Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν.Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί.
Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 21/11/2023.
Η Συκαμινέα Λάρισας, πριν το 1940 Σκαμνιά,[1][2][3] είναι ένα χωριό που ανήκει στο Δήμο Ελασσόνας. Βρίσκεται στην επαρχία Ελασσόνας στο Νομό Λάρισας. Απέχει 33 χλμ από την Ελασσόνα και είναι χτισμένη σε υψόμετρο 950 μέτρων. Οι 200 κάτοικοι του χωριού (που το καλοκαίρι φτάνουν και τους 500) ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Πρόκειται για νέο οικισμό, που προέκυψε από τη μετοίκηση των κατοίκων από την Παλιά Σκαμνιά που βρισκόταν σε υψόμετρο 1050 μέτρων. Η Παλιά Σκαμνιά ήταν ένας ορεινός παραδοσιακός οικισμός. Είχε περίπου 300 σπίτια πετρόκτιστα και πλακοσκέπαστα, διώροφα κυρίως. Οι δρόμοι είχαν καλντερίμια, υπήρχαν τρία εξωκλήσια και τρεις νερόμυλοι.
Το χωριό έπαιξε μεγάλο ρόλο στην ελληνική ιστορία, αφού στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν κέντρο στρατολόγησης κλεφτών και αρματολών, γεγονός που προκάλεσε την εκδίκηση του Βελή Πασά, ο οποίος το πυρπόλησε. Από τότε το χωριό εγκαταλείφτηκε και οι κάτοικοί του εγκαταστάθηκαν στη γύρω περιοχή. Στη συνέχεια, κατά την κατοχή επέδειξαν έντονη αντιστασιακή δράση, οπότε και καταστράφηκε το χωριό ολοσχερώς το 1943 από τους Γερμανούς, οι οποίοι έκαψαν 300 σπίτια.
Ονομασία
Η παλιά ονομασία του χωριού ήταν Σκαμνιά και χρονολογείται από το έτος 1100, αυτό όμως δεν είναι ιστορικά επιβεβαιωμένο. Βρίσκεται στους πρόποδες του Άνω Ολύμπου και απέχει περίπου πέντε χιλιόμετρα από το νέο χωριό. Η τελευταία προέλευση της ονομασίας της δεν είναι σίγουρη: εικάζεται από το φυλλοβόλο δένδρο μουριά-συκαμινιά που υπήρχε και εξακολουθεί να υπάρχει στον περίβολο του Ι.Ν. της Αγίας Τριάδας. Αυτή η εκδοχή δεν θεωρείται αρκετά βάσιμη. Άλλωστε η εμφάνιση του δένδρου της μουριάς- συκαμινιάς στο χωριό δεν είναι μαζική και μάλλον σπανίζει ώστε να δικαιολογήσει, τη συγκεκριμένη ονομασία.
Ιστορία
Οι πρώτοι κάτοικοι ήρθαν στην περιοχή το 10ο αι. μ.Χ. από παρολύμπια χωριά για να προστατευθούν από τις διώξεις του Βούλγαρου ηγεμόνα Σαμουήλ.
Η παλιά Σκαμνιά υπήρξε πάντα καταφύγιο όλων των ανυπότακτων επαναστατών και γι' αυτό έπαθε αλλεπάλληλες καταστροφές στην ιστορία της. Χρησίμευσε και ως εποχιακό καταφύγιο των τελευταίων κλεφτών ή λήσταρχων της περιόδου 1867- 1925. Σε αυτή την περίοδο έδρασαν οι λήσταρχοι Λιόλιος, Γκαντάρας, Παπαγεωργίου, Μπαμπάνης, Τσιαμήτας, Γκούντας, Τζιατζιάς, Γιανκούλας και άλλοι ακόμα. Ο δε Γιανκούλας διέθετε σφραγίδα που έγραφε «ο Βασιλιάς των Όρεων». Όλοι αυτοί προσπαθούσαν να λειτουργήσουν ως αυτοδίκαιοι δικαστές και λαϊκοί ήρωες: συνήθως εκβίαζαν και χαράτσωναν τους πλούσιους και κάνανε δωρεές στους φτωχούς κατοίκους των ορεινών χωριών.
