Για την προέλευση του ονόματος της κωμόπολης υπάρχουν διάφορες εξηγήσεις. Σε παλαιά κείμενα η Νιγρίτα αναφέρεται ως Ιγρίτα και ως Νεγρίτα. Το σημερινό όνομα της Νιγρίτας προέκυψε από το Ιγρίτα, σύμφωνα με το σχήμα: την Ιγρίτα > τη Νιγρίτα > Νιγρίτα. Κατά ανάλογο σχήμα πρέπει η αφετηρία του ονόματος Νεγρίτα να ήταν Εγρίτα, πλην όμως αυτό δεν επικράτησε. Οι αφετηρίες του ονόματος Ιγρίτα και Εγρίτα οδηγούν στις ταυτόσημες τουρκικές λέξεις, eğri, iğri που σημαίνουν μεταξύ άλλων «επικλινής», «πλάγιος».
Η θέση της Νιγρίτας, χωρίς την Σούρπα, στους πρόποδες του βουνού δικαιολογεί το συσχετισμό. Οι συλλαβές -de, -da, -ta, -te ως δεύτερα συνθετικά στην τούρκικη γλώσσα μπαίνουν στην θέση προθέσεων που προσδιορίζουν τόπο, εις, επί, παρά, μέσα, κλπ. Κατά συνέπεια τα egri-ta ή igri-ta σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνουν «στον επικλινή τόπο».
Ιστορία
Αρχαιότητα
Κοντά στη σημερινή Νιγρίτα έχουν επισημανθεί διάφορες θέσεις αρχαίων οικισμών της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Παλιότεροι μάλιστα ερευνητές τοποθετούσαν εδώ την αρχαία Βέργη. Πιθανότερο όμως φαίνεται να βρίσκεται κοντά στη Νιγρίτα η θέση της αρχαίας πόλης Βισαλτίας, πρωτεύουσας των Βισαλτών, που μας είναι γνωστή από τον Στέφανο Βυζάντιο. Η εικασία αυτή ενισχύεται ακόμη περισσότερο από την πιθανή ταύτιση του αρχαίου ποταμού Βισάλτη με το κοντινό «Μεγάλο Ρέμα», που κυλάει τα νερά του πλάι στο σημερινό χωριό Θερμά.[4] Τέλος, μια ακόμη ένδειξη προσφέρει το γεγονός ότι η Νιγρίτα ήταν στα νεότερα χρόνια ο μεγαλύτερος οικισμός της επαρχίας Βισαλτίας.
Νεότεροι χρόνοι
Ο οικισμός της Νιγρίτας δημιουργήθηκε, κατά την πιθανότερη άποψη, στα μέσα του 16ου αιώνα από κατοίκους ορεινών περιοχών και ο πληθυσμός αυξήθηκε βαθμηδόν ως τις αρχές του 20ού αιώνα, οπότε έφθασε στους 4.300 κατοίκους. Στις παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης, ο περιηγητής Ε. Consinery, που επισκέφθηκε την Μακεδονία, σημειώνει ότι η κωμόπολη, όπως και η διπλανή Σούρπα ή Σύρπη, ανθούσε οικονομικά και οι κάτοικοι της, στο σύνολο Έλληνες, επιδίδονταν στην καλλιέργεια βαμβακιού, στη χρυσοχοΐα και στη χαλκουργία. Οι κάτοικοι της Νιγρίτας συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821. Σπουδαίοι αγωνιστές της επανάστασης του 1821 ήταν ο Μανωλάκης Χαριζάνης,[5] ο Αναστάσιος Δημητρίου (γεν. 1800), ο Ιωάννης Δημητρίου,ο Αντώνιος Γιωργαράς, ο Γεώργιος Γιωργαράς[6][7] και ο αξιωματικός Αθανάσιος Νικολάου.[8] Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα λειτουργούσε στη Νιγρίτα «ελληνικόν σχολείον» και, λίγες δεκαετίες αργότερα, τα σχολεία της Νιγρίτας και της Σούρπας αριθμούσαν περισσότερους από 250 μαθητές. Στη διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα, η Νιγρίτα έδωσε πλήθος αγωνιστών που πρωτοστάτησαν στον αγώνα για την απελευθέρωση, σημαντικότεροι εκ των οποίων, ήταν οι Βασίλειος Κουφοκώτσιος, Κωνσταντίνος Κουφοκώτσιος, Δημήτριος Μπιτσιακάνος, Γεώργιος Μασλαρινός, Στέργιος Καραστέργιος, Αθανάσιος Καραμανίδης και Κωνσταντίνος Γεροσέλας.[9] Σημαντική μορφή για τη Μακεδονία, υπήρξε ο λόγιος και ιατρός Μιχαήλ Παπαδόπουλος (γεν. 1828), που χαρακτηρίστηκε ως εθναπόστολος.[10][11] Υπήρξε επίσης ο Αθανάσιος Αργυρός, ο οποίος υπήρξε μια φυσιογνωμία πανελλήνιας εμβέλειας, με σοβαρή πολυσχιδή εθνική δράση, με εξαιρετικώς λαμπρή επίδοση στην επιστήμη, στα γράμματα και στην πολιτική. Ήταν ένας άνδρας από τη ζωή του οποίου οι γενιές του μέλλοντος θα αντλούν παραδείγματα αρετής, φιλοπατρίας, εργατικότητας, αυταπάρνησης και πολιτικής ηθικής. Ανέλαβε Υπουργός Γεωργίας (1922), Υπουργός Παιδείας (1926), καθώς και άλλες κρατικές αρμοδιότητες, όπως πρόεδρος Επιτροπής Κρατικών Προμηθειών (1936). Όταν μπήκε θέμα αρχηγίας στο Λαϊκό κόμμα μετά τη μικρασιατική ήττα και καταστροφή και προτάθηκε ο Παναγής Τσαλδάρης γι’ αυτήν, ο Αθανάσιος Αργυρός τον στήριξε ανιδιοτελώς μη ψηφίζοντας τον εαυτό του. Έτσι ο Τσαλδάρης θα ανακηρυχτεί τότε αρχηγός του με ψήφους 3 έναντι 2 που θα πάρει ο Αργυρός.[12] Το λεπτομερές βιογραφικό του είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα της Δημόσιας Κεντρικής Βιβιοθήκης Σερρών.[13] Κατά τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, στις 24 Οκτωβρίου 1912 η Νιγρίτα ελευθερώθηκε από τους Τούρκους από τον Γεώργιο Γιαγκλή και κατόπιν, με επέμβαση του Ελληνικού στρατού. Στις 16 Ιουνίου 1913 εκδηλώθηκε η πρώτη συντονισμένη βουλγαρική επίθεση εναντίον ελληνικών τμημάτων κατά τη διάρκεια του Β' Βαλκανικού πολέμου. Στις 19 Ιουνίου 1913 πραγματοποιήθηκαν ελληνοβουλγαρικές συγκρούσεις στην περιοχή. Στις 29 Ιουνίου 1913 οι Βούλγαροι πυρπόλησαν την Νιγρίτα και αποχώρησαν.
