Πιερ Πάολο Παζολίνι

Πιέρ Πάολο Παζολίνι
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Pier Paolo Pasolini (Ιταλικά)
Γέννηση	5  Μαρτίου 1922 Μπολόνια
Θάνατος	2  Νοεμβρίου 1975 Όστια
Συνθήκες θανάτου	ανθρωποκτονία
Χώρα πολιτογράφησης	Βασίλειο της Ιταλίας (1922–1946) Ιταλία (1946–1975)
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	Ιταλικά Γαλλικά Φριουλανικά
Σπουδές	Λύκειο και Γυμνάσιο Γκαλβάνι Πανεπιστήμιο της Μπολόνια
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	σκηνοθέτης κινηματογράφου μεταφραστής ηθοποιός ποιητής σεναριογράφος δημοσιογράφος μυθιστοριογράφος θεατρικός συγγραφέας ηθοποιός ταινιών κριτικός κινηματογράφου συγγραφέας σκηνοθέτης πεζογράφος ακτιβιστής
Αξιοσημείωτο έργο	Ragazzi di vita Θεώρημα Σαλό ή 120 Μέρες στα Σόδομα The Hawks and the Sparrows Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον (ταινία)
Περίοδος ακμής	1957
Συγγενείς	Nico Naldini
Αξιώματα και βραβεύσεις
Βραβεύσεις	Βραβείο Βιαρέτζιο (1957) Χρυσή Άρκτος Best Screenplay Award (Cannes Film Festival) Μέγα Βραβείο Φεστιβάλ Καννών Νάστρο ντ' Αρτζέντο Καλύτερου Σκηνοθέτη d:Q16156319 βραβείο Γιούσι (1968) Kinema Junpo Sant Jordi Prize μεγάλο βραβείο κριτικής επιτροπής του Φεστιβάλ Βενετίας (1964) Νάστρο ντ' Αρτζέντο (1965) Αργυρή Άρκτος (1971) Crotone Prize (1959)
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα

Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι (ιταλ.: Pier Paolo Pasolini, 5 Μαρτίου 1922 – 2 Νοεμβρίου 1975) ήταν Ιταλός ηθοποιός, ποιητής, συγγραφέας, σεναριογράφος και σκηνοθέτης.

Βιογραφία

Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι γεννήθηκε στην Μπολόνια της Ιταλίας στις 5 Μαρτίου του 1922^[1], χρονιά που ανεβαίνει στην εξουσία ο Μουσολίνι. Το γεγονός αυτό αποτελεί σταθμό και για την κοινωνική διάρθρωση της Ιταλίας που αλλάζει μορφή χάνοντας σιγά σιγά την αναγεννησιακή της παράδοση και καταντώντας χώρα μιας μάζας μικροαστών στα χέρια του μεγάλου κεφαλαίου και των μεγαλογαιοκτημόνων.

Γι' αυτό τον λόγο κιόλας ο Παζολίνι υπήρξε δηλωμένος Μαρξιστής. Σχεδόν όλες οι ταινίες του περιέχουν κοινωνικά και πολιτικά σχόλια για τα λαϊκά και αστικά στρώματα, τα οποία συμβαδίζουν με τις αρχές του Μαρξισμού, όπως Το θεώρημα (1968) και το Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο.^[2][3]

Πατέρας του ήταν ο Κάρλο Παζολίνι, υπαξιωματικός του πεζικού, γόνος παλιάς οικογένειας της Ραβέννας, της οποίας κατασπατάλησε τη μικρή περιουσία και κατατάχτηκε στον στρατό ως μοναδική λύση. Μητέρα του η Σουζάνα Κολούσι, από οικογένεια εύπορων αγροτών, δασκάλα, από την Καζάρσα του Φριούλι, ακριτική περιοχή της Ιταλίας στα σύνορα της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Το επάγγελμα του Κάρλο Παζολίνι ως στρατιωτικού υποχρεώνει την οικογένειά του σε συνεχείς μετακινήσεις. Στο Κονιλιάνο του Μπελούνο γεννιέται, το 1925, ο αδερφός του Γκουίντο-Αλμπέρτο.