Ο Νίκος Γεωργιάδης στο έργο του «η Θεσσαλία» αναφέρει ότι η Σκαμνιά ήταν «κεφαλοχώρι» με Δημοτικό Σχολείο, αξιόλογη Βιβλιοθήκη και είχε φήμη στην παραγωγή τυρός και βουτύρου. Υπήρχαν στο χωριό τρεις όμορφοι νερόμυλοι και ένας μηχανοκίνητος, στους οποίους οι κάτοικοι του χωριού άλεθαν την παραγωγή τους. Σήμερα υπάρχουν μόνο ερείπια.
Τιτνάτα
Σε μεγαλύτερο υψόμετρο στο ανατολικό μέρος του χωριού ορθώνεται η κορυφή της μυθικής Τιτνάτας (Οξιά), στην κορυφή της οποίας υπάρχουν σκόρπιες πέτρες από τα ερείπια ενός κάστρου, του Ευδιέρου. Η ονομασία Πύργος του Ευδιέρου (δίερος= υγρός- νωπός), οφείλεται πιθανόν σε τοπωνύμιο του οροπεδίου της «Κονίσπολης» και όχι της Τιτνάτας, η οποία είναι ξερή και άνυδρη. Το κάστρο της Τιτνάτας χρονολογείται περίπου στο 100 μ.Χ. και χρησίμευε και ως παρατηρητήριο- φυλάκιο των Περραιβών. Από το κάστρο ελέγχεται ολόκληρη η κοιλάδα της Κονίσπολης και το πέρασμα προς τα παράλια της Πιερίας.
Από αυτό το στενό πέρασμα διέρχονταν για διάφορες επιδρομές και μικρολεηλασίες οι Μακεδόνες του Δίου. Ακριβώς απέναντι και νότια από την Τιτνάτα και συγκεκριμένα σε ένα λόφο με τη σημερινή ονομασία Ράχη Σίμου, οι Περραιβοί και οι Μακεδόνες είχαν ορίσει τα σύνορα τους μεταξύ Δίου, Μακεδονίας και Περραιβικής Ολοσσόνας. Σ' αυτή τη θέση χωρίζονται τα νερά του λεκανοπεδίου. Δυτικά χύνονται προς την Ελασσόνα και ανατολικά προς τα παράλια της Πιερίας. Σ' αυτό το λόφο, επί Αυτοκράτορα της Ρώμης Τραϊανού είχαν τοποθετήσει μια μεγάλη πέτρινη λατινική επιγραφή, η οποία πληροφορούσε ότι σε εκείνο το σημείο βρίσκονται τα σύνορα μεταξύ Δίου Μακεδονίας και Περαιβικής Ολοσσόνος. Η ρωμαϊκή πλάκα φιλοξενείται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Λάρισας, ενώ με πρωτοβουλία της Κοινότητας Καρυάς στήθηκε στο ίδιο σημείο ένα αντίγραφο της.
Κλέφτες και αρματολοί
Από την παλιά Σκαμνιά ξεκίνησε το αρματολίκι του Ολύμπου. Όπως μας πληροφορεί Φαναριώτης λόγιος, πρώτος καπετάνιος τού ήταν ο Καραμιχάλης, απόγονοι του οποίου ζουν σήμερα στον Πλαταμώνα. Ο καπετάνιος γεννήθηκε στη Σκαμνιά το 1575 και το πραγματικό του όνομα ήταν Γερομιχάλης. Η δράση του ήταν μεγάλη: στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας Σπαρμού υπάρχει το μπουντρούμι κρυψώνας του Καραμιχάλη με την επιγραφή: Κ. ΜΙΧ, 1605. Έζησε στο μοναστήρι ως μοναχός για τρία χρόνια για να μη γίνει αντιληπτός από τους Τούρκους.
