνάρια μεγαλοπρέπειας. Μια νέα ματιά στην παράδοση της ελληνικής γυναικείας φορεσιάς». Η έκθεση αρχικά σχεδιάστηκε για το Ελληνικό Κέντρο στο Λονδίνο 4.2-2.3.2014), ξανασχεδιάστηκε για το Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» (8.5-28.9.2014) στην Αθήνα και ο τελικός προορισμός ήταν το Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας (30.10.2014-19.4.2015). Στην έκθεση παρουσιάστηκαν πάνω από 40 αυθεντικά χαρακτηριστικά ελληνικά ενδύματα των συλλογών του ΙΒΠ από τον 18ο έως τις αρχές του 20ού αιώνα και ήταν αφιερωμένη στη μνήμη της Κούλας Λαιμού.
Νύφες. Παράδοση και μόδα στην Ελλάδα, Μουσείο Μπενάκη, νέο κτίριο, Αθήνα, 23.1-25.5.2014 - Φουγάρο, Ναύπλιο, 6.9-9.11.2014
Με επίκεντρο τον γάμο, τη σημαντική αυτή στιγμή στη ζωή της γυναίκας, στην έκθεση παρουσιάστηκε μια μεγάλη γκάμα νυφικών ενδυμάτων από τις συλλογές του ΙΒΠ, από τα κομψά και περίτεχνα νυφικά του τέλους του 19ου αιώνα έως τις πρωτοποριακές δημιουργίες των σύγχρονων σχεδιαστών και τις εκκεντρικές εμφανίσεις των νυφών του 21ου αι. Στην πρώτη έκθεση εκτέθηκαν 65 νυφικά, ενώ η δεύτερη εμπλουτίστηκε με νέες δωρεές, φτάνοντας τα 103 εκθέματα.
Νίκος Χρονόπουλος- Γιώργος Μπουζιάνης, Μαθητής και Δάσκαλος, Πολιτιστικό Κέντρο Δάφνης - Μουσείο Γ. Μπουζιάνη, 6.3.-30.9.2014
Έκθεση με δημιουργίες του σημαντικού ζωγράφου Νίκου Χρονόπουλου μαζί δυο έργα του δασκάλου και φίλου του Γιώργου Μπουζιάνη από τις συλλογές του ΙΒΠ.
Κτιριακές εγκαταστάσεις
Οι υπηρεσίες του ΙΒΠ στεγάζονται:
Εθνολογικό Μουσείο Ναυπλίου, Πωλητήριο, Καφενείο (Βασ. Αλεξάνδρου 1 και Σοφρώνη, Ναύπλιο, Τηλ. 0030 27520 28379). Δωρεά: Ιωάννα και Αναστασία Παπαντωνίου (1974). Το κτίριο ανακαινίστηκε το 1999 με χορηγία του Λάζαρου Εφραίμογλου.
«Σοφρώνη 13» - Εκθεσιακός χώρος, Αποθήκες (Σοφρώνη 13, Ναύπλιο). Το κτίριο διαμορφώθηκε με χορηγία της Αναστασίας Παπαντωνίου και ο ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός του πραγματοποιήθηκε με χορηγία του Ιδρύματος Ι. Κωστοπούλου.
Ένδυμα. Στον τομέα του ενδύματος ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη μελέτη της τοπικής φορεσιάς. Η έρευνα, επιτόπια και βιβλιογραφική, εξετάζει την ιστορική εξέλιξη της φορεσιάς, από τον 15ο αιώνα έως τις μέρες μας, καθώς και την κοινωνική και οικονομική διάστασή της. Τα υλικά, οι τεχνικές κατασκευής και η κοπή αποτελούν, επίσης, αντικείμενα μελέτης. Επιστημονική Υπεύθυνη: Ιωάννα Παπαντωνίου.
Προβιομηχανική τεχνολογία. Ιδιαίτερη έμφαση στον τομέα αυτό δόθηκε κατά τη διετία 1984 1985 με τη σύσταση της Ομάδας Προβιομηχανικής Τεχνολογίας, που σκοπό είχε την καταγραφή και μελέτη των τεχνικών της φωτιάς. Επιστημονικός Υπεύθυνος: Στέλιος Παπαδόπουλος
Παιδί και παιχνίδι. Τα τελευταία χρόνια, στο πλαίσιο της οργάνωσης του Μουσείου Παιδικής Ηλικίας, ξεκινούν οι πρώτες έρευνες για το παιδί και ιδιαίτερα για το παιχνίδι.