Δημήτριος Δαμάνης
Ο Δημήτριος Δαμάνης υπήρξε σπουδαίος εκπαιδευτικός, φιλάνθρωπος και ένθερμος πατριώτης. Γεννήθηκε στη Νιγρίτα και διετέλεσε διευθυντής στις αστικές σχολές της Νιγρίτας, της Κάτω Τζουμαγιάς (Ηράκλειας) και της Έδεσσας, καθώς και επιθεωρητής Δημοτικών σχολείων Νομού Ημαθίας. Υπήρξε φλογερός κήρυκας των ιδεωδών του έθνους και κατάφερε να επιζήσει τεσσάρων δολοφονικών επιθέσεων εναντίον του. Στο βιογραφικό του, που είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα της Δημόσιας Κενρικής Βιβλιοθήκης των Σερρών, παρουσιάζεται αναλυτικά η εκπαιδευτική προσφορά του και η εθνική του δράση.[14]
Η Νιγρίτα ως πρωτεύουσα
Η Νιγρίτα λειτούργησε ως πρωτεύουσα της πρώην Επαρχίας Βισαλτίας, ως Κοινότητα, ως Δήμος και ως πρωτεύουσα Διευρυμένων Δήμων. Ανεξάρτητα από το πώς λειτούργησε η Επαρχία Βισαλτίας ως διοικητική μονάδα, η Νιγρίτα υπήρξε το οικονομικό και το διοικητικό κέντρο της Βισαλτίας, όπου είχαν την έδρα τους Πολιτικές, Δικαστικές, Στρατιωτικές, Αστυνομικές, Εκπαιδευτικές αρχές, οι οποίες ίδρυσαν την «Ελληνική Σχολή Νιγρίτης» το 1904, και η Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Βισαλτίας. Η Νιγρίτα λειτούργησε ως Δήμος στο διάστημα 1915-1919, ως κοινότητα στο διάστημα 1920-1942, και πάλι ως Δήμος από 20.10.1942 μέχρι 1997. Από το 1998 έως το 2010 λειτούργησε ως έδρα του ομώνυμου Καποδιστριακού Δήμου και από το 2011 είναι έδρα του Καλλικρατικού Δήμου Βισαλτίας που προέκυψε από τη συνένωση των Καποδιστριακών Δήμων της Βισαλτίας.[15] Λειτούργησε όμως και ως πρωτεύουσα στη «Νομαρχία Στρυμόνος», που ιδρύθηκε στην Κατοχή και περιλάμβανε το δυτικά του Στρυμόνα τμήμα του Νομού Σερρών. Η ίδρυση της «Νομαρχίας Στρυμόνος» ήταν συνέπεια του γεγονότος ότι στις 23.4.1941 οι Γερμανοί παρέδωσαν στους Βουλγάρους τη διοίκηση της περιοχής της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης που εκτείνεται ανατολικά του Στρυμόνα μέχρι τα ελληνοτουρκικά σύνορα.[16][17]
Πρόεδροι και Δήμαρχοι της Νιγρίτας, με την έναρξη της θητείας τους μέσα σε παρένθεση, χρημάτισαν: Δήμαρχοι: Ιωάννης Αποστόλου (αμέσως μετά την απελευθέρωση του 1912),[18] Χατζηιωάννης Α. Βαγενάς (1915), Κων.νος Ν. Βαδικόλιος (1919).
Πρόεδροι: Αναστάσιος Παπαγεωργίου (1920), Θεοχάρης Κ. Καραγιάννης 1921), Γεώργιος Α. Κανδήλας (1923), Γεώργιος Καραγιαννίδης (1925), Διονύσιος Δ. Παλιούρας (1927), Αστέριος Α. Μπλιάτης (1929), Παναγιώτης Γ. Χατζηστραβός (1929), Βασίλειος Θ. Κωφοκώτσιος (1931), Απόστολος Α. Παντούσας (1933), Νικόλαος Α. Βλαδίκας (1934), Βασίλειος Θ. Μηνάς (1935), Σάββας Ι. Ματσούκας (1937), Αστέριος Α. Μπλιάτης (1938), Διονύσιος Α. Σιούλας (1942).
Δήμαρχοι: Βασίλειος Γ. Βασιλούδας (1942), Ιωάννης Δ. Ιωαννίδης (1944), Θεόδωρος Γ. Κοκκίνης (1945), Θεοφάνης Χ. Ζβες (1945), Αλέξανδρος Θ. Μπάκας (1946), Απόστολος Θ. Βαγενάς (1949), Ηρακλής Ι. Ζαπριάνος (1959), Ιωάννης Α. Μπλιάτης (1961), Ιωάννης Χ. Καζαμίας (1967), Ιωάννης Τ. Παπαϊωάννου (1967), Ειρηνοδίκης Νιγρίτας (1974), Κωνσταντίνος Δ. Βαγενάς (1974), Μαρία Σκέμπερη (1983), Αθανάσιος Μ.Κασακόγιας (1995), Δημήτριος Θ. Δάπης (1999), Νικόλαος Θ. Βλαδίκας (2003), Αγγελική Μήκα (2007), Δημήτριος Β. Καλαϊτζής (2011), Αγνή Δουβίτσα (2015), Αθανάσιος Μασλαρινός (2019), Ευανθία (Βάνα).Πλιάκου
Η Νιγρίτα έχει τις νεότερες φυλακές της Ελλάδας.
Θρησκευτική ζωή
Ένα σημαντικό στοιχείο της θρησκευτικής ζωής της Νιγρίτας και της Βισαλτίας είναι η λειτουργία της Ιεράς Μητροπόλεως Νιγρίτης, η οποία ιδρύθηκε το 1924 και καταργήθηκε το 1935. Από το 1935 αποτέλεσε μέρος της Μητροπόλεως Σερρών και Νιγρίτης. Σήμερα, η Νιγρίτα αποτελεί έδρα της αρχιερατικής περιφέρειας Νιγρίτας της Ιεράς Μητρόπολης Σερρών και Νιγρίτης, με έδρα το Επισκοπείο Νιγρίτας, που είναι και δεύτερη έδρα της Μητρόπολης των Σερρών. Σημερινός αρχιερατικός επίτροπος της περιφέρειας διατελεί ο π. Γεώργιος Κελεμπέκης.[19] Ένα ενδιαφέρον στοιχείο από τη θρησκευτική ζωή στη Νιγρίτα είναι η κυκλοφορία «νομισμάτων» από τους ναούς της Νιγρίτας, στην τουρκοκρατία, που αντιπροσώπευαν την αξία ενός ή δύο κεριών, και εξυπηρετούσαν τους χριστιανούς στις σχέσεις τους με τους ναούς, αντικαθιστώντας τα αποσυρμένα τούρκικα χάλκινα νομίσματα.[20]
Εκκλησίες
Στη Νιγρίτα υπάρχουν δυο εκκλησίες. Ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Γεωργίου και ο Ναός του Αγίου Αθανασίου.
Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου
Εκκλησία Αγίου Γεωργίου Νιγρίτας
Ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου στη Νιγρίτα είναι τρίκλιτη βασιλική με ξύλινη δίρριχτη σκεπή, ρυθμός που χαρακτηρίζει τα μεταβυζαντινά χρόνια.[21]. Εγκαινιάσθηκε την 3η Απριλίου του έτους 1753, Σάββατο του Λαζάρου, και το πρώτο στρώμα τοιχογραφιών του είναι του 18ου αιώνα. Ο Ναός είναι δισυπόστατος τιμώμενος στον Άγιο Γεώργιο και στην Αγία Παρασκευή, στην οποία είναι αφιερωμένο το δεξιό κλίτος του ναού.[22]
Ιερός Ναός του Αγίου Αθανασίου
Εκκλησία Αγίου Αθανασίου Νιγρίτας
Ο Ναός του Αγίου Αθανασίου είναι τρίκλιτη βασιλική και χτίστηκε στο διάστημα 1906-1911 στη θέση παλιότερης εκκλησίας. Από την παλιά εκκλησία, ένα τμήμα από το ιερό της ενσωματώθηκε στην νέα εκκλησία, οι αγιογραφίες του όμως δεν διασώθηκαν. Η αγιογράφηση του Αγίου Αθανασίου έγινε στις αρχές της δεκαετίας του ’20 (1923) από Λεχοβίτες αγιογράφους, οι οποίοι αγιογράφησαν και την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου της Τερπνής.[23][24] Τα τελευταία χρόνια συμπληρώθηκε η αγιογράφηση της εκκλησίας από τον Τερπνιώτη αγιογράφο Νικόλαο Γκόλα. Στις 2 Ιουλίου του 2022, ξέσπασε πυρκαγιά, η οποία οδήγησε σε προβλήματα στατικότητας του Ναού. Σήμερα έχουν ξεκινήσει έργα αναστήλωσης και αποκατάστασης των ζημιών.[25]
Εξωκκλήσια, Παρεκκλήσια
Εξωκκλήσι της Κοιμήσεως Θεοτόκου
Το Εξωκκλήσι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου βρίσκεται βορειοανατολικά της Νιγρίτας, ανάμεσα στη Νιγρίτα και στο Φλάμπουρο, στην τοποθεσία "Παλιοκκλησιά". Σύμφωνα με την παράδοση στη θέση αυτή υπήρχε παλαιά εκκλησία, από όπου και το όνομα της τοποθεσίας. Υποστηρίζεται μάλιστα ότι υπήρχαν στην περιοχή και αρχαίοι οικισμοί που ξεκινούν από τα ελληνιστικά χρόνια και φτάνουν μέχρι τα πρώτα βυζαντινά. Στα μέσα του 20ου αιώνα Νιγριτινοί γεωργοί βρήκαν στην περιοχή σημάδια παλαιού οικισμού και το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο του ιερού ναού του Αγίου Γεωργίου Νιγρίτας κατά το έτος 1957 αποφάσισε να κτίσει εκεί εξωκκλήσι. Έτσι στη θέση του παλαιού ναού χτίστηκε το σημερινό εξωκλήσι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Στην ανοικοδόμησή του συνετέλεσε τα μέγιστα ο Βασίλειος Μπλάγκος. Τα τελευταία χρόνια διοργανώνεται ,από τον Ναό του αγίου Γεωργίου και τη συνδρομή πολλών Νιγριτινών, εορταστικό διήμερο στις 22-23 Αυγούστου με επίκεντρο το Εξωκκλήσι.[26]
Εξωκκλήσι του Αγίου Θωμά
Το Εξωκκλήσι του Αγίου Θωμά της Νιγρίτας βρίσκεται νοτιοανατολικά της πόλης στην τοποθεσία "Μπλος", όπου αρχίζει το πανηγύρι της Νιγρίτας την Κυριακή του Θωμά. Στην ίδια θέση υπήρχε παλιότερα ένα εικονοστάσι αφιερωμένο στον ίδιο άγιο και στα μέσα της δεκαετίας του ’80 χτίσιοτηκε το σημερινό.[27]
Παρεκκλήσι του Αγίου Θωμά
Το Παρεκκλήσι του Αγίου Θωμά στη Νιγρίτα, που βρίσκεται στις βόρειες παρυφές της πόλης δίπλα στην παλαίστρα του Αγίου Γεωργίου, χτίστηκε λίγο μετά από το ομώνυμο εξωκλήσι της Νιγρίτας.