Η παλιά Σκαμνιά κατά τη μακρά περίοδο της Τουρκοκρατίας λειτούργησε ως απόμερο και απόκρυφο καταφύγιο και αποτέλεσε ασφαλή έδρα για πολλούς κλεφταρματολούς του Ολύμπου. Στο κάτω μέρος του χωριού υπήρχε πετρόκτιστη σκεπαστή βρύση, δωρεά του καπετάνιου Καραδήμα Τζαχίλα. Ευρέθη και διασώζεται η σχετική επιγραφή, η οποία ήταν εντοιχισμένη. Στην Καρυά υπάρχει μία ακόμη πετρόκτιστη βρύση επίσης δωρεά του Καπετάνιου, η οποία είναι γνωστή στους Καρυώτες ως Βρύση του Καπετάν. Η δεύτερη σώζεται περίπου στην αρχική της μορφή, η χαραγμένη επιγραφή της μας πληροφορεί για τον δωρητή της:
«ΟΙΚΟΔΟΜΗΘΗ Η ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΙ ΕΚΤΙΣΘΗ ΔΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ ΚΑΙ ΕΞΟΔΟΥ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΑΡΑΔΗΜΟΥ ΤΖΑΧΙΛΑ ΕΝ ΕΤΗ 1829 ΕΝ ΜΗΝΗ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 28».
Ο Καραδήμας Τζαχίλας επέδειξε πλούσια αγωνιστική δράση την περίοδο πριν και μετά το 1821. Έλαβε μέρος σε πολλές επαναστάσεις στη Μακεδονία (Χαλκιδική-Νάουσα), προσέτρεξε πρόθυμα στο κάλεσμα του Εμμανουήλ Παπά στην Επανάσταση του Πολύγυρου. Συνεργάστηκε με τους οπλαρχηγούς της Μακεδονίας, Καρατάσο και Κασομούλη. Από έγκυρες ιστορικές πληροφορίες γνωρίζουμε ότι η παλιά Σκαμνιά, η Πουλιάνα (Κρυόβρυση) και η Καρυά δέχτηκαν τις επιδρομές και την πυρπόληση των Γκέκηδων.
Τα χρόνια της Κατοχής
Το 1941 καταλαμβάνεται η Ελλάδα από τους Γερμανούς: σχεδόν ταυτόχρονα κάνουν την εμφάνιση τους οι πρώτες αντιστασιακές ομάδες. Στη συνέχεια με μικροσυμπλοκές άρχισαν να παρενοχλούν τους Γερμανούς κατακτητές. Στις 5 Μαρτίου 1943 βομβαρδίζεται από γερμανικά αεροπλάνα, οι κάτοικοι αιφνιδιασμένοι έτρεξαν να σωθούν. Κατά τις 20 Απριλίου μεγάλη δύναμη γερμανικού πεζικού επιτέθηκε πρώτα στην Πουλιάνα στη συνέχεια στη Σκαμνιά μετά στην Καρυά.
Στη Σκαμνιά κατέκαυσαν όλα τα σπίτια περιλούζοντας τις στέγες με πετρέλαιο, το παρεκκλήσι Άγιος Αθανάσιος στο ομώνυμο ύψωμα εντός του χωριού, το εξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής και το εξωκλήσι της Παναγιάς, το παλιό Δημοτικό Σχολείο έμπροσθεν του Ι.Ν. Αγίας Τριάδας, το καινούργιο Δημοτικό Σχολείο στη δυτική άκρη του χωριού και μια πλούσια βιβλιοθήκη με μεγάλο αριθμό βιβλίων, έργο όπως φημολογείται ενός κληρικού, του Βενέδικτου. Αν η βιβλιοθήκη αυτή δεν είχε καταστραφεί, θα είχε διαφωτίσει σημαντικά γύρω από την ιστορία του χωριού αλλά την ιστορική τοπογραφία της περιοχής.
