Οι Πύργοι Εορδαίας βρίσκονται στους δυτικούς πρόποδες της οροσειράς Βερμίου. Το παλαιό όνομα των Πύργων, όνομα με το οποίο αποκαλείται μέχρι σήμερα συνήθως το χωρίο, γνωστό και στα γύρω χωριά και πόλεις της επαρχίας Εορδαίας του νομού Κοζάνης, ήταν Κατράνιτσα ή Καστράνιτσα[1]. Το όνομα αυτό συνδέεται ίσως με το κάστρο που υπήρχε στην περιοχή και σήμερα σώζονται μόνο ερείπιά του[εκκρεμεί παραπομπή].
Οι Πύργοι βρίσκονται σε υψόμετρο 700 μέτρων, στο κέντρο κοιλάδας, υποχρεωτικής διάβασης από το υψίπεδο Εορδαίας - Πτολεμαΐδας (Καϊλαρίων) προς Έδεσσα - Γιαννιτσά - Θεσσαλονίκη. Ανατολικά συνορεύει με την οροσειρά Βερμίου, βόρεια με τη λίμνη Βεγορίτιδα (Οστρόβου), μαζί με την επιβλητική οροσειρά του Βόρα (Καϊμακτσαλάν) και δυτικά με την οροσειρά Μαυροπούλι (Κάρακους). Η απόσταση των Πύργων από την Αθήνα είναι 530χλμ., από τη Θεσσαλονίκη 130χλμ.
Σε κοντινή προς το χωριό τοποθεσία («Γκραντ») μαρτυρείται από διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα (επιγραφές, νομίσματα, τάφοι) η ύπαρξη αρχαίου οικισμού, οχυρωμένου κατά την ελληνιστική και υστερορωμαϊκή περίοδο, ο οποίος είχε τον έλεγχο ενός σπουδαίου δρόμου που οδηγούσε από την Εορδαία στην Κάτω Μακεδονία.[2]
Ο Μαργαρίτης Δήμιτσας (19ος αι), στο πόνημά του Αρχαία Γεωγραφία της Μακεδονίας, τοποθετεί στην περιοχή των Πύργων την αρχαία πόλη Εορδαία. Γράφει λοιπόν μεταξύ άλλων : "...η μεν πρωτεύουσα αυτής Εορδαία έκειτο μεσημβρινοανατολικώς της λίμνης του Οστρόβου παρά το νύν χωρίω Κατράνιτσα, του οποίου η θέσις φαίνεται λίαν κατάλληλος εις αρχαίαν πόλιν παρά τω Εορδαικώ (Ποτάβα) ποταμώ. Η αρχαία αυτή πόλις διατηρηθείσα μέχρι του 10 αιώνος κατεστράφη υπό των Βουλγάρων και έκτοτε πλέον δεν ανωκοδομήθη καταλίπουσα ερείπια τινά παρά τω προμνησθέντι χωρίω Κατράνιτσα".[3]
Τουρκοκρατία
Το 1571, μετά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου (7 Οκτ. 1571), υπήρξαν εξεγέρσεις Ελλήνων κατά των Οθωμανών στην Κατράνιτσα, και σε όλη την Μακεδονία.[4]
Επί Τουρκοκρατίας άκμασε τόσο πού που ονομάστηκε «Κιουτσούκ Σταμπούλ» (Μικρή Κωνσταντινούπολη). [5][6][7]
Από τους Πύργους κατάγονταν προσωπικότητες που διακρίθηκαν στα γράμματα, το εμπόριο και τις επιστήμες και λόγω συνθηκών μετεγκαταστάθηκαν σε διάφορα μέρη. Το 1737 γεννήθηκε στους Πύργους ο μεγαλέμπορος της Βιέννης και συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου, Χρήστος Μάνος, γενάρχης της οικογενείας Χρηστομάνου[8]. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι απόγονοι των Χρηστομάνων ίδρυσαν στην Αθήνα τη σχολή τυφλών στην Καλλιθέα ενώ ο Κωνσταντίνος Χρηστομάνος (Αθήνα 1867 - 1 Νοεμβρίου 1911) θεωρείται ανανεωτής του ελληνικου θεάτρου.