Παρεκκλήσι του Αγίου Νικήτα
Το παρεκκλήσι του Αγίου Νικήτα, στις ανατολικές παρυφές της πόλης, χτίστηκε σε ανάμνηση του γεγονότος της διάσωσης από εκτέλεση ομάδας Νιγριτινών, που είχαν αποφασίσει ως αντίποινα οι Γερμανοί στις 15.9.1944.
Παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής
Το παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής, στις νότιες παρυφές της πόλης, χτίστηκε το καλοκαίρι του 1976 στη θέση άλλου μικρότερου, που προϋπήρχε. Λέγεται ότι το παλιό παρεκκλήσι χτίστηκε ύστερα από πρόταση ενορίτισσας του Αγίου Γεωργίου, που άκουσε τη φωνή της Αγίας Παρασκευής. Τα τελευταία χρόνια, στα πλαίσια της εορτής του Παρεκκλησίου στις 26 Ιουλίου διοργανώνεται, από την Εκκλησιαστική Επιτροπή στα πλαίσια του πανηγυρισμού, εκδήλωση με παραδοσιακή μουσική, απόγονοι δε της προαναφερομένης ενορίτισσας προσφέρουν στους συνεορταστές παραδοσιακό έδεσμα (μαγειρεμένη γίδα με πατάτες).[26]
Παρεκκλήσι της Γεννήσεως της Θεοτόκου
Το Παρεκκλήσι της Γεννήσεως της Θεοτόκου της ενορίας του Αγίου Αθανασίου, χτίστηκε το 1970 με πρωτοβουλία των ενοριτών. Βρίσκεται στις νότιες παρυφές της Σούρπας και πανηγυρίζει κάθε χρόνο στις 8 Σεπτεμβρίου.
Παρεκκλήσι του Αγίου Φανουρίου
Το παρεκκλήσι του Αγίου Φανουρίου, στην Καλλιθέα, χτίστηκε όταν ήταν Δήμαρχος ο Ιωάννης Τ. Παπαϊωάννου (1967-1974).
Πανηγύρια
Τα πανηγύρια της Νιγρίτας, του Αγίου Θωμά στην ενορία του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Αθανασίου στην ομώνυμη ενορία, ήταν και είναι από τα πιο σπουδαία στη περιοχή της Βισαλτίας και όχι μόνον.[28]
Εκπαίδευση
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η λειτουργία των σχολείων της Νιγρίτας στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Δεν είναι γνωστό πότε λειτούργησαν για πρώτη φορά οργανωμένα σχολεία. Υπάρχουν όμως πληροφορίες για τα μέσα του 19ου αι. και εξής. Στο τέλος Ιουνίου ή αρχές Ιουλίου του 1860 επισκέφθηκαν τη Νιγρίτα ο υποπρόξενος των Σερρών μαζί με τον μητροπολίτη Σερρών για να παρακολουθήσουν τις εξετάσεις του αλληλοδιδακτικού σχολείου και απεκόμισαν άριστες εντυπώσεις. Στο σχετικό έγγραφο του προξένου προς το Υπουργείο εξωτερικών αναφέρεται ότι έμειναν πολύ ευχαριστημένοι, «…ένεκα της πληθύος των εκπαιδευομένων και της προόδου αυτών εις τα γράμματα…». Σχολάρχης ήταν ο διαπρεπής Μοναστηριώτης Ι. Πανταζίδης, μετέπειτα καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1876 ιδρύθηκε στη Νιγρίτα Παρθεναγωγείο (Δημοτικό Σχολείο για κορίτσια). Προς το τέλος δε του 19ου αιώνα είχαν ιδρυθεί στην περιοχή της Νιγρίτας, δημοτικά σχολεία γραμματοδιδασκαλεία, παρθεναγωγεία και νηπιαγωγεία.[29] Μια λεπτομερή εικόνα για τη λειτουργία των σχολείων της Νιγρίτας και της Σούρπας στα χρόνια της τουρκοκρατίας την δίνει ο Ιωάννης Μπάκας, αναφερόμενος στις συνθήκες λειτουργίας των σχολείων, στη χρηματοδότηση, στο εκπαιδευτικό προσωπικό και στο το πλήθος των μαθητών που φοιτούσε σ’ αυτά. Στο Δημοτικό Σχολείο της Νιγρίτας το 1886 φοιτούσαν 280 μαθητές, ενώ στο Δημοτικό Σχολείο της Σούρπας το 1899 φοιτούσαν 145 μαθητές.[30] Το 1904 τοποθετήθηκε διευθυντής της Αστικής Σχολής Νιγρίτας ο Δημήτριος Αποστολίδης, καταγόμενος από το Μελένικον, και το 1905 σε συγκέντρωση των Νιγριτινών ζήτησε να συνδράμουν για την ανέγερση διδακτηρίου. Με προσφορές σε χρήμα, αλλά και προσωπικής εργασίας, το 1908 ολοκληρώθηκε η ανέγερση του κτηρίου του σημερινού 1ου Δημοτικού Σχολείου της Νιγρίτας, που φέρει την επιγραφή «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΝΙΓΡΙΤΗΣ».[31] Μια δεύτερη εικόνα για τα σχολεία της Νιγρίτας μας δίνει «Η Έκθεσις Ανεγέρσεως …» της 20ης Απριλίου 1953 του 2ου Δημοτικού Σχολείου της Νιγρίτας. Σύμφωνα με την έκθεση αυτή: Πριν από την απελευθέρωση (1912) λειτουργούσαν στη Νιγρίτα δύο δημοτικά σχολεία, ένα στην κάθε συνοικία. Μετά την καταστροφή της Νιγρίτας από τους Βουλγάρους το 1912, χωρίστηκαν σε Σχολείο Αρρένων της συνοικίας του Αγίου Γεωργίου και Σχολείο Θηλέων της συνοικίας του Αγίου Αθανασίου. Στην διάρκεια του «Πρώτου Ευρωπαϊκού Πολέμου 1914-1919» δεν λειτούργησαν κανονικά τα σχολεία. Από 1919 για ένα διάστημα, επειδή χαρακτηρίστηκε ετοιμόρροπο το σχολείο της συνοικίας του Αγίου Αθανασίου, συστεγάστηκαν τα σχολεία Αρρένων κι Θηλέων στο διδακτήριο των Αρρένων της συνοικίας του Αγίου Γεωργίου. Στη συνέχεια, το 1925-1926, αποφασίστηκε η ανέγερση νέου διδακτηρίου στη συνοικία του Αγίου Αθανασίου σε οικόπεδο που παραχωρήθηκε από την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου. Οι δαπάνες για την ανέγερση καλύφθηκαν από επιχορήγηση του Δημοσίου και από εισφορές των δημοτών σε σχετικό έρανο. Το 1927 στο νέο διδακτήριο λειτούργησε το Παρθεναγωγείο (Σχολείο Θηλέων). Το 1929-1930 εφαρμόστηκε η μικτή φοίτηση μαθητών στα δημοτικά σχολεία και τα σχολεία της Νιγρίτας λειτούργησαν ως 1ο Δημοτικό Σχολείο αυτό των Αρρένων και ως 2ο Δημοτικό Σχολείο αυτό των Θηλέων.[32]
Στη συνέχεια λειτούργησαν στην ενιαία Νιγρίτα άλλα δύο δημοτικά σχολεία, το 3ο και το 4ο, με το 4ο να έχει ήδη καταργηθεί.
