Πυρρίχιος

Πυρρίχιος Χορός (1869), έργο του Σερ Λώρενς Άλμα-Τάντεμα, Guildhall Art Gallery, Λονδίνο.

Ο πυρρίχιος είναι ο αρχαιότερος ελληνικός πολεμικός χορός. Οι χορευτές χόρευαν κρατώντας ασπίδα και δόρυ και φορώντας περικεφαλαία.

Μυθική αναδρομή

Για τη δημιουργία του υπάρχουν τρεις μυθικές εκδοχές:

1. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Κρόνου, πριν τις Τιτανομαχίες και ενώ ο Ζευς ήταν ακόμα βρέφος, οι Κουρήτες χόρευαν τον πυρρίχιο γύρω του κάνοντας δυνατό θόρυβο με τα όπλα και τις ασπίδες τους για να μην ακούσει ο παιδοκτόνος Κρόνος το κλάμα του
2. Στην ταφή του βασιλιά Κυζίκου, οι πιο νέοι Αργοναυτες με προτροπή του Ορφέα,χόρευαν οπλισμένοι χτυπώντας με τα ξίφη τις ασπίδες τους, έτσι που να σκορπίσουν στον αέρα οι δυσοίωνες κραυγές, οι στεναγμός των κατοίκων που θρηνούσαν τον βασιλιά τους.^[1]
3. Στην πολιορκία της Τροίας, ο Αχιλλέας, πριν κάψει τον νεκρό Πάτροκλο, χόρεψε τον Πυρρίχιο πάνω στην πλατφόρμα των καυσόξυλων πριν παραδώσει τον Πάτροκλο στη νεκρική πυρά (πυρά - Πυρρίχιος)
4. Ο Πύρρος (γιος του Αχιλλέα) κάτω από τα τείχη της Τροίας, χόρεψε σε αυτό τον ρυθμό, από τη χαρά του για τον θάνατο του Ευρύπυλου (Πύρρος - Πυρρίχιος).

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα

Πλάτων - Νόμοι (7-815α)^[2]

(815a) ὄρχησιν λέγοι. τὴν πολεμικὴν δὴ τούτων, ἄλλην οὖσαν τῆς εἰρηνικῆς, πυρρίχην ἄν τις ὀρθῶς προσαγορεύοι, τάς τε εὐλαβείας πασῶν πληγῶν καὶ βολῶν ἐκνεύσεσι καὶ ὑπείξει πάσῃ καὶ ἐκπηδήσεσιν ἐν ὕψει καὶ σὺν ταπεινώσει μιμουμένην, καὶ τὰς ταύταις ἐναντίας, τὰς ἐπὶ τὰ δραστικὰ φερομένας αὖ σχήματα, ἔν τε ταῖς τῶν τόξων βολαῖς καὶ ἀκοντίων καὶ πασῶν πληγῶν μιμήματα ἐπιχειρούσας μιμεῖσθαι· τό τε ὀρθὸν ἐν τούτοις καὶ τὸ εὔτονον, τῶν ἀγαθῶν σωμάτων (815β) καὶ ψυχῶν ὁπόταν γίγνηται μίμημα, εὐθυφερὲς ὡς τὸ πολὺ τῶν τοῦ σώματος μελῶν γιγνόμενον, ὀρθὸν..

(815a)....τον πολεμικό χορό που διαφέρει από τον ειρηνικό, θα μπορούσαμε να τον ονομάσει κανείς σωστά πυρρίχιο. Αυτός μιμείται, απ' τη μια μεριά. τις κινήσεις που κάνει κάποιος για να αποφύγει όλα τα χτυπήματα που του έρχονται από κοντά ή από μακρυά, να πέφτει στο πλάι, να υποχωρεί, να πηδά ψηλά, να πέφτει χαμηλά• κι από την άλλη μεριά, τις αντίθετες κινήσεις που προσπαθούν να μιμηθούν τις επιθετικές στάσεις, τις βολές δηλαδή των τόξων και τις ρίψεις των ακοντίων και τις χειρονομίες που μιμούνται κάθε είδους χτύπημα. Το σωστό και το συντονισμένο που υπάρχει σ' αυτούς τους χορούς, όταν γίνεται μίμηση των ωραίων σωμάτων και των ωραίων ψυχών, πραγματοποιείται όταν το σύνολο των μελών του σώματος διατηρεί την ευθύτητα των γραμμών του.