Γράφει ο Παζολίνι στον Αιρετικό Εμπειρισμό:

Την εποχή εκείνη τα πήγαινα ακόμα καλά με τον πατέρα μου. Ήμουνα ιδιαίτερα πεισματάρης και καπριτσιόζος (δηλαδή νευρωτικός), αλλά κατά βάθος καλός. Με τη μητέρα μου (έγκυο αλλά δεν το θυμάμαι) ήμουνα, όπως και σ' όλη μου τη ζωή, δεμένος με μια παθιασμένη αγάπη χωρίς ελπίδα.

Είναι αλήθεια ότι μάνα και πατέρας απ' τη νηπιακή ηλικία επηρεάζουν διαμετρικά αντίθετα και με καθοριστικό τρόπο την ψυχοσύνθεση του παιδιού. Ο πατέρας διοικεί την οικογένεια με στρατιωτικό τρόπο. Τυραννικός κι αυταρχικός προκαλεί μόνο φόβο. "Γεμάτος πάθος, σεξουαλικότατος, βίαιος σαν χαρακτήρας" γράφει γι' αυτόν ο γιος του, "κατέληξε στη Λιβύη, χωρίς δεκάρα· έτσι άρχισε τη στρατιωτική καριέρα που τον καταπίεσε και τον παραμόρφωσε ψυχολογικά τόσο ώστε να τον σπρώξει στον έσχατο συντηρητισμό. Είχε ποντάρει τα πάντα πάνω στη φιλολογική μου καριέρα, από τότε που ήμουνα ακόμα παιδί, μιας και τα πρώτα μου ποιήματα τα έγραψα σε ηλικία εφτά χρονών. Είχε διαισθανθεί, ο κακομοίρης, αλλά δεν είχε προβλέψει τις ταπεινώσεις που θα συνόδευαν την επιτυχία μου". Αλλά το καθοριστικό πρόσωπο στη ζωή του είναι η γλυκύτατη μητέρα, μόνιμο αντικείμενο λατρείας, στην οποία θα αφιερώσει μερικούς απ' τους πιο δυνατούς του στίχους. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε, έστω κι απ' αυτές τις λίγες ενδείξεις, τα σημάδια ενός τεράστιου οιδιπόδειου συμπλέγματος, του οποίο ο Παζολίνι είχε μια σπάνια όσο και ακραία επίγνωση.

Τα πρώτα του ποιήματα γράφηκαν στο Σάτσιλε όπου ο Παζολίνι έβγαλε το δημοτικό σχολείο. Ύστερα ακολούθησαν άλλες μετακινήσεις: Κρεμόνα, Ρέτζο Εμίλια, όπου παρακολούθησε το γυμνάσιο και, τελικά, στην Μπολόνια το λύκειο Γκαλβάνι και κατόπιν το πανεπιστήμιο. "Ένα πανεπιστήμιο με δομή φασιστική", θα σχολιάσει αργότερα. "Εξαιρείται μόνο η προσωπικότητα του Λόνγκι που εκείνα τα χρόνια στην Μπολόνια πρόσφερε πολλά σε μένα και σε πολλούς άλλους, συνομήλικους και πιο μεγάλους από μένα"

Το 1942, ενώ ο πατέρας του βρίσκεται αιχμάλωτος στην Κένυα, ο Πιερ Πάολο με τη μητέρα του και τον αδερφό του καταφεύγουν στο σπίτι των Κολούσι στην Καζάρσα. Τα χρόνια εκείνα, με δικά του έξοδα, ο νεαρός Παζολίνι εκδίδει την ποιητική συλλογή Ποιήματα στην Καζάρσα, γραμμένα στη διάλεκτο του Φριούλι. Τον επόμενο χρόνο κάνει τη στρατιωτική του θητεία στο Λιβόρνο· λιποτακτεί μετά τις 8 Σεπτεμβρίου και ξαναγυρίζει στην Καζάρσα.