Το ΙΒΠ έχει εκπονήσει τρία πιλοτικά μουσειολογικά προγράμματα:
Πρόγραμμα ηλεκτρονικής καταγραφής μουσειακών αντικειμένων: Ένταξη του προγράμματος στο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο και χρηματοδότηση από το ΥΠ.ΠΟ.
Εθνικό Αρχείο Ενδυμασίας: Πρόγραμμα ηλεκτρονικής αποδελτίωσης πληροφοριών. Το πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε από το ΥΠ.ΠΟ.
Πρόγραμμα μηχανοργάνωσης των δραστηριοτήτων του ΙΒΠ, που εντάχθηκε στο πρόγραμμα ΜΟΠ-Πληροφορικής.[7][8]
Το πρόγραμμα καταγραφής των μουσειακών αντικειμένων[10] μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή ξεκίνησε έχοντας ως βάση το ΙΒΠ και την υποστήριξη του Κοινωνικού Ταμείου της ΕΟΚ, μέσω του ΥΠ.ΠΟ. Εφαρμόστηκε το 1986 σε τέσσερα περιφερειακά λαογραφικά μουσεία και στο ΜΕΛΤ, με σκοπό να επεκταθεί και στα υπόλοιπα. Το πρόγραμμα στόχευε στην πλήρη καταγραφή των συλλογών των λαογραφικών μουσείων και τη σύνδεσή τους μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή, για την ευκολότερη ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των ερευνητών.
Από το 1996 το ΙΒΠ συμμετέχει στο «Δίκτυο για τη διάχυση της τεχνογνωσίας για την τεκμηρίωση των εθνογραφικών αντικειμένων» (Ethnomuseum net), που χρηματοδοτείται από το ΕΠΕΤ ΙΙ, σε συνεργασία με την Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Πατρών - Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών & Τεχνολογίας Υπολογιστών, το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, το ICOM-Ελληνικό Τμήμα και άλλα εθνογραφικά μουσεία της Ελλάδας.
Στόχοι του προγράμματος:
Να δώσει συνολικές λύσεις στα προβλήματα τεκμηρίωσης των εθνογραφικών μουσείων.
Να αναπτύξει και να μελετήσει νέες τεχνικές για την καταγραφή κατά ψηφιακό τρόπο της εμπλεκόμενης πληροφορίας που καλύπτουν ένα μεγάλο αριθμό πραγματικών εφαρμογών και
Να φέρει κοντά σχεδόν το σύνολο των ερευνητών και των στελεχών που βρίσκονται σε όλη την επικράτεια και δραστηριοποιούνται στον τομέα της τεκμηρίωσης των εθνογραφικών αντικειμένων και του σχεδιασμού πληροφοριακών συστημάτων για εθνογραφικά μουσεία.
Πρόγραμμα «ΜΕΛΙΝΑ»
Το πειραματικό πρόγραμμα «ΜΕΛΙΝΑ - Εκπαίδευση και Πολιτισμός» προωθήθηκε από τα υπουργεία Παιδείας και Πολιτισμού, σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης. Κατά το πρώτο έτος (1995-1996) οργανώθηκαν εκπαιδευτικά προγράμματα σε λαογραφικά μουσεία, νεοκλασικά κτίρια και παραδοσιακούς οικισμούς σε 35 περιοχές της χώρας, με συντονιστή το Μουσείο Μπενάκη και με τη συμμετοχή πολλών λαογραφικών μουσείων.
Το ΙΒΠ συμμετείχε με το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Φτιάχνοντας το Πουκάμισο», σε συνεργασία με το 3ο Δημοτικό Σχολείο Ναυπλίου. Τα παιδιά μαθαίνουν τη σημασία της ενδυμασίας από τους προϊστορικούς χρόνους και τη διαχρονική εξέλιξή της και στη συνέχεια δημιουργούν το πουκάμισο, το νεοελληνικό «πουκάμισο», που αποτελεί απαραίτητο τμήμα για όλες τις τοπικές μας φορεσιές. Κατά το δεύτερο έτος (1996-97) εντάχθηκαν στο πρόγραμμα 35 επιπλέον σχολεία και αποφασίστηκε το ΙΒΠ να αναλάβει τον σχεδιασμό και υλοποίηση έξι ακόμα εκπαιδευτικών προγραμμάτων:
Το αερόστατο της Ανάστασης (Δ.Σ. Λεωνιδίου Κυνουρίας). Γνωριμία με το μοναδικό αναστάσιμο έθιμο του αερόστατου, μέσα από τη διαδικασία κατασκευής του άλλοτε και σήμερα. Με τη βοήθεια των σχημάτων, τα οποία δίνουν αναλυτικά τα στάδια κατασκευής, και του ειδικού χαρτιού που περιέχεται στο φυλλάδιο, τα παιδιά μπορούν να δημιουργήσουν το δικό τους μικρό αερόστατο.