Κατά την επανάσταση του 1821, οι κάτοικοι των Πύργων ξεσηκώθηκαν και, τον Μάρτιο του 1822, 150 αγωνιστές υπό τον Μπλατσιώτη οπλαρχηγό Καραμήτσο, εξόντωσαν μεγάλες οθωμανικές δυνάμεις στην περιοχή[10]. Στην εξέγερση της Νάουσας συμμετείχε ο Κατρανιτσιώτης οπλαρχηγός Δημήτριος Σιουγκάρας με τα τέσσερα αδέλφια του και 45 Κατρανιτσιώτες μαχητές[11]. Επίσης, Κατρανιτσιώτικη ήταν η οικογένεια Λιάμπα, μέλη της οποίας (όπως οι αδελφοί Εμμανουήλ, Στέργιος, Κωνσταντίνος και Γεώργιος), αγωνίστηκαν και σκοτώθηκαν στην καταστροφή της Νάουσας το 1822.[12]
Στην περίοδο του Μακεδονικού αγώνα, η κωμόπολη Κατράνιτσα χρησιμοποιούνταν από τα ελληνικά αντάρτικα σώματα ως βάση εξόρμησης. Από την Κατράνιτσα κατάγονταν ο μακεδονομάχος φαρμακοποιός Φίλιππος Καπετανόπουλος ο οποίος δρούσε στο Μοναστήρι και ήταν στενός συνεργάτης του Παύλου Μελά[14]. Σκοτώθηκε μαχόμενος με το ανταρτικό σώμα του Παύλου Μελά, στις 19 Σεπτεμβρίου 1904 λίγο έξω από τον Πολυπόταμο Φλώρινας. [15]
Ακόμη από τους Πύργους καταγόταν εκτός του δραστήριου μακεδονομάχου του σώματος του Παύλου Μέλα Καπετανόπουλου και μια πλειάδα γηγενών Μακεδονομάχων όπως οι: Χαρίσιος Βαντσούκης, Αναστάσιος Βασδέκης, Κωνσταντίνος Βασδέκης, Μάρκος Γεωργίου, Ιωάννης Καπετανόπουλος, Πέτρος Νικολαΐδης, Αντώνιος Παγιάντζας, Σταύρος Χατζημήτσος με ενεργή δράση στην ένοπλη φάση του Μακεδονικού Αγώνα, οργανωμένοι οι περισσότεροι στην Επιτροπή Άμυνας του χωριού έναντι των Κομιτατζήδων.[16][17]
Τέλος οι Κατρανιτσιώτες: Μιχαήλ Γιούρου, Αντώνιος Δήμου, Θεοδόσιος Θεοδώρου, Θωμάς Καπετανόπουλος, Μιχαήλ Μπασδέκης, Νικόλαος Μπίτσιου, Μιχαήλ Παράσχου, Πέτρος Παράσχου, Γεώργιος Σιώνης, Ιωάννης Σταμπουλής, Σταύρος Τσίτσης, Μάρκος Χατζητάσκου και Σταύρος Χατζητάσκου, οδεύοντας για την αγορά της Νάουσας δολοφονήθηκαν από σώματα κομιτατζήδων επάνω στο όρος Βέρμιο στις 21 Απριλίου του έτους 1906.[18][16]
Στις 24 Απριλίου του 1944, στους Πύργους, έλαβαν χώρα μαζικές εκτελέσεις (380 με 425 εκτελεσθέντες), ανάμεσά τους γυναίκες και παιδιά, από τους Γερμανούςναζί και τους Έλληνες συνεργάτες τους κυρίως από τον Πελαργό κλπ ενώ καταστράφηκαν σχεδόν όλα τα σπίτια του χωριού[19]. Πρόκειται για το δεύτερο μεγαλύτερο ολοκάυτωμα των ναζί στην Ελλάδα μετά από αυτό των Καλαβρύτων.[20] Κάθε χρόνο στους Πύργους δίνει το παρόν του στο καθιερωμένο μνημόσυνο για τα θύματα του ολοκαυτώματος ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Σήμερα
Σήμερα ο πληθυσμός ανέρχεται σε 870 άτομα. Πριν το ολοκαύτωμα των Πύργων από τους Γερμανούς τον Απρίλη του 1944, ο πληθυσμός ανέρχονταν σε 1.302 κατοίκους[19].