Το 1945 ο αδερφός του Γκουίντο δολοφονείται μαζί με άλλους συντρόφους του της αντάρτικης ομάδας Όζοπο, από Γιουγκοσλάβους αντάρτες. Τον θάνατο του Γκουίντο τον κάνει ακόμα τραγικό το γεγονός ότι σε μια πρώτη φάση κατορθώνει να ξεφύγει πληγωμένος, αλλά προδίνεται, μπλοκάρεται και τελικά σκοτώνεται. Στα έργα του Παζολίνι βρίσκουμε μνήμες, πόνο, οίκτο και πένθος για τον θάνατο εκείνο, ενώ ο θάνατος του παλικαριού είναι ένα από τα πιο αγαπημένα και πονεμένα του θέματα στο Τα Παιδιά της Ζωής και στο Μια Ζωή Γεμάτη Βία, τα δύο μυθιστορήματα που έγραψε σε ρομανέσκο.

Τα χρόνια του Φριούλι

Ο Παζολίνι στον τάφο του Αντόνιο Γκράμσι

Με το τέλος του πολέμου ο πατέρας γυρίζει στην Καζάρσα. Το χάσμα ασυνεννοησίας μεταξύ πατέρα απ' τη μια και μητέρας-γιου απ' την άλλη γίνεται ακόμα βαθύτερο. Την ίδια χρονιά ο Πιερ Πάολο παίρνει το δίπλωμα φιλολογίας απ' το πανεπιστήμιο της Μπολόνια με μια διατριβή πάνω στον Πάσκολι. Απ' το 1945 ως το 1949 διδάσκει στο γυμνάσιο του Βαλβασόνε, ενός μικρού χωριού κοντά στην Καζάρσα. Στις 18 Φεβρουαρίου 1945, ιδρύει με νεαρούς φοιτητές την Academiuta de lenga Furlana, μια μικρή ακαδημία σπουδών για τη γλώσσα και την κουλτούρα του Φριούλι. Η περίοδος του Φριούλι είχε σημαντική επίδραση στη ζωή του Παζολίνι ως διανοούμενου και ως ατόμου. Τα νεανικά αυτά χρόνια που έζησε στην αγαπημένη ατμόσφαιρα του χωριού, μελετώντας με πραγματικό ενδιαφέρον τις διάφορες εκδηλώσεις και εκφράσεις του αγροτικού κόσμου, θα τα μυθοποιήσει αργότερα (όπως θα μυθοποιήσει και τη νιότη του) και θα τα νιώσει αρχαϊκά, ιερά, αμόλυντα.

Αυτή την αρχαϊκή φρεσκάδα του κόσμου που έρχεται σε άμεση επαφή με τη φύση θα κάνει μοντέλο και σκοπό του και θα προσπαθήσει να τα μεταδώσει στους άλλους. Απ' τα βάθη των ημερών εκείνων από εκείνες τις ρίζες θα ξεκινήσει να ζωγραφίσει μια Ιταλία ταπεινή, πραγματική, καθημερινή, και στα τελευταία του πια γραπτά θα διαπιστώσει και θ' ανακοινώσει την εξαφάνιση της με τρόπο που συχνά θα ξεσηκώσει θύελλες αποδοκιμασίας και θα δημιουργήσει σκάνδαλο.

Στενά συνδεδεμένος με τον τρόπο που αυτός ένιωθε τον αγροτικό κόσμο είναι και ο τρόπος που παρατηρεί τον κόσμο του Προλεταριάτου των συνοικισμών της Ρώμης. Σε μια συνέντευξή που δίνει στη La Stampa την Πρωτοχρονιά του 1975 μιλάει γι' αυτούς ακριβώς τους συνοικισμούς. "Ήταν ένας κόσμος περιθωριακός και τρομερός στη σκληρότητά του, αλλά διατηρούσε ένα δικό του κώδικα τιμής και γλώσσας ο οποίος δεν αντικαταστάθηκε με τίποτα. Σήμερα τα παιδιά των συνοικισμών τρέχουν με μηχανές και βλέπουν τηλεόραση αλλά δεν ξέρουν να μιλάνε, μόλις που καταφέρνουν να τραυλίζουν πια. Είναι το βασικό πρόβλημα όλου του αγροτικού κόσμου ή τουλάχιστον της κεντρικής και νότιας Ιταλίας". Σε γενικές λοιπόν γραμμές η λογοτεχνική και πολιτιστική ένταξη του Παζολίνι διαμορφώθηκε στην Καζάρσα. Τα ποιήματα που έγραψε ανάμεσα στα 1943 και 1949 με το γενικό τίτλο Το αηδόνι της Καθολικής Εκκλησίας, φανερώνουν όλα αυτά και ταυτόχρονα την πολιτική και πολιτιστική εξέλιξη του νεαρού συγγραφέα.