To 1922 λειτούργησε το Ημιγυμνάσιο Νιγρίτας που λειτούργησε μέχρι το 1940, όταν ιδρύθηκαν τα οκτατάξια γυμνάσια μεταξύ των οποίων ήταν και το Γυμνάσιο Νιγρίτας.[33] Σήμερα (2023) λειτουργούν στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, το Γυμνάσιο, το Βισάλτειο Λύκειο και το Επαγγελματικό Λύκειο Νιγρίτας.
Στο παρελθόν λειτούργησε στη Νιγρίτα «Επιθεώρησις Δημοτικών Σχολείων Βισαλτίας». Από από 1985 η «Επιθεώρησις» έδωσε τη θέση της στο «Γραφείο Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης», το οποίο είχε μόνο διοικητική αρμοδιότητα για τα σχολεία της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης της Βισαλτίας καικαταργήθκε το 1911.
Η Νιγρίτα ανέδειξε σπουδαίους δασκάλους, όπως τον Αθανάσιο Αργυρό και αυτούς για τους οποίους έγινε αναφορά στο Επιστημονικό Συμπόσιο της Νιγρίτας το 1996, τον Κωνσταντίνο Μπάρτζα,[34] τον Αθανάσιο Πίσανο και τον Δημήτριο Δαμάνη.[35]
Οικονομία
Η οικονομία της Νιγρίτας άνθισε στο παρελθόν χάρη στη γεωργική παραγωγή, τη βιοτεχνία και το εμπόριο. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι παλιότερα λειτούργησε στη Νιγρίτα Εμπορικό Επιμελητήριο.[36]. Αυτή η οικονομική πρόοδος σημειώθηκε σε δυο περιόδους, που τα όρια τους ήταν οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι. Η πρώτη, της βιοτεχνικής παραγωγής, τερματίστηκε με τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο και η δεύτερη, της παραγωγής, της εμπορίας και της επεξεργασίας του καπνού, τερματίστηκε με τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο.
Γεωργία
Μετά την απελευθέρωση έγιναν συστηματικές προσπάθειες για την επέκταση και τη βελτίωση των καλλιεργούμενων εκτάσεων.
Η επέκταση:
1. Η αποξήρανση της λίμνης του Αχινού και η αλλαγή της κοίτης του Στρυμόνα, που έγιναν στο διάστημα 1927-1937, έδωσαν στους Νιγριτινούς και γενικότερα στους Βισάλτες αρκετά μεγάλες εκτάσεις εύφορης γης για καλλιέργεια.
2. Εκχερσώθηκαν ομαλές θαμνώδεις εκτάσεις στο βουνό.
Όλες νέες αυτές οι επεκτάσεις, μαζί με όσες άφησαν πίσω τους οι Τούρκοι, διανεμήθηκαν το 1936 στους πρόσφυγες του 1922 και στους ακτήμονες αγρότες της εποχής.
Η βελτίωση:
1. Έγιναν αρδευτικά έργα. Στον κάμπο, με τα κανάλια και το υπόγειο δίκτυο δίνεται η δυνατότητα στους παραγωγούς να ποτίζουν σχεδόν κάθε σπιθαμή της καλλιεργούμενης έκτασης.
2. Για τη βελτίωση των καλλιεργητικών συνθηκών και τη βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων της, πέρα από τα αρδευτικά έργα συνέβαλαν αποφασιστικά, και οι αναδασμοί που έγιναν κατά καιρούς σε διάφορα τμήματα του κάμπου της Βισαλτίας, με τελευταίο αυτόν που έγινε το 2008 στο αγρόκτημα του Δήμου Νιγρίτας.[37] Η Νιγρίτα στο παρελθόν είχε σημαντική γεωργική παραγωγή, από σιτηρά, αμπέλια και καπνό μέχρι μουριές και οπωροφόρα δέντρα, παραγωγή που περιγράφεται αναλυτικά στο βιβλίο «Η Βισαλτία του χθες».[38]
Σιτηρά
Τα σιτηρά, ήταν από τις πιο σημαντικές καλλιέργειες στη Νιγρίτα.[39]
Το μέγεθος της παραγωγής των σιτηρών φαίνεται από το πλήθος των νερόμυλων που λειτουργούσαν στην περιοχή της κατά το παρελθόν και από τους μηχανοκίνητους μύλους στη συνέχεια. Οι νερόμυλοι που λειτουργούσαν στη Νιγρίτα όλοι κινούνταν με τα νερά του ποταμού "Μεγάλο ρέμα", και ήταν διασπαρμένοι κατά μήκος της κοίτης του από ψηλά στο βουνό μέχρι τον κάμπο στον "Γιουργουλά".[39]
Καπνός
Καπνομάγαζο της ΓΚΛΕΝ στη Νιγρίτα
Η γεωγραφική θέση της Νιγρίτας καθώς και της Βισαλτίας, με πολλά χωριά της στους πρόποδες του Βερτίσκου και των Κερδυλλίων, καθόρισε και την πορεία της καπνοκαλλιέργειας, μια και οι απαιτήσεις για καλή ποιότητα του προϊόντος ήταν τα χώματα να μην είναι βαλτώδη. Γι’ αυτόν το λόγο ήταν ορισμένες γεωγραφικά οι περιοχές όπου μπορούσαν οι παραγωγοί να φυτεύουν καπνά. Και ο κρατικός έλεγχος περιόρισε την καλλιέργειά του καπνού σε ορισμένα χωριά, που ανάμεσα τους ήταν και η Νιγρίτα.[40] Ο καπνός έδωσε πλούτο στη Νιγρίτα πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο ως αγροτικό προϊόν, αλλά και από την επεξεργασία των ξερών φύλλων του. Στα 10 καπνομάγαζα, στους χώρους επεξεργασίας ξερών φύλλων καπνού, της Νιγρίτας συνέρρεαν χιλιάδες καπνεργάτες από τις γύρω περιοχές, κυρίως από τη Χαλκιδική, δίνοντας στη Νιγρίτα την όψη μεγάλου αστικού κέντρου.[41]
Κουκούλια
Στη Νιγρίτα υπήρχε εκτεταμένη παραγωγή κουκουλιών, γι’ αυτό και υπήρχαν μεγάλες εκτάσεις με μουριές, που υπήρχαν μόνο για τα φύλλα τους, γεγονός που έκανε τη μεταξουργία να είναι «κύρια πηγή εισοδήματος της περιοχής».
[42][43]
Κατά τις αφηγήσεις του οικογενειακού περιβάλλοντος του Αντώνη Λιάρα (1871), αυτός ήταν που έφερε πρώτος κουκούλια στη Νιγρίτα από την Αδριανούπολη, γεγονός που ώθησε στην ανάπτυξη της βιοτεχνίας με τα ονομαστά μεταξωτά τής Νιγρίτας, πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο.