Στους Πύργους, εφημέριος ιερεύς, επί σειρά πολλών ετών, μέχρι και το 2006 που συνταξιοδοτήθηκε λόγω γήρατος, ήταν ο πατήρ Επαμεινώντας Ιω. Νικολούσης. Ο παπαΝώντας, σεβαστή φυσιογνωμία σε όλη την περιοχή, είχε πλούσια ποιμαντική και φιλανθρωπική δράση τόσο στους Πύργους, όσο και σε άλλα γειτονικά χωριά. Έφυγε από αυτή τη ζωή στις 14.9.2018.[21]
Κατά τις εργασίες για την διάνοιξη του Διαδριατικού Αγωγού Φυσικού Αερίου ΤΑΡ το 2018 στην τοπική κοινότητα των Πύργων, εντοπίστηκαν οικιστικά κατάλοιπα της πρώιμης εποχής του σιδήρου (10ος-8ος αι. π.Χ.), αποθηκευτική κατασκευή και νόμισμα ρωμαϊκής περιόδου, τμήμα νεκροταφείου πρώιμων βυζαντινών χρόνων, αλλά και ταφικά κατάλοιπα νεότερου τάφου που περιείχε σέρβικο ασημένιο νόμισμα του 19ου αιώνα. [22]
Τα ευρήματα σε συνδυασμό με τους ήδη υπάρχοντες σημαντικούς αρχαιολογικούς θησαυρούς(μακεδονικός τάφος, ερείπια κάστρου,τοξοτά γεφύρια, βυζαντινές εκκλησίες κ.α.), επιβεβαιώνουν την συνεχή ανθρώπινη παρουσία με την μορφή οργανωμένου οικισμού στην περιοχή των Πύργων και συνεπώς επιβεβαιώνουν τον ιστορικό Μαργαρίτη Δήμιτσα που τοποθετούσε στην περιοχή της Κατράνιτσας (Πύργων) την αρχαία πόλη Εορδαία[εκκρεμεί παραπομπή].
↑Δάρδας. σελ. 77.Missing or empty |title= (βοήθεια)
↑Παπαδόπουλος. σελ. 181-182.Missing or empty |title= (βοήθεια)
↑Παπαντώνης, Χαράλαμπος (2013). Εκ̟αιδευτική κίνηση και κοινωνική εξέλιξη στην Πτολεμαΐδα α̟ό το 1912 μέχρι σήμερα: Η συμβολή της Γενικής και της Ε̟παγγελματικής Εκ̟αίδευσης. ΑΠΘ Τμήμα Φιλοσοφική Σχολή, Θεσσαλονίκη. σελ. 56.
↑Επιστολή Προξένου Μοναστηρίου Δ.Καλλέργη προς τον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών. Μοναστήρι: Προξενείο Μοναστηρίου. 23 Σεπτεμβρίου 1904. σελ. Έγγραφο 923.
↑ 16,016,1Αφανείς Γηγενείς Μακεδονομάχοι (1903-1913), Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών (2011). Το Μεγάλο Συναξάρι. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. σελ. 218. ISBN978-960-12-2060-4.