Την ίδια εκείνη περίοδο, μετά τους αγώνες των εργατών γης στο Φριούλι, γράφει την πρόζα Οι Μέρες του Αγαθού Ντε Γκάσπερι που αργότερα θα γίνει μυθιστόρημα και θα εκδοθεί το 1962 με τίτλο Το Όνειρο μιας Υπόθεσης.

Η φυγή στη Ρώμη

Τα χρόνια λοιπόν της Καζάρσα θα μείνουν αξέχαστα κι ανεπανάληπτα. Το ίδιο και η μετακίνηση ή η φυγή, όπως θα τη χαρακτηρίσει ο ίδιος, απ' τα μέρη εκείνα. Τις παραμονές των εκλογών του 1948 ένα αγόρι εξομολογείται στον παπά της Καζάρσα ότι είχε σεξουαλικές σχέσεις με τον Παζολίνι. Αυτόματα η ζωή του νεαρού καθηγητή γίνεται αδύνατη στο στενό περίγυρο του χωριού. Φεύγει με τη μητέρα του στη Ρώμη κι εκεί, ζει χρόνια πάρα πολύ δύσκολα. "Υπήρξα ένας απ' αυτούς τους άνεργους που καταλήγουν στην αυτοκτονία" θα πει αργότερα.

Στην αρχή έμενε στην Πιάτσα Κοσταγκούτι, μετά στο συνοικισμό Σαν Μάμολο, κοντά στις φυλακές Ρεμπίμπια. Ίσως αυτές οι αλλαγές διευθύνσεων για ένα άλλο συγγραφέα δε θα είχαν καμιά σημασία, αλλά αυτοί οι τόποι, αυτά τα ονόματα είναι πολύ γνωστά στους αναγνώστες του καθώς και η Βία Φοντανεϊάνα όπου πήγε να κατοικήσει αμέσως μόλις καλυτέρεψαν λίγο οι οικονομικές του συνθήκες.

Το 1954 εκδίδονται τα ποιήματα που είχε γράψει στο Φριούλι, σε μια συλλογή με τίτλο Η Πιο Ωραία Νιότη^[4]. Δύο χρόνια πριν είχε δημοσιευτεί μια σημαντική μελέτη του πάνω στην ποίηση με διάλεκτο του 19^ου αιώνα, που είχε γράψει σε συνεργασία με τον Μάριο Ντ' Άρκο. Το 1955, ο Παζολίνι ιδρύει και δουλεύει μαζί με τους Ροβέρσι, Λεονέτι, Ρομάνο και Φορτίνι το φιλολογικό περιοδικό Οφιτσίνα (Officina) που παρά τη μικρή διάρκεια (κλείνει οριστικά το 1959 μετά από ένα άρθρο που έγραψε ο Παζολίνι εναντίον του Πάπα Πίου ΧΙΙ) παραμένει μια σπουδαία μαρτυρία μιας μερίδας Ιταλών διανοούμενων απέναντι σε προβλήματα που αντιμετωπίζoνταν απ' τους περισσότερους συντηρητικά και μονόπλευρα, χωρίς καμιά εναλλακτική λύση. Το δοκίμιο Πάθος και Ιδεολογία και τα λυρικά κομμάτια του Η Θρησκεία των Καιρών μου, που εκδίδονται αντίστοιχα το 1960 και 1961, παραμένουν η σημαντικότερη συμβολή του Παζολίνι στο Οφιτσίνα. Το 1955 εκδίδεται το μυθιστόρημα Τα Παιδιά της Ζωής, που υπήρξε η πρώτη του συγγραφική επιτυχία.