[44]
Αμπέλια
Τα αμπέλια από παράδοση τα καλλιεργούσαν σε τοποθεσίες, στους αμπελότοπους. Η σύνθεση του εδάφους, που προσδιόριζε και τις παραγωγικές δυνατότητες που είχαν τα χωράφια, μαζί το μικροκλίμα της κάθε περιοχής ήταν τα σημαντικότερα κριτήρια για την επιλογή του χώρου όπου η Νιγρίτα καλλιεργούσε τα αμπέλια της. Το γεγονός δηλαδή ότι οι παλιοί Νιγριτινοί δεν έβαζαν αμπέλια στον Κάμπο ή στη Βάλτα και προτιμούσαν τις αμμούδες ή τα υψώματα, ήταν αποτέλεσμα του συνδυασμού αυτών των παραγόντων και μάλιστα χωρίς να έχουν τις σημερινές επιστημονικές γνώσεις με τις ανάλογες εργαστηριακές μελέτες. Ήξεραν, για παράδειγμα, ότι ήταν αποδοτική η αμπελοκαλλιέργεια στις πλαγιές των ποταμών Λαγάτρη και του Χρυσορρόη, του Σαρπουβνού ποταμού όπως τον λένε οι Τερπνιώτες. Ήταν φαίνεται συνέχεια από τους αρχαίους, που καλλιεργούσαν τα αμπέλια τους δίπλα στο Παλιόκαστρο και μας άφησαν κληρονομιά τα πατητήρια τους στον αρχαίο οικισμό της Τερπνής. Οι παραδοσιακές ποικιλίες που καλλιεργήθηκαν στη Νιγρίτα είναι πολλές. Πιο παλιά όμως πρέπει να είναι τα εντόπια, όπως δηλώνει και το όνομά της. Άλλες παραδοσιακές ποικιλίες, ήταν ο κόινιαρος, ο λημνιόνας, το κοκκινέλι, τα μοσχάθκα. Σημειώνεται ότι στη Νιγρίτα εφάρμοζαν παλιότερα και μια ιδιαίτερη τεχνική για την αποθήκευση του κρασιού, αφήνοντάς το να ωριμάζει μέσα στον μεγάλο κάδο όπου πατούσαν τα σταφύλια. Η τεχνική αυτή έδινε στο κρασί ιδιαίτερη γεύση.
[45]
Σπιρουλίνα
Ένα πολύτιμο προϊόν της Νιγρίτας τα τελευταία χρόνια είναι η σπιρουλίνα, ο οποίος είναι μικροφύκος με χαρακτηριστικό κυανοπράσινο χρώμα. Στην πραγματικότητα είναι ένα γενικό όνομα για μερικά είδη Κυανοφυκών του φυτοπλαγκτού αλκαλικών λιμνών των τροπικών και υποτροπικών περιοχών, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για αιώνες από τους τοπικούς πληθυσμούς ως τροφή.
Η ιδιάζουσα χημική σύσταση με εξαιρετική θρεπτική αξία καθιστά τη σπιρουλίνα ιδιαίτερα δημοφιλή ως διατροφικό συμπλήρωμα.
Η σπιρουλίνα Νιγρίτας έχει πιστοποιηθεί ως ιδιαίτερα υψηλής ποιότητας σε παγκόσμιο επίπεδο, γεγονός που οφείλεται στον συνδυασμό των ειδικών γεωκλιματικών συνθηκών της περιοχής (ηλιοφάνεια, γεωθερμία) με τις υψηλού επιπέδου εγκαταστάσεις, αφού οι στέρνες καλλιέργειας είναι κλειστές.
Καλλιεργείται πάνω από μια εικοσαετία στα Θερμά Νιγρίτας Σερρών, που έχουν υποδειχθεί από έρευνα του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ως ο ιδανικός τόπος για αυτή την υδατοκαλλιέργεια, λόγω του συγκεκριμένου συνδυασμού ηλιοφάνειας και γεωθερμίας. Πρόκειται μάλιστα για την πρώτη μονάδα παραγωγής σπιρουλίνας στην Ελλάδα.
[46]
Κτηνοτροφία
Είναι γνωστό ότι οι Βισάλτες από την αρχαιότητα είχαν καλές επιδόσεις στην κτηνοτροφία, αφού οι Βουκεφάλες του Μεγάλου Αλεξάνδρου εκτρέφονταν στους εύφορους κάμπους της χώρας τους. Μαθαίνουμε ακόμη, από τα πρακτικά του Α΄ Επιστημονικού Συμποσίου της Νιγρίτας το 1993, ότι οι κτηνιατρικές γνώσεις των αρχαίων Βισαλτών είχαν διαδοθεί στον τότε γνωστό κόσμο, αφού αναφέρεται σ’ αυτές και ο Βιργίλιος.[47],[48]
Τα οικόσιτα ζώα:
Η εκτροφή των ζώων και πουλερικών ήταν ανέκαθεν βασική δραστηριότητα για την επιβίωση του ανθρώπου και πήρε κατά καιρούς διάφορες μορφές. Στην πιο απλή μορφή της ήταν η εκτροφή οικόσιτων ζώων και πουλερικών, που εξασφάλιζαν στις οικογένειες κρέας, γάλα, αβγά και διάφορα παράγωγά τους, όπως λουκάνικα, καβουρμάδες, γιαούρτι, τυρί κ.λπ. Ήταν βέβαια και τα ζώα εργασίας, που συντηρούσαν οι Νιγριτινοί προτού αντικατασταθούν αυτά από τις μηχανές.
Τα κοπάδια:
Τα κοπάδια από γίδια, πρόβατα και μοσχάρια ελεύθερης βοσκής ήταν και είναι ακόμη και σήμερα σημαντικές παραγωγικές μονάδες. Παλιότερα και τα κοπάδια από γουρούνια στο βουνό, έδιναν στα αφεντικά τους οικονομική άνεση. Το λέει η παροιμία "χίλια γρούνια στου βαλάν(ι)", που λέγεται για όσους δεν έχουν οικονομικά προβλήματα, όπως δεν είχαν παλιότερα όσοι είχαν στο βουνό πολλά γουρούνια που βοσκούσαν ελεύθερα. Σήμερα βέβαια προστέθηκαν και μονάδες σταβλισμένης κτηνοτροφίας. Έγιναν σύγχρονοι στάβλοι, που στεγάζουν αγελάδες γαλακτοπαραγωγής, μοσχάρια για πάχυνση.[49]
Μια νέα, όμως, κτηνοτροφική δραστηριότητα, η εκτροφή γαϊδουριών, προστέθηκε τα τελευταία χρόνια στη Νιγρίτα. Σήμερα (2017) εκτρέφεται, με τη μορφή της σταβλισμένης κτηνοτροφίας, ένα κοπάδι από 300 γαϊδούρια για το πανάκριβο γαϊδουρινό γάλα και τα προϊόντα του. Όσο για τα υποτυπώδη τυροκομεία που λειτουργούσαν παλιότερα, έγιναν τώρα βιοτεχνικές μονάδες που καλύπτουν τις σύγχρονες απαιτήσεις υγιεινής.