Το μήνυμα της Μπούλας (2ο Δ.Σ. Λεχαινών Ηλείας). Η «τσετιά», με τους «γκότσηδες» και τις «μπούλες» της περιόδου των Απόκρεω, γίνεται παιχνίδι χαρτοκοπτικής και ανταλλαγής μηνυμάτων, που φέρνει σε επαφή τα παιδιά με τον τοπικό εθιμικό κύκλο.
Γεύσεις από γάλα (1ο Δ.Σ. Καρπενησίου). Τα παιδιά γνωρίζουν τη διαδικασία παραγωγής του γάλακτος και των παράγωγων του, μαθαίνοντας ταυτόχρονα ορισμένα πράγματα για την κτηνοτροφία, που υπήρξε σημαντικότατος κλάδος της οικονομικής ζωής του τόπου και εξακολουθεί να παίζει σπουδαίο ρόλο. Η παρασκευή και η συσκευασία του δικού τους γιαουρτιού τους προσφέρει τη χαρά της δημιουργίας ενός δικού τους προϊόντος.
Τι χορό να κάμω 'γω, που παπούτσια δεν φορώ (6ο Δ.Σ. Καλαμάτας). Γνωριμία με υποδήματα τοπικών ενδυμασιών, αλλά και με επαγγέλματα που χάνονται (τσαγκάρηδες), μέσα από ένα οδοιπορικό, που συνοδεύεται από λαϊκές παροιμίες. Το παιχνίδι με τις κάρτες βοηθάει τα παιδιά να παρατηρήσουν και να απομνημονεύσουν ευχάριστα πολύτιμα στοιχεία της λαϊκής μας παράδοσης.
Θάλασσα - Ο μόνος δρόμος (Δ.Σ. Νεάπολης Λακωνίας). Η ακτοπλοΐα αποτελεί από τα τέλη του περασμένου αιώνα σημαντικό μέσο μετακίνησης ανθρώπων και εμπορευμάτων. Η γνωριμία με τα πρώτα πλοία και τους πρώτους Πελοποννήσιους καραβοκύρηδες γίνεται μέσα από το φυλλάδιο της Νεάπολης, μιας περιοχής για την οποία η θάλασσα ακόμα και σήμερα αποτελεί τον κυριότερο δρόμο επικοινωνίας. Τα παιδιά γνωρίζουν τη σχεδία - την οποία και κατασκευάζουν τα ίδια - την τριήρη, τα ιστιοφόρα, τα ατμοκίνητα και τα πιο σύγχρονα πλοία, αλλά και τον σπουδαίο ρόλο που παίζει η θάλασσα στη χώρα μας.
Η «μαντολινάτα» (2ο Δ.Σ. Λευκάδας). Στο όμορφο νησί της Επτανήσου, το τραγούδι είναι δεμένο με την ίδια τη ζωή. Οι Λευκαδίτες, μικροί και μεγάλοι, τραγουδούν «σερενάτες» και «αρέκιες», ενώ η «μαντολινάτα περιδιαβαίνει τα καντούνια του νησιού. Η μαντολινάτα δίνει ερεθίσματα για τη δημιουργία μουσικών σχημάτων από τα παιδιά του σχολείου.
TEXtile and apparel EuroMEDiterranean heritage for Innovation (TEXMEDIN)
Το TEXMEDIN[12] ήταν ένα διακρατικό έργο που συγχρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής εδαφικής συνεργασίας του προγράμματος MED ,[13] με στόχο να ενισχύσει τη σημαντική κληρονομιά της κλωστοϋφαντουργίας και ένδυσης της ευρωμεσογειακής περιοχής και να προωθήσει τη χρήση της ως πηγή έμπνευσης για σχεδιαστές νέων συλλογών και προϊόντων ανταγωνιστικών με υψηλή ποιότητα και αισθητική. Το έργο άρχισε τον Απρίλιο του 2009 και ολοκληρώθηκε τον Μάιο του 2012. Χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ σε ποσοστό 75%, ενώ το υπόλοιπο συμπληρώθηκε από εθνικούς πόρους.
