Με τον όρο πόλη-κράτος ή πόλις-κράτος εννοείται το κοινωνικό-πολιτικό σύστημα διαχείρισης[1] της κρατικής οντότητας που διαμορφώθηκε μετά την αστική επανάσταση, με ιστορικό σημείο έναρξης τις αρχαίες πόλεις κράτη της Νότιας Μεσοποταμίας περί το 3.500 π.Χ.[2].
Χαρακτηριστικά της πόλεως-κράτους
Οι αρχαίες πόλεις-κράτη αν και παρουσιάζουν σημαντικές διαφοροποιήσεις ως προς την πολιτική διαχείρισης που ακολουθούν, παρουσιάζουν σημαντικά κοινά χαρακτηριστικά που θεμελιώνονται κυρίως στην ύπαρξη:
- Πλήρους αυτονομίας.
- Διοικητικού ή/και θρησκευτικού κέντρου, (βλ. ακροπόλεις ή αρχαίες Ζιγκουράτ.)
- Περιφέρειας που μπορεί να ποικίλλει από καλλιεργούμενες εκτάσεις έως δευτερεύουσες πόλεις που εξυπηρετούν τα εμπορικά- οικονομικά συμφέροντα της πόλης-κράτους.
- Καλλιεργητικών εκτάσεων σημαντικών για την επιβίωση της πόλης.
Βάσει των παραπάνω η πόλη κράτος είναι μια ανεξάρτητη διοικητικά πόλη που ασκεί εξουσία σε ποικίλης έκτασης περιοχές ή δευτερεύουσες πόλεις υπηρετώντας ταυτόχρονα ως κέντρο και καθοδηγητής της πολιτικής, οικονομικής, πολιτισμικής ζωής. Ο όρος διατυπώθηκε στην Αγγλία κατά τον 19ο αιώνα και χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα για τις πόλεις κράτη της αρχαίας Ελλάδας, της Φοινίκης και της αρχαίας Ιταλίας, καθώς επίσης και για πόλεις της μεσαιωνικής Ιταλίας[3].
Ιστορική εξέλιξη
Αν και ο όρος πόλη-κράτος εφαρμόζεται εκεί όπου αποδεδειγμένα (βάσει ανακαλυφθέντων τεχνέργων, κτηρίων ή κατασκευών ή γραπτών αρχείων) τηρούνται τα παραπάνω χαρακτηριστικά της πόλης-κράτους, κεντρικά χαρακτηριστικά της αστικοποίησης ανάγουν τον ιστορικό ορίζοντα της πόλης κράτους πολύ βαθύτερα από την 4η χιλιετία, στους πολιτισμούς της αρχαίας Αιγύπτου, (5η χιλιετία) ακόμη και τον πολιτισμό της κοιλάδας του Ινδού, (7η χιλιετία). Οι αρχαιότερες πόλεις που ανακαλύφθηκαν στους κεντρικούς πολιτισμούς της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου, της Κοιλάδας του Ινδού και της Μεσοποταμίας, συνδέθηκαν στενά με την ύπαρξη καλλιεργητικών εκτάσεων ή δευτερευόντων αστικών σχηματισμών από τους οποίους αντλούσαν τροφή και άλλα μέσα διαβίωσης. Στις αρχαίες υδραυλικές κοινωνίες οι κεντρικές πόλεις, μια πρώιμη μορφή των πόλεων κρατών, έπαιξαν θεμελιώδη ρόλο στον έλεγχο των περίπλοκων συστημάτων άρδευσης από τα οποία εξαρτάτο η ζωή των αστικών και μη πληθυσμών και συνεπώς στην πρώιμη άσκηση εξουσίας, όπως ο υδραυλικός δεσποτισμός[4].
Περί την 3η χιλιετία στη Σουμερία υπήρξαν τουλάχιστον 12 διακριτές πόλεις κράτη, όπως η Κις, η Ερέχ, η Ουρ, η Σιπάρ, η Ακσάκ, η Λαράκ, η Νιπούρ, η Αντάμπ, η Ούμα, η Λαγκάς και η Μπαντ-τιμπίρα και η Λάρσα. Κάθε μία από αυτές τις πόλεις-κράτη διέθετε περιτειχισμένο κέντρο και καλλιεργούμενη γη. Χαρακτηριστικό των συγκεκριμένων πόλεων-κρατών ήταν η λατρεία διαφορετικών θεοτήτων, των οποίων ο ναός ήταν κεντρικό οικοδόμημα.
Ο θεσμός της πόλης-κράτους απαντά επίσης στη Φοινίκη, αν και με ένα διαφορετικό πολιτικό σύστημα διαχείρισης που απαντά έκτοτε στις μεγάλες εμπορικές πόλεις του ευρωπαϊκού μεσαίωνα. Αντί για βασιλέα οι πόλεις κράτη της Φοινίκης με αρχαιότερο παράδειγμα την Βύβλο και σημαντικά εμπορικά κέντρα την Άκρα, τη Βηρυτό, την Ουγκαρίτ τη Σιδώνα και την Τύρο κυβερνούνταν από ένα συμβούλιο πρεσβύτερων, τα μέλη του οποίου ανήκαν πιθανώς στην εμπορική τάξη[5].
Ιδιαίτερα διαδεδομένο ως σύστημα, υπήρξε στον αρχαίο ελληνικό κόσμο με τις διάφορες αρχαιοελληνικές πόλεις και αποικίες στον ελλαδικό χώρο, ακτές της Μεσογείου και Μαύρη θάλασσα.
Σύγχρονα παραδείγματα πόλεων κρατών αποτελούν το Βατικανό και η Σιγκαπούρη.
Δείτε επίσης
Παραπομπές σημειώσεις