Ο θάνατος του Παζολίνι

Ο Πιερ Πάολο Παζολίνι δολοφονήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 1975 στην παραλία της Όστια, κοντά στη Ρώμη^[1]. Πατήθηκε αρκετές φορές με το δικό του αυτοκίνητο, και μέρος του σώματός του κάηκε με βενζίνη μετά τον θάνατό του. Το έγκλημα για πολύ καιρό θεωρήθηκε σαν φόνος εκδίκησης τύπου Μαφίας, και είναι απίθανο ότι έγινε από ένα μόνο άτομο. Ο Giuseppe (Pino) Pelosi (1958–2017), τότε 17 ετών, συνελήφθη να οδηγεί το αυτοκίνητο του Παζολίνι και ομολόγησε τον φόνο. Καταδικάστηκε το 1976. Το 2005, απέσυρε την ομολογία του, και υποστήριξε ότι άγνωστοι είχαν σκοτώσει τον Παζολίνι. Είπε ότι αναγκάστηκε να ομολογήσει γιατί υπήρχαν απειλές κατά του ίδιου και της οικογένειάς του. Η έρευνα σχετικά με τη δολοφονία Παζολίνι άρχισε εκ νέου μετά την αναίρεση του Πελόζι. Υπήρξαν ενδείξεις ότι ο φόνος έγινε από εκβιαστές, οι οποίοι είχαν κλέψει μερικές μπομπίνες της ταινίας Σαλό ή 120 Μέρες στα Σόδομα και ο Παζολίνι σχεδίαζε να τους συναντήσει στη Στοκχόλμη. Οι δικαστές έκριναν ότι οι νέες ενδείξεις δεν ήταν αρκετές για να ξανανοίξουν την υπόθεση.^[5][6][7][8]

Είναι θαμμένος στην Καζάρσα, στο αγαπημένο του Φριούλι.

Φιλμογραφία

• Ακατόνε (Accattone, 1961)
• Μάμα Ρόμα (Mamma Roma, 1962)
• Η Ρικότα, επεισόδιο απ' τη συλλογή RoGoPaG, (La ricotta, 1963)
• La rabbia, 1963)
• Το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (Il vangelo secondo Matteo, 1964)
• Πουλιά παλιόπουλα (Uccellacci e uccellini, 1966)
• Οιδίπους (Edipo re, 1967)
• Οι Μάγισσες (Le streghe — La Terra vista dalla Luna, 1967)
• Θεώρημα (Teorema, 1968)
• Χοιροστάσιο (Porcile, 1969)
• Μήδεια (Medea, 1969)
• Το Δεκάμερο (Il Decameron, 1971)
• Οι Μύθοι του Καντέρμπουρι (I Racconti di Canterbury, 1972)
• Χίλιες και Μία Νύχτες (Il fiore delle Mille e una Notte, 1974)
• Σαλό ή 120 Μέρες στα Σόδομα (Salò o le 120 giornate di Sodoma, 1976)

Εργογραφία

Πεζογραφία

• Τα Παιδιά της Ζωής (Ragazzi di vita, 1955) ― ελλην. μετάφρ. Β.Ηλιόπουλος ("Οδυσσέας")
• Μια Βίαιη Ζωή (Una vita violenta, 1959)
• Πετρέλαιο, ανολοκλήρωτο (Petrolio, 1992)

Ποίηση

• Η Πιο Ωραία Νιότη (La meglio gioventù, 1954)
• Οι Στάχτες του Γκράμσι (Le ceneri di Gramsci, 1957)
• Το Αηδόνι της Καθολικής Εκκλησίας (L'usignolo della chiesa cattolica, 1958)
• Η Θρησκεία των Καιρών μου (La religione del mio tempo, 1961)
• Ποίηση σε Σχήμα Ρόδου (Poesia in forma di rosa, 1964)
• Trasumanar e organizzar, 1971
• Η Νέα Νιότη (La nuova gioventù, 1975)