Ιστορική αναδρομή

Οι ιστορικές αναφορές προσδιορίζουν τον Θαλήτα ως δημιουργό του πυρρίχιου. Ο ίδιος προερχόταν από την Κρήτη, και τον εισήγαγε στους Σπαρτιάτες.^[3][4][5]

Ο Πυρρίχιος χορευόταν από τον Εύξεινο Πόντο μέχρι την Κύπρο και την Κρήτη, ενώ οι Σπαρτιάτες τον θεωρούσαν ένα είδος πολεμικής προπόνησης και τον μάθαιναν από μικρά παιδιά. Στον Πυρρίχιο αναφέρονται ο Όμηρος και ο Ξενοφώντας. Ο δεύτερος κάνει λόγο και για μια άλλη, πιο «ελαφριά» ή «εκφυλισμένη» εκδοχή του Πυρρίχιου, την «πύρριχη». Αυτή η νεότερη εκδοχή του χορού υποβιβάζεται σε χορό συμποσίων, δε χορεύεται από ομάδες πολεμιστών χωρισμένους σε αμυνόμενους και επιτιθέμενους αλλά από μία ομάδα χορευτών (ανδρών και γυναικών) σε κύκλο. Ο «Επικρίδιος» και ο «Ορσίτης» ήταν άλλα δύο διαδεδομένα είδη πυρρίχιου χορού κατά την αρχαιότητα.

Στη σύγχρονη πραγματικότητα, τον Πυρρίχιο έχουν διασώσει οι Πόντιοι,^[6] σε μία μορφή που πλησιάζει την πύρριχη, χωρίς οπλισμό, με άνδρες, (οι γυναίκες απαγορευόταν να χορέψουν τον Πυρρίχιο) σχηματίζοντας είτε κύκλο, είτε ευθεία γραμμή.

Τα μόνα χαρακτηριστικά του αρχαίου χορού που μπορούν να εξαχθούν από τις πηγές είναι ότι χορεύονταν με οπλισμό και ότι οι χορευτές σχημάτιζαν κύκλο. ^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Αναφορά στον Πυρρίχιο χορό κάνει και ο Λόρδος Βύρων στο ποίημα "Τα νησιά της Ελλάδας"^[7] γράφοντας:

Τὸν Πυρρίχιο χορό σας ὡς τὰ τώρα βαστᾶτε, Ἡ Πυρρίχια ἡ «φάλαγξ» ποῦ νὰ πῆγε, καημένοι! Ἀπὸ δυὸ τέτοια δῶρα πῶς ἐκεῖνο ξεχνᾶτε Ποῦ ψυχὲς ἀντρειώνει καὶ καρδιὲς ἀνεσταίνει! Καὶ τὰ γράμματα ἀκόμα ἑνὸς Κάδμου κρατεῖτε· Τάχα νἆταν γιὰ σκλάβους τὰ ψηφιά του θαρρεῖτε;

Στην τελετή λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, 63 χορευτές χόρεψαν τον Πυρρίχιο, επί σκηνής, δημιουργώντας μια ανεπανάληπτη ατμόσφαιρα.^[8]

Έκθεση φωτογραφιών

• 
  Πυρρίχιος χορός.
• 
  Πυρρίχιος χορός.
• 
  Πυρρίχιος χορός.