Συμμετείχαν εννιά εταίροι από έξι ευρωπαϊκές χώρες που ανήκουν στην περιοχή της Μεσογείου, όλες με μακρά παράδοση στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας και της ένδυσης, καθώς και στον σχεδιασμό και τη δημιουργικότητα.
Δημιουργήθηκε μια βάση δεδομένων[14] που εμπλουτίστηκε με 800 αντικείμενα[15] από τα τρία μουσεία και το Carpiformazione (200 από τον καθένα). Τα αντικείμενα αυτά αποτελούσαν τα αντιπροσωπευτικά δείγματα του αποθέματος της πολιτιστικής κληρονομιάς στον τομέα υφάσματος-ένδυσης και ο στόχος ήταν (α) να φτιαχτεί ένα εργαλείο για την παρουσίαση και την παροχή πληροφοριών σε οποιανδήποτε ενδιαφέρεται για την πολιτιστική κληρονομιά στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας και του ενδύματος και (β) να προσφέρει μια ελκυστική πηγή έμπνευσης και ενημέρωσης στους νέους σχεδιαστές, στυλίστες, σχολές μόδας και κλωστοϋφαντουργίας, καθώς και στις εταιρίες ένδυσης. Το ΙΒΠ συμμετείχε εμπλουτίζοντας τη βάση με ελληνικές τοπικές ενδυμασίες και εξαρτήματά τους.
Στη συνέχεια αναπτύχθηκε ένα διακρατικό δίκτυο εργαστηρίων (Inspiring Labs) και προκηρύχθηκε διαγωνισμός σχεδίου (TEXMEDIN Design Challenge).[16] Τα Inspiring Labs έδιναν τη δυνατότητα σε νέους σχεδιαστές ή στελέχη σχεδιασμού επιχειρήσεων να αποκτήσουν πρόσβαση στα αρχεία των μουσείων, να περιηγηθούν σε κέντρα τεκμηρίωσης που περιέχουν βιβλία και περιοδικά μόδας και να συνδεθούν διαδικτυακά με την ψηφιακή βιβλιοθήκη του έργου. Ο διαγωνισμός σχεδίου έδωσε τη δυνατότητα στις νέες γενιές των σχεδιαστών από την ευρωμεσογειακή περιοχή να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους δυναμικά και να αναβαθμίσουν τη δημιουργικότητά τους, χρησιμοποιώντας την κληρονομιά της κλωστοϋφαντουργίας και της ένδυσης. Η πρωτοβουλία αυτή προσέφερε ευκαιρίες για νέα ταλέντα στον ευρωμεσογειακό χώρο και ενθάρρυνε τις επιχειρήσεις του κλάδου στο να επενδύσουν στον σχεδιασμό ως ένα στρατηγικό μέσο ανταγωνιστικότητας. Μέσω της διεξαγωγής του διακρατικού διαγωνισμού, επιλέχθηκε μια ομάδα 60 νέων σχεδιαστών με βάση τις εργασίες τους. Οι επιλεγμένοι σχεδιαστές είχαν την ευκαιρία να εκπαιδευτούν στις εγκαταστάσεις των Inspiring Labs, όπου τους παρασχέθηκε νέα τεχνογνωσία και ενισχύθηκε η δημιουργικότητά τους. Με την ολοκλήρωση της κατάρτισης, οι καλύτερες εργασίες παρουσιάστηκαν στο κοινό στην Ιταλία, Ισπανία, Γαλλία και Ελλάδα. Οι σχεδιαστές υλοποίησαν μία πρωτότυπη εργασία, σχεδιάζοντας νέα προϊόντα (υφάσματα, ενδύματα, αξεσουάρ ή προϊόντα εσωτερικού χώρου). Τα σχέδια βασίστηκαν στη σύγχρονη ερμηνεία ενός ή περισσοτέρων αντικειμένων του υλικού της ψηφιακής βιβλιοθήκης του έργου TEXMEDIN.