Οι Γερμανοί στη συνέχεια συνέλαβαν κατοίκους αιχμαλώτους για τα στρατόπεδα της Γερμανίας. Τους κατέβασαν στη Ραψάνη και από εκεί με τραίνα θα τους έστελναν στη Γερμανία. Τα σαμποτάζ όμως αντάρτικων δυνάμεων στα Τέμπη και στον Γοργοπόταμο αποδείχτηκαν σωτήρια για τους αιχμάλωτους Σκαμνιώτες και για πολλούς άλλους από τα γύρω χωριά.
Ιερός Ναός Αγίας Τριάδας
Η Παλιά Σκαμνιά εγκαταλείφθηκε οριστικά μετά την καταστροφή της από τους Γερμανούς κατά τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο. Το μοναδικό κτίσμα που σώζεται είναι ο Ι.Ν. της Αγίας Τριάδας, ο οποίος αναπαλαιώθηκε και αναπαλαιώνεται χάρη στις προσπάθειες του Συλλόγου Απανταχού Σκαμνιωτών και διαφόρων δωρητών.
Κάθε χρόνο την Κυριακή της Πεντηκοστής πραγματοποιείται πανηγυρική θεία λειτουργία. Ο Ναός της Αγίας Τριάδας έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό και διατηρητέο μνημείο. Είναι ο πρώτος μεταβυζαντινός ναός της Επαρχίας Ελασσόνας.
Η αρχιτεκτονική του είναι τρίκλιτη βασιλική χωρίς τρούλο, είναι αγιογραφημένος, το εσωτερικό της σκεπής είναι ξύλινο ενώ το εξωτερικό της περιβάλλεται με λίθινες πλάκες. Το τέμπλο είναι ξύλινο με μια σειρά δεσποτικών εικόνων, μια σειρά αποστολικών και με μια σειρά δωδεκαόρτου. Η αγιογράφηση του ναού είναι έργο του ζωγράφου Παναγιώτη Ζαρακινού αλλά και του ζωγράφου Κωνσταντίνου αγνώστου επωνύμου, ο οποίος καταγόταν από την Καρυά Ελασσόνας. Στις αγιογραφίες του ναού συγκαταλέγεται και η ιδιότυπη αγιογράφηση του Άγιου Χριστόφορου, ο οποίος εμφανίζεται ως κυνοκέφαλος.
Στην ανατολική πλευρά του κωδωνοστασίου υπάρχει λευκή πλάκα με επιγραφή που φέρει τη χρονολογία ανέγερσης του, 5 Σεπτεμβρίου 1520 ΙΣ-ΧΣ.
Λέγεται ότι οι Γερμανοί προσπάθησαν να πυρπολήσουν και τον Ι.Ν. της Αγίας Τριάδος, αλλά ο στρατιώτης που ανέβαινε στη στέγη για να τον πυρπολήσει έπεσε κάτω και τραυματίστηκε, γι' αυτό και σώθηκε ο Ιερός Ναός.
Το χωριό στόλιζαν και άλλα εκκλησάκια (Αγ. Αθανάσιος, Αγ. Παρασκευή, Παναγία και το ξωκλήσι Αϊ - Λιάς) που δεν υπάρχουν σήμερα επειδή τα έκαψαν οι Γερμανοί.
Εμφύλιος Πόλεμος
Μετά την αποχώρηση των Γερμανών κατακτητών από την Ελλάδα, οι ανακατατάξεις στον παγκόσμιο χάρτη και τα αντικρουόμενα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων της εποχής οδήγησαν την Ελλάδα στη δίνη του Εμφύλιου Πολέμου.
Νεότερα χρόνια
Οι καταστροφές που υπέστη το χωριό αυτή την περίοδο 1940-1949 προκάλεσαν τη διάλυσή του μετά από δέκα αιώνες περίπου ζωής. Πριν από τον πόλεμο, οι κάτοικοι είχαν ήδη αρχίσει να μετακομίζουν στη νέα θέση που βρίσκεται τώρα το χωριό, αφού η θέση της Νέας Σκαμνιάς είναι κοντά στα κτήματα της περιοχής της «Κονόσπολης».