Βιοτεχνία
Χαλκουργία
Τη χαλκουργία στη Νιγρίτα δεν τη θυμούνται οι σημερινοί Νιγριτινοί. Υπάρχουν όμως γραπτές πηγές που βεβαιώνουν για την ακμή της στο παρελθόν, όπως είναι τα Μητρώα και τα Δημοτολόγια της Νιγρίτας, που συντάχθηκαν αμέσως μετά την απελευθέρωση, αλλά και άλλες γραπτές πηγές. «Ανθούσαν, όμως, στη Νιγρίτα κατά τον τελευταίο αιώνα της τουρκοκρατίας και δύο άλλες τέχνες, η χαλκογραφία (χαλκουργία) και η χρυσοχοΐα. Η πρώτη κάλυπτε τις περισσότερες τοπικές ανάγκες της γεωργικής οικονομίας, αλλά τροφοδοτούσε την αγορά και με σκεύη οικιακά, όπως μαχαίρια, πιάτα, κύπελα, καζάνια, καντήλες κ.λπ.».[50]
Υφαντουργία
Πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, οι βιοτέχνες της Νιγρίτας έκαναν τα μεταξωτά υφάσματα της πόλης τους στα φημισμένα νιγριτινά εργαστήρια. Καλύπτονταν από αυτά οι ανάγκες της τοπικής αγοράς, χάρη όμως στην εξαιρετική ποιότητά τους προωθούνταν στην αγορά της Κωνσταντινούπολης, στη Βουλγαρία, τη Σερβία, αλλά και στις αγορές της Κεντρικής Ευρώπης.[51] «Είναι περίφημος (Η Νιγρίτα) διά την βιομηχανίαν της των μεταξωτών υφασμάτων. … Οι πλείονες των κατοίκων ασχολούνται με την βιομηχανίαν αυτήν και με την μεταξωσκωληκοτροφίαν. Τα μεταξωτά της Νιγρίτης θεωρούνται θαυμασιώτατα και όλη η πλουτοκρατία της Τουρκίας προμηθεύεται εξ αυτών».[52]
Στους βιοτεχνικούς αργαλειούς της Νιγρίτας υφαίνονταν κι άλλα υφάσματα, όπως οι πασίγνωστοι αλατζάδες της. Για τους αλατζάδες υπάρχει πληθώρα από γραπτές μαρτυρίες, όπως αυτή που καταθέτουν ο Δ. Δαμάνης: «…ήκμαζε παράγουσα περιζήτητα βαμβακερά υφάσματα -αλατζάδες- και μεταξωτά, διά τον ανεξίτηλον χρωματισμόν και διά την στερεότητα αυτών…».[53] Επίσης ο Ι. Μπακας γράφει «… Η Νιγρίτα γνώρισε μια τεράστια ανάπτυξη στην υφαντουργία που την κατέστησε ως ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα της τέχνης αυτής ως τις αρχές του 20ού αιώνα. Ο τίτλος που της προσέδωσε εφημερίδα των Αθηνών το 1913, ως η ‘Περιλάλητος Νιγρίτα’ για τους περίφημους αλατζάδες της και τα μεταξωτά της, δικαιολογούν την ακμή που γνώρισε η πόλη τον 19ο αιώνα και στις αρχές του 20ού αιώνα».[54]. Υπάρχει όμως και το γεγονός ότι αυτή η βιοτεχνία επιβίωσε μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, στην Τερπνή,[55]
Το σημαντικό στη βιοτεχνική παραγωγή των υφαντών της Νιγρίτας ήταν το βάψιμό των νημάτων. Ο Γάλλος πρόξενος Cousinéry στο ταξίδι του που επιχείρησε στη Μακεδονία το 1808 αναφέρθηκε στη Νιγρίτα, «στην οικονομική ζωή της, στη βιοτεχνία, τα βαφεία, τα χρυσοχοεία, τα ανθρακοποιεία, την θέση της ως εμποροοικονομικού κέντρου».[56]
Υποδηματοποιία
Το επάγγελμα του τσαγκάρη στη Νιγρίτα γνώρισε αξιοζήλευτη άνθιση κατά το παρελθόν, κάνοντας τη Νιγρίτα κέντρο παραγωγής υποδημάτων, «…δεν ήταν μόνο φημισμένη (η Νιγρίτα) για την υφαντική και τους εξαίρετους βαφείς των υφασμάτων της. Υπήρξε - μολονότι οικισμός κυρίως αγροτικός - σπουδαίο κέντρο εμπορικό και βιοτεχνικό άφθονης παραγωγής περιποδίων, υποδημάτων, … προϊόντα με τα οποία εφοδίαζε όχι μόνο τη γύρω περιοχή αλλά και τις μακρινές αγορές των Σερρών, της Καβάλας και της Θεσσαλονίκης.[57] Αψευδής μάρτυρας αυτής της δραστηριότητας είναι τα μητρώα και τα δημοτολόγια της Νιγρίτας, που συντάχθηκαν αμέσως μετά την απελευθέρωση, όπου καταγράφονται πάνω από 60 υποδηματοποιοί.
Άλλες βιοτεχνίες
Επαγγέλματα, που η έκταση της δραστηριότητάς τους τα εντάσσει στις βιοτεχνίες, ήταν: του καροποιού, του σιδερά, του τενεκετζή, του κεραμοποιού, του τσιανακά - αγγειοπλάστη, του ψαθά κ.ά. Για όλα αυτά τα επαγγέλματα γίνεται εκτεταμένη αναφορά στο βιβλίο του Νίκου Πασχαλούδη «Παραδοσιακά επαγγέλματα στη Νιγρίτα και την Τερπνή».[58]
Ηλεκτρική Εταιρεία
Η Ηλεκτρική Εταιρεία Νιγρίτας ιδρύθηκε πριν από το 1930 και λειτούργησε το εργοστάσιο ηλεκτρισμού σε επέκταση των εγκαταστάσεων του μύλου του Αναστάσιου Παπαγεωργίου-Οικονομίδη, του «μύλου του Τασάκου». Λειτούργησε με την επωνυμία «ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ, ΕΞΗΝΤΑΡΗΣ ΚΑΙ ΣΙΑ Ο.Ε.», μέχρι τις 14 Σεπτεμβρίου του 1944, τότε που κάηκε από τους Γερμανούς μαζί με τον μύλο. Το 1946 η Ηλεκτρική Εταιρεία, με την ίδια εταιρική σύνθεση, έχτισε και λειτούργησε ξανά το εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής, όμως χωρίς το μύλο, μέχρι που την αγόρασε η ΔΕΗ το 1959. Όλα τα χρόνια της λειτουργίας της η Ηλεκτρική Εταιρεία έδινε τις νυχτερινές ώρες στους Νιγριτινούς ηλεκτρικό ρεύμα μόνο για φωτισμό, καταργώντας τις λάμπες πετρελαίου στα σπίτια και τα φανάρια των δρόμων.[59]
Μεταφορές
Ένας από τους βασικούς παράγοντες που συντέλεσαν στην ανάπτυξη της Νιγρίτας, ήταν το οδικό δίκτυο της Βισαλτίας. Το δίκτυο αυτό, με κέντρο τη Νιγρίτα, διατρέχει τη Βισαλτία από το ανατολικό όριό της μέχρι το δυτικό και από το βορινό της μέχρι το νότιο. Ο σημερνός δρόμος Σέρρες-Νιγρίτα είναι στα χνάρια της ημιονικής οδού που οδηγούσε από τις Σέρρες στη Θεσσαλονίκη μέσω Σοχού. Η προέκτασή του όμως, που οδηγεί στα νότια της Βισαλτίας για τον Σοχό και τη Θεσσαλονίκη διαφοροποιείται σε σχέση με την παλιά ημιονική οδό. Διατρέχει το βουνό περνώντας από το σημερινό χωριό Λαγκάδι. Ο οδικός άξονας Νιγρίτας-Νέων Κερδυλλίων είναι ο δρόμος που συνδέει τη Νιγρίτα με τα χωριά της Ανατολικής Βισαλτίας. Αυτός οδικός άξονας, για τη σύνδεση των χωριών της Δυτικής Βισαλτίας, εκτείνεται προς τη Δύση στα χνάρια σχεδόν της αρχαίας Παρεγνατίας οδού, η οποία διέσχιζε τη Βισαλτία παράλληλα με τον ποταμό Στρυμόνα και κοντά στις παρυφές του ορεινού όγκου στα νότια της Βισαλτίας. «Η Παρεγνατία οδός, στην περιοχή της Βισαλτίας, άρχιζε από το Στρυμόνα και περνούσε από σημερινά χωριά, ή και τις περιοχές τους, Αηδονοχώρι, Δάφνη, Σιτοχώρι, Ζερβοχώρι, Νιγρίτα, Νικόκλεια, Βέργη, Στρυμονικό».[60]
Πέρα όμως από τους δρόμους που προαναφέρθηκαν υπήρχε και ο καμηλόδρομος που διέσχιζε τη Βισαλτία παράλληλα και δίπλα στη δυτική όχθη του Στρυμόνα.[61] Αυτόν τον δρόμο οι Τερπνιώτες τον ονόμαζαν Ντιβέγιουλου (=Καμηλόδρομος), και έδωσαν το όνομά του στην τοποθεσία της Τερπνής, δίπλα στην παλιά κοίτη του Στρυμόνα, από όπου περνούσε.[62]
Η Νιγρίτα υπήρξε «συγκοινωνιακός κόμβος» την εποχή που οι έμποροι μετέφεραν τα εμπορεύματά τους με μουλάρια από την Ελλάδα στην Ευρώπη και αντίστροφα. Ξέρουμε ότι στα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας στη Νιγρίτα λειτουργούσαν επτά χάνια για την εξυπηρέτηση των εμπόρων που διέσχιζαν την «ημιονική οδό» Θεσσαλονίκη-Σοχός-Νιγρίτα-Σέρρες. Υπήρχαν και δυο χάνια στο εγκαταλειμμένο σήμερα χωριό Γεωργουλάς, στον καμηλόδρομο, στο δρόμο που διέσχιζε τη Βισαλτία παράλληλα και δίπλα στη δυτική όχθη του Στρυμόνα. Η εξέλιξη, όμως, στις οδικές μεταφορές, με το αυτοκίνητο να αντικαθιστά τα άλλα μεταφορικά μέσα, είχε ως αποτέλεσμα να κλείσουν τα χάνια και να πάρουν τη θέση τους τα πέντε ξενοδοχεία στη Νιγρίτα, με το πρώτο, το ‘ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ’, που χτίστηκε το 1925 από τον Δημήτριο Τζιαγκαλοπουλο.Οι αλλαγές, όμως, στην οικονομική ζωή της Νιγρίτας, με τη βιοτεχνία των αργαλειών να χάνεται και τη δραστηριότητα του καπνεμπορίου να μετατοπίζεται στην Καβάλα, τα ξενοδοχεία της Νιγρίτας έπαψαν να είναι βιώσιμα και με την πάροδο του χρόνου το ένα μετά το άλλο έκλειναν, αφήνοντας στη θέση τους το μοναδικό πλέον νέο ξενοδοχείο «Γερακίνα» που χτίστηκε το 1992.[63][64]
Εμπόριο
Για τις επιδόσεις των Νιγριτινών στο εμπόριο υπάρχει η αναφορά του Γάλλου προξένου στη Θεσσαλονίκη Cousinéry, ο οποίος επισκέφθηκε τη Νιγρίτα το 1808. «….η αγορά απεδείκνυεν, ότι η πόλις της Νιγρίτης, ως εκ της θέσεώς της, είχεν αποβή το κέντρον σημαντικωτάτου εμπορίου μεταξύ των κατοίκων της πόλεως, των χωρίων της γειτονικής παραλίας και των γεωργών τής εντεύθεν του Στρυμόνος πεδιάδος, διά τας οποίας αι Σέρραι είναι λίαν απομεμακρυσμέναι».[65].