Στις 21 και 22 Ιουνίου 2011 πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο της Λυών η πρώτη έκθεση των πρωτοτύπων και ανακηρύχθηκαν τα αποτελέσματα του διαγωνισμού.[17]
Europeana Fashion
Το ΙΒΠ συμμετείχε στο project Europeana Fashion, σε συνεργασία με 22 εταίρους 7 ευρωπαϊκών χωρών, και δημοσίευσε στην ψηφιακή βιβλιοθήκη Europeana 12.000 ενδύματα και αξεσουάρ μόδας.
Google Arts & Culture
Το ΙΒΠ συμμετείχε στο Google Arts & Culture, με τη δημιουργία δύο ψηφιακών εκθέσεων με τίτλο: (α) Patterns of Magnificence και (β) Wedding dresses from the PFF collection.
Αρχεία
Τα αρχεία του ΙΒΠ περιέχουν σπάνιο υλικό, κυρίως από επιτόπιες έρευνες για την ενδυμασία, τον χορό, το τραγούδι κλπ.:
Το φωτογραφικό αρχείο περιέχει διαφάνειες και φωτογραφίες από τις επιτόπιες έρευνες σε όλο τον ελλαδικό χώρο από το 1955 μέχρι το 1985 περίπου.
Το ίδιο ισχύει για το ηχητικό και το κινηματογραφικό αρχείο, που καλύπτει έθιμα, ένδυμα, μουσική, χορό και ομαδικό παιχνίδι.
Το Εθνικό Αρχείο Ελληνικής Παραδοσιακής Ενδυμασίας περιλαμβάνει πληροφοριακό υλικό με στοιχεία από επιτόπιες έρευνες, διάφορες φωτογραφίες, ενδυματολογικά αχνάρια, αποκόμματα εφημερίδων, αρθρογραφία και γλωσσάρια σχετικά με το θέμα.
Το αρχείο επιτόπιας έρευνας περιλαμβάνει συμπληρωματικά χειρόγραφα στοιχεία του φωνητικού, ηχητικού και κινηματογραφικού αρχείου.
Στο πλαίσιο της επιστημονικής συνεργασίας με άλλα μουσεία και φορείς, το ΙΒΠ, εκτός των άλλων, συνέβαλε στη δημιουργία και οργάνωση του Λασκαρίδειου Λαογραφικού Μουσείου στη Νέα Κίο Αργολίδας (1980), καθώς και στη δημιουργία του Μουσείου Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων και Κέντρο Εθνομουσικολογίας (Μ.Ε.Λ.Μ.Ο.Κ.Ε.) στην Αθήνα.
Σεμινάρια - Συνέδρια
Το ΙΒΠ, στοχεύοντας στην επιμόρφωση του προσωπικού του και στην ανταλλαγή απόψεων, έχει οργανώσει τοπικές και διεθνείς συναντήσεις στο Ναύπλιο. Οι τελευταίες είναι συναντήσεις των επιτροπών που λειτουργούν στα πλαίσια του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM) και του Διεθνούς Συμβουλίου για την Παραδοσιακή Μουσική (ICTM), των οποίων το ΠΛΙ είναι ενεργό μέλος.