Σέρα

Η Σέρα (ή εκ παραδρομής Σέρρα), είναι χορός του Πόντου. Έχει επικρατήσει η εκδοχή ότι ο χορός αυτός αποτελεί παραλλαγή του αρχαίου Πυρρίχιου χορού, γεγονός που χρήζει περαιτέρω επιστημονικής τεκμηρίωσης, ενώ πολύ συχνά αναφέρεται ως "πολεμικός" χορός παρά το πλήθος των καταγραφών και ιστορικών μαρτυριών εκ των οποίων πρόδηλα προκύπτει ότι αποτελούσε και κατ' εξοχήν χορό διασκέδασης που χορευόταν ακόμα και από άτομα άλλης εθνοτικής καταγωγής σε μεγάλες χριστιανικές πανηγύρεις, όπως αυτή του Δεκαπενταυγούστου στην Παναγία Σουμελά (Γη του Πόντου, Μέρος Δεύτερο-Κεφ. Στον ίσκιο των αιώνων-Δημήτρη Ψαθά) ^[9]

Έλαβε την ονομασία του επειδή χορευόταν κυρίως στην περιοχή της κοιλάδας του ποταμού Σέρα (Sera) κοντά στο χωριό Σέρα (πρ. Serasor, νυν Yıldızlı) της περιοχής Πλάτανα (Akçaabat/Ατσαπάτ) της Τραπεζούντας. Κατ' επέκταση η αναγραφή του χορού ως Σέρρα, θεωρείται εσφαλμένη καθώς δεν αιτιολογείται ετυμολογικά. Από την 21 Φεβρουαρίου του 1950 και συνεπεία κατολισθήσεων μετά από παρατεταμένες βροχοπτώσεις, αποκόπηκε η κοιλάδα του ποταμού Σέρα και σχηματίστηκε έκτοτε η ομώνυμη λίμνη (Sera Gölü). Η δε ονομασία του προκαταρκτικού, αργού σε ρυθμό, τμήματος του χορού ονομάζεται και Ατσαπάτ (σπανιότερα Ακτσαπάτ) εκ της ομώνυμης ευρύτερης περιοχής (Akçaabat, πρ. Πλάτανα).

Περιλαμβάνει γρήγορες κινήσεις του σώματος, σύσφιξη των χορευτών μεταξύ τους, βίαια στροφή των ποδιών στο δάπεδο και συσπάσεις των μυών του σώματος.

Το 2018, προτάθηκε και έγινε δεκτή η ένταξη του χορού Σέρα στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας. ^[10]

Παραπομπές

1. Απολλώνιος Ρόδιος (1999). Αργοναυτικα. Αθήνα: Οδυσσέας Χατζόπουλος - Κάκτος. σελ. 101. ISBN 978-960-352-691-9. Αργοναυτικα Α 
2. Πλάτων - Νόμοι (7-815α)
3. Burckhardt, Jacob (1963). History of Greek Culture. Courier Corporation. σελ. 203. ISBN 9780486420967. 
4. MUELLER, Carl Otfried· Lewis, Sir George Cornewall (1840). History of the literature of Ancient Greece. By K. O. Müller. Vol. 1, vol. 2. pt. 1-4. [Translated from the German MS. by G. C. Lewis.]. σελ. 161. 
5. Clinton, Henry Fynes (1834). From the earliest accounts of the LVth Olympiad. University Press. σελ. 191. 
6. «Πυρρίχιος. Ο πολεμικός χορός των αρχαίων Ελλήνων που χόρεψαν οι μυθικοί δαίμονες Κουρήτες για να σώσουν τον νεογέννητο Δία απο τα χέρια του Κρόνου. Διασώθηκε από τους Πόντιους - ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ». www.mixanitouxronou.gr. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2019. 
7. https://el.wikisource.org/wiki/Τα_νησιά_της_Ελλάδας
8. https://www.pontosnews.gr/396680/ellada/san-simera-to-2004-stous-olybiakous-agon/
9. «Δ.Ε.: «Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά των Ελλήνων του Πόντου: Ο χορός Σέρρα και η ένταξή του στον κατάλογο της UNESCO»» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 15 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021. 
10. «Ο Σέρρα χορός στο Εθνικό μας Ευρετήριο και στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO (video)». www.pontosnews.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Αυγούστου 2021. 

Δείτε επίσης

• Σέρρα