Είναι όμως γνωστές και μεταγενέστερες επιδόσεις των Νιγριτινών στο εμπόριο. Η διάθεση των βιοτεχνικών προϊόντων τους τούς ωθούσε, πέρα από τις τοπικές αγορές και σ’ αυτές στις αγορές της κεντρικής Ευρώπης και της Κωνσταντινούπολης. Κορυφαία, όμως, εμπορική δραστηριότητα στη Νιγρίτα ήταν αυτή του καπνεμπορίου, η οποία άνθισε στο διάστημα του μεσοπολέμου. Αψευδής μάρτυρας αυτής της δραστηριότητας είναι τα δέκα καπνομάγαζα, κτίρια «μεγαθήρια», που χτίστηκαν στη Νιγρίτα για να καλύψουν την επεξεργασία και την εμπορία του καπνού.[66].[67]
Πολιτισμός και Εθελοντισμός
Μουσική
Παραδοσιακή μουσική
Οι Νιγριτινοί παλιότερα ήταν στιχοπλόκοι και τραγουδοποιοί. Για την ποιότητα και τη σημασία των τραγουδιών της Νιγρίτας σημειώνεται η άποψη του Παναγιώτη Σκούφη, ο οποίος κατέγραψε (1993) 175 τραγούδια της Νιγρίτας και διαπιστώνει στην έρευνά του· «... τα 118 έχουν δική τους μελωδία, αριθμός εξαιρετικά μεγάλος, ο οποίος από μόνος του δείχνει το μουσικοποιητικό πλούτο της πόλης της Νιγρίτας, την οποία θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε τυπικό δείγμα του ελληνικού χώρου... Η Νιγρίτα αποτελεί τυπικό παράδειγμα της περίπτωσης της Μακεδονίας…Το γεγονός ότι ανάμεσα σ’ αυτά τα τραγούδια υπάρχουν και μερικά «τα οποία αποτελούν πραγματικούς αδάμαντες του σώματος των νιγριτιανών τραγουδιών», και η μικρή έστω πιθανότητα μερικά τραγούδια να μην έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα, με έκαναν από την αρχή να νιώθω ότι άξιζε τον κόπο να γίνει αυτή η εργασία».[68]
Ανάμεσα στις δυο εκατοντάδες δημοτικά τραγούδια που καταγράφηκαν στη συνέχεια στη Νιγρίτα, μέχρι το 2007, πλήθος από τα δημοτικά τραγούδια της Νιγρίτας εξιστορούν στιγμές από την καθημερινή ζωή και από την τοπική ιστορία. Το πασίγνωστο τραγούδι «Η Γερακίνα» [69] και το λειτουργικό τραγούδι «Η Μαρουδιά» [70] εξιστορούν στιγμές της καθημερινής ζωής, ενώ τα τραγούδια Ο Καπετάν Γιαγκλής, Ο Γκιώργκας, κ.ά. περιγράφουν στιγμές από την τοπική ιστορία. Δεκάδες από αυτά τα τραγούδια, που αναφέρονται σε γεγονότα της Νιγρίτας, και είναι βεβαιωμένα δημιουργήματα της Νιγρίτας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τραγούδι «Μήλο μου κόκκινο». Το πρώτο ημιστίχιο του τραγουδιού λεγόταν αρχικά στη Νιγρίτα στην τοπική διάλεκτο ως «Μπλούδι μ’ κόκινου», όπου το μικρό μήλο λεγόταν μπλούδ(ι). Στη συνέχεια το ημιστίχιο εξελίχτηκε στο σχήμα: «Μπλούδι μου κόκκινου», → «Μηλούδι μ’ κόκκινου» → «Μήλο μου κόκκινο», μορφή όπως την πήρε και την αξιοποίησε η βιομηχανία των δίσκων μουσικής.[71]
Χορωδίες
Η χορωδία του Αγάπιου Χατζηνάσιου που τη λειτούργησε παράλληλα με τη μαντολινάτα το 1932. Ήταν η παλιότερη χορωδία στη Νιγρίτα.
Η χορωδία του δάσκαλου Στέργιου Δαρνακούδα, που λειτούργησε το 1946.
Η Πολυφωνική Εκκλησιαστική Χορωδία του Πνευματικού Πολιτιστικού Κέντρου Νιγρίτας λειτούργησε υπό τη διεύθυνση του δάσκαλου Άγγελου Καλτσίκη στο διάστημα από 2003 μέχρι το 2015. Ο Άγγελος Καλτσίκης διηύθυνε κατά διαστήματα, από το 1955 μέχρι το 1975, διάφορες χορωδίες στη Νιγρίτα (παιδική, ανδρών, μικτή εκκλησιαστική).
Η Μικτή Χορωδία του Πνευματικού Πολιτιστικού Κέντρου Νιγρίτας την οποία διευθύνει ο Αστέριος Γούναρης από την ίδρυσή της το 2001 μέχρι σήμερα.
Η χορωδία του Κέντρου Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων (ΚΑΠΗ) Νιγρίτας (1984).
Η χορωδία του Συλλόγου Νιγριτινών Θεσσαλονίκης «Ο Βισάλτης», την οποία διευθύνει ο Γιάννης Βαγενάς από την ίδρυσή της το 2002 μέχρι σήμερα (2017).
Φιλαρμονική
Η Φιλαρμονική μπάντα έκανε τα πρώτα βήματά της στις αρχές του 20ού αιώνα, πριν από την απελευθέρωση, ενώ μετά την απελευθέρωση, επί των ημερών του Αθανασίου Αργυρού, πρόσφερε στον στρατό ένα μέρος από τα μουσικά της όργανα για τον εξοπλισμό της Φιλαρμονικής Μπάντας της στρατιωτικής μουσικής της Μεραρχίας Σερρών. Παράλληλα με τη Φιλαρμονική οργανώθηκε η Μαντολινάτα της Νιγρίτας το 1928, που λειτούργησε μέχρι το 1932 υπό τη διεύθυνση του μουσικοσυνθέτη Αγάπιου Χατζηνάσιου.
Πολιτιστικοί φορείς
Από το 1876 και μετά στη Νιγρίτα συστήθηκαν κατά καιρούς σύλλογοι που είχαν σκοπό την ίδρυση και την υποστήριξη της λειτουργίας σχολείων και βιβλιοθηκών, την πολιτιστική ανάπτυξη και τη φιλανθρωπία. Μέσα από αυτούς τους συλλόγους υποστηρίχθηκε μυστικά και ο Μακεδονικός Αγώνας.[72]
Οι σύλλογοι, με το έτος ίδρυσής τους σε παρένθεση είναι: Ο «Σύλλογος προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων» (1876).[73] Η αδελφότητα «Αριστοτέλης» (1885) [74] Η φιλόμουσος αδελφότητα «Ο Ευαγγελισμός» (1902).[73] Το σωματείο «Η ΑΡΕΤΗ» (1908).[75] Η αδελφότητα κυριών και δεσποινίδων «Ορθοδοξία» (1909).[76] Ο Αγροτικός Σύλλογος Νιγρίτας (1920), που το 1950 ονομάστηκε Ο «Γεωργοκαπνοπαραγωγικός Σύλλογος Νιγρίτας». Στα μέσα της δεκαετίας του ’20 δραστηριοποιείται ο Όμιλος Ερασιτεχνών Νιγρίτης.[77]
Τα τελευταία χρόνια εμφανίστηκαν και αναπτύχθηκαν πολιτιστικοί σύλλογοι που διοργανώνουν πλήθος εκδηλώσεων, με «Τα Γερακίνεια» της Νιγρίτας να έχουν την μεγαλύτερη εμβέλεια. Το πιο σημαντικό όμως είναι το γεγονός ότι η ίδρυση των συλλόγων αυτών ξαναέβγαλε από το σπίτι τη γυναίκα, όπως έκανε το 1909 η αδελφότητα κυριών και δεσποινίδων «Ορθοδοξία».