Στις σπουδαιότερες συναντήσεις συγκαταλέγονται:
Της Ομάδας Εργασίας της Επιτροπής Ενδυματολόγων του ICOM (1981)
«Το Μουσείο και το Σχολείο» (1981)
Της Επιτροπής Ενδυματολόγων του ICOM στα πλαίσια του εορτασμού των δέκα χρόνων από την ίδρυσή του ΙΒΠ (1984). Τα πρακτικά της συνάντησης δημοσιεύονται στο επιστημονικό περιοδικό του ΙΒΠ «Εθνογραφικά» 1983-85 (4-5): σελ. 4-50[18]
Της Διεθνούς Επιτροπής για την Εκπαίδευση και την Πoλιτιστική Δράση στα Μουσεία (CECA) του ICOM (1988),[19] Συνδιοργάνωση: ICOM Ελληνικό Τμήμα. Τα πρακτικά της συνάντησης δημοσιεύτηκαν σε ειδικό τόμο από το Ελληνικό Τμήμα του ICOM
Τριήμερο σεμινάριο με θέμα «Μουσείο και Σχολείο» για τους εκπαιδευτικούς της Αργολίδας (Απρίλιος 1990). Συνδιοργάνωση: Υπουργείο Παιδείας, ICOM Ελληνικό Τμήμα, Βρετανικό Συμβούλιο
Της Διεθνούς Επιτροπής Τεκμηρίωσης (CIDOC) του ICOM (ετήσια συνάντηση)(Οκτώβριος 1990. Συνδιοργάνωση: ICOM Ελληνικό Τμήμα
17ο συμπόσιο της Ομάδας Εργασίας των Εθνοχορολόγων του ICTM (Ιούλιος 1992). Συνδιοργάνωση: Διεθνής Ομάδα Εργασίας Εθνοχορολόγων του ICTM. Τα πρακτικά της συνάντησης εκδόθηκαν σε ειδικό τόμο από το Ίδρυμα Βασίλη Παπαντωνίου
53η Ετήσια Συνάντηση Διεθνούς Επιτροπής ICOM Costume (6-12 Σεπτεμβρίου 1999)
Η βιβλιοθήκη είναι μοναδική στο είδος της για την εξειδίκευσή της στη μουσειολογία-εθνολογία, τη λαογραφία, την ενδυματολογία, την κοινωνιολογία, την ιστορία, τις τέχνες και τεχνικές, το θέατρο, τον χορό, τη μουσική, το παιδικό βιβλίο και στόχο έχει την εξυπηρέτηση του ερευνητικού προσωπικού του ΙΒΠ, της επιστημονικής κοινότητας και των παιδιών του σχολείου. Σήμερα περιλαμβάνει 12.000 τίτλους βιβλίων και 250 τίτλους περιοδικών.
Το ΙΒΠ πραγματοποιεί διάφορες εκδόσεις (βιβλία, δίσκους, κάρτες, αφίσες) που απευθύνονται είτε στο ευρύ είτε στο ειδικό επιστημονικό κοινό. Οι εκδόσεις του προωθούν τη μελέτη του νεοελληνικού πολιτισμού, εμπλουτίζοντας την ελληνική βιβλιογραφία και δισκογραφία. Ανάμεσά τους, σημαντική η σειρά της ενδυματολογίας που επιμελείται η ιδρύτρια του ΙΒΠ, ενδυματολόγος Ιωάννα Παπαντωνίου.
Στις επιστημονικές εκδόσεις συγκαταλέγονται οι επιστημονικές επετηρίδες «Εθνογραφικά», που αριθμεί 15 τόμους και «Ενδυματολογικά» με 5 τόμους.
Το 1983, το βιβλίο της Αγγελικής Αμαντρύ Η Ελληνική Επανάσταση σε γαλλικά κεραμικά του 19ου αιώνα και το 1987 το βιβλίο της Μπέτυς Ψαροπούλου Οι τελευταίοι τσουκαλάδες του Ανατολικού Αιγαίου, εκδόσεις του ΙΒΠ, απέσπασαν βραβεία της Ακαδημίας Αθηνών.
↑Κανελλόπουλος, Κανέλλος (2002). Το αποκεντρωμένο μουσείο και η συμβολή του στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και στη σύγχρονη πολιτισμική ανάπτυξη: Το παράδειγμα του ΠΛΙ. Αθήνα: ICOM - Ελληνικό Τμήμα. σελ. 83.
Κανελλόπουλος, Κανέλλος (1998), «Ταξινόμηση λαογραφικών/εθνολογικών συλλογών και κριτήρια ταξινόμησης μουσειακών αντικειμένων» στο Ethno Museum-Net. Εγχειρίδιο για την τεκμηρίωση των λαογραφικών συλλογών. ICOM CIDOC.
Παπαντωνίου, Ιωάννα (2000), Ελληνική ενδυμασία. Από την αρχαιότητα ως τις αρχές του 20ού αιώνα, Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος, Aθήνα.
Κανελλόπουλος, Κανέλλος (2002), «Το "αποκεντρωμένο" μουσείο και η συμβολή του στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και στη σύγχρονη πολιτισμική ανάπτυξη: Το παράδειγμα του ΠΛΙ», στο Θεσσαλονίκη: Σταυροδρόμι ιδεών και ανθρώπων: Η πόλη στο μουσείο και στο χώρο. Πρακτικά συνεδρίου ICOM-ICMAH, Αθήνα.
_for_a_man,_red_and_grey_striped_jersey,_1910s.jpg)
.jpg)