Δοκίμια

• Πάθος και Ιδεολογία (Passione e ideologia, 1960)
• Ιταλικά Τραγούδια, Λαϊκή Ιταλική Ποίηση (Canzoniere italiano, poesia popolare italiana, 1960)
• Αιρετικός Εμπειρισμός (Empirismo eretico, 1972)
• Λουθηρανικά Γράμματα (Lettere luterane, 1976)
• Η Όμορφη Σημαία (Le belle bandiere, 1977)
• Περιγραφές περιγραφών (Descrizioni di descrizioni, 1979)
• Το Χάος (Il caos, 1979)
• Η Πορνογραφία Είναι Βαρετή (La pornografia è noiosa, 1979)
• Κουρσάρικα Γραπτά (Scritti corsari, 1975)
• Αλληλογραφία 1940-1954 Lettere (1940-1954), 1986)

Θέατρο

• Όργιο (Orgia, 1968)
• Χοιροστάσιο (Porcile, 1968)
• Καλδερόν (Calderón, 1973)
• Affabulazione 1977
• Πυλάδης, (Pilade, 1977)
• Κτήνος του Ύφους (Bestia da stile, 1977)

Βιβλιογραφία

• Πιέρ Πάολο Παζολίνι: Εικόνες κατανάλωσης και εικόνες προς κατανάλωση. Η συνέντευξη της Στοκχόλμης. Βρισκόμαστε όλοι σε κίνδυνο, μετάφραση Θανάση Αποστόλου, εκδόσεις Alloglotta, Αθήνα 2015
• Γιάννης Σολδάτος, Όταν ο Παζολίνι συνάντησε το αγόρι που του πρόσφερε τον θάνατο, Αιγόκερως, 2015
• Γιώργος Χρονάς, Μια στιγμή Πιέρ Πάολο Παζολίνι, Οδός Πανός, 2016
• Lean Dufaux, Παζολίνι Pig-Pig-Pig, Όλον Βιβλία, 2001
• Ανδρέας Ταρνανάς, Πιερ Πάολο Παζολίνι, Αιγόκερως, 2003
• Rene De Ceccatty, Παζολίνι, Κασταλία, 2006
• Γιώργος Σ. Μάρκου, Κουβεντιάζοντας με τον Πιερ Πάολο Παζολίνι, Αίολος, 1996

Παραπομπές

1. «Σαν σήμερα (1922)Γεννήθηκε ο Πιερ Πάολο Παζολίνι». https://www.tovima.gr/2010/03/04/culture/b-san-simera-1922-b-br-gennithike-o-pier-paolo-pazolini/. 
2. «Κατά Ματθαίον ευαγγέλιο». 
3. «Το θεώρημα». 
4. «Σαν σήμερα (1922)Γεννήθηκε ο Πιερ Πάολο Παζολίνι». https://www.tovima.gr/2010/03/04/culture/b-san-simera-1922-b-br-gennithike-o-pier-paolo-pazolini/. 
5. «Asesinato de Pasolini, nueva investigación». La Razón (στα Spanish). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιουλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 4 Ιουλίου 2012. 
6. Héctor Rivera (28 Μαρτίου 2010). «Pasolini de nuevo». Sentido contrario (στα Italian). Grupo Milenio. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Ιουνίου 2012. Ανακτήθηκε στις 4 Ιουλίου 2012. 
7. «Pier Paolo Pasolini (1922–1975)» (στα Italian). Cinematismo. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Αυγούστου 2014. Ανακτήθηκε στις 4 Ιουλίου 2012. 
8. Google Drive Viewer. Google, 2 April 2010. Πρόσβαση 22 May 2014.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Πιερ Πάολο Παζολίνι

• Πιερ Πάολο Παζολίνι στην IMDb
• Ιταλική ιστοσελίδα με εκτενή σχόλια πάνω στις ταινίες και τη λογοτεχνία του
• Senses of Cinema: Βάση Δεδομένων Μεγάλων Σκηνοθετών
• Άρθρο του BBC για την επανεξέταση της δολοφονίας του
• Γκάι Φλάτλεϊ: "Ο Άθεος που Ήταν Παθιασμένος με τον Θεό" Αρχειοθετήθηκε 2016-03-03 στο Wayback Machine.
• Εκτενής βιογραφία στη λογοτεχνική ιστοσελίδα Kirjasto
• Νταγκ Άιρλαντ: Αποκαθιστώντας τον Παζολίνι
• Η Μαρία Κάλλας στη Μήδεια
• Σημειώσεις του Παζολίνι για την ταινία Σαλό