Οι σημερινοί φορείς πολιτισμού και εθελοντισμού στη Νιγρίτα είναι:
Ο σύλλογος Πολιτιστική Ένωση Νιγρίτας (ΠΕΝ): Λειτούργησε στο διάστημα 1973-1989/1990.
Το Πνευματικό Πολιτιστικό Κέντρο Νιγρίτας: Ιδρύθηκε το 1985 και ο ρόλος του είναι η υποστήριξη πολιτιστικών εκδηλώσεων, όπως τα «Γερακίνεια», η λειτουργία των χορωδιών της Νιγρίτας, η εφαρμογή προγραμμάτων εκπαίδευσης (Η/Υ κ.ά.).
Η Φιλόπτωχος αδελφότης κυριών Νιγρίτας «Ο Σωτήρ»: Η αδελφότητα, πρότυπο εθελοντισμού και φιλανθρωπίας, ιδρύθηκε το 1970. Οι δράσεις της, για την ενίσχυση των οικονομικά ανήμπορων, στηρίζονται στις εισφορές των τετρακοσίων μελών της, σε δωρεές και σε έσοδα από εκδηλώσεις που διοργανώνει τακτικά.
Ο Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος (ΕΟΣ) Νιγρίτας: Ο σύλλογος ιδρύθηκε το 1994, ως ένας φυσιολατρικός όμιλος. Οι συνήθεις δραστηριότητές του ορίζονται από το όνομά του, επεκτείνονται όμως του και πέρα από αυτές. Οργανώνει τακτικά εθελοντικές αιμοδοσίες των μελών του και επιφορτίστηκε με την έκδοση βιβλίων που αναφέρονται στην παράδοση του τόπου. Για τους λόγους αυτούς εντάσσεται στους πολιτιστικούς συλλόγους.
Ο Σύλλογος Γυναικών Νιγρίτας «Γερακίνα». Ιδρύθηκε το 2004 και στεγάζεται στο Διοικητήριο του Στρατοπέδου Καμάρα. Πραγματοποιεί πολλές εκδηλώσεις που ζωντανεύουν στοιχεία της παράδοσης του τόπου, όπως είναι η γιορτή της μουσταλευριάς (της μασταγούλας).
Ο Σύλλογος Πολιτιστικών Δραστηριοτήτων «Η Νιγρίτα». Ο σύλλογος ιδρύθηκε το 2008. Οι δραστηριότητες του συλλόγου εκτείνονται σε πολλούς τομείς. Ο Σύλλογος προσφέρει τη δυνατότητα σε μικρούς αλλά και σε ενήλικες να διδαχτούν: Χορό (παραδοσιακό, μοντέρνο, μπαλέτο κ.λπ.), να παρακολουθήσουν το Θεατρικό εργαστήρι, να ασχοληθούν με τη ζωγραφική, να εγγραφούν σε τμήματα εκμάθησης μουσικών οργάνων (τα χάλκινα της Νιγρίτας, παραδοσιακά όργανα, κιθάρα, μπουζούκι), να μάθουν σκάκι, ασχοληθούν με την κατασκευή κοσμημάτων, την ξυλογλυπτική το χαλκό κ.ά.
Το Συσσίτιο Εκκλησίας Αγίου Γεωργίου:
Ένας ακόμα φορέας εθελοντισμού και φιλανθρωπίας που λειτουργεί στη Νιγρίτα, χάρη στη συνδρομή της Εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου. Στηρίζεται στην προσφορά εθελοντικής εργασίας και αγαθών από τους Νιγριτινούς και ετοιμάζει καθημερινά πολλές μερίδες φαγητού για τους ανήμπορους και των δύο ενοριών της πόλης.
Η Εθελοντική αιμοδοσία:
Η εθελοντική αιμοδοσία στη Νιγρίτα αντιμετωπίζεται ως καθήκον ανθρωπισμού από τους Νιγριτινούς, πέρα από τις κρατικές δομές. Ο Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Νιγρίτας ήταν ο πρώτος φορέας, σε επίπεδο νομού, που το 2000 ίδρυσε «Τράπεζα αίματος» και διαθέτει το αίμα για κάθε ενδιαφερόμενο. Σήμερα συντηρούν στη Νιγρίτα τράπεζες αίματος άλλοι δυο φορείς. Είναι ο «Σύνδεσμος φίλων ΠΑΟΚ», από το 2010, και το Αθλητικό Σωματείο «Μονομάχοι Νιγρίτας». Η διοργάνωση της εθελοντικής αιμοδοσίας γίνεται συγχρόνως και από τους τρεις φορείς δυο φορές το χρόνο στο Κέντρο Υγείας Νιγρίτας.
Ο Σύλλογος Καρκινοπαθών Νιγρίτας (2003).
Άλλοι σύλλογοι: Άλλοι σύλλογοι που λειτούργησαν στη Νιγρίτα είναι, ο «Σύλλογος Επιστημόνων Νιγρίτας», ο «Σύλλογος Αποφοίτων του Γυμνασίου Νιγρίτας».
Ψυχαγωγία
Οι Νιγριτινοί στις οικογενειακές και φιλικές συνάξεις τους απολάμβαναν τα πολλά δημοτικά τους τραγούδια, επιτραπέζια και χορευτικά, ψυχαγωγούνταν όμως και σε εκδηλώσεις που οργάνωναν οι πολυάριθμοι κατά καιρούς σύλλογοί τους ή και άλλοι φορείς. Οι χοροεσπερίδες τους άφησαν εποχή. Άφησαν εποχή όμως και τα ποικίλα κέντρα διασκέδασης που λειτούργησαν στην πόλη. Από τη δεκαετία του ’20, τότε που ο καπνός εξασφάλιζε υψηλά εισοδήματα σε καπνοπαραγωγούς και σε καπνεργάτες, λειτούργησαν στη Νιγρίτα, πέρα από τα συνηθισμένα κέντρα διασκέδασης, και δύο «καφωδεία» της εποχής παρέχοντας την ψυχαγωγία του τύπου τους. Από τα θεάματα, ο κινηματογράφος προσέφερε τακτική ψυχαγωγία. Από τον βωβό κινηματογράφο και τους πλανόδιους κινηματογραφιστές μέχρι τους δυο σύγχρονους για την εποχή τους κινηματογράφους, τα «Διονύσια» το «Ρίο». Όσο για το θέατρο, κατά καιρούς παρουσιάζονταν στην πόλη και θεατρικές παραστάσεις από τοπικούς ερασιτεχνικούς ομίλους ή από περαστικούς θιάσους.[78][79]
Αθλητισμός
Οι αθλητές στη Νιγρίτα είχαν τρεις δρόμους να ακολουθήσουν για να διακριθούν. Τον παραδοσιακό, με τους αγώνες που διοργανώνονταν στα πανηγύρια της πόλης, αυτόν των αθλητικών συλλόγων και για τους έφηβους αυτός του σχολικού αθλητισμού. Για τον πρώτο η αναδρομή στο παρελθόν φθάνει ώσπου φθάνουν οι μνήμες ή όπου υπάρχουν διάσπαρτες αναφορές σε γραπτές πηγές. Για τον δεύτερο και τον τρίτο υπάρχουν λεπτομερείς καταγραφές, με ημερομηνίες, συμμετοχές και επιδόσεις.
Αθλητισμός στα πανηγύρια
Ο αθλητισμός στα πανηγύρια της Νιγρίτας διέπονταν από άγραφους κανόνες, σεβαστούς από τους διοργανωτές αλλά προπαντός από τους αθλητές. Τα αγωνίσματα στα πανηγύρια ήταν: αγώνας δρόμου, άλμα τριπλούν, λιθοβολία, ποδηλατοδρομία, ιπποδρομία, πάλη και σκοποβολή. Οι κανόνες και οι αθλητές αναφέρονται λεπτομερώς στο βιβλίο «Η Βισαλτία του χθες».[28][80] Σημαντικό είναι το γεγονός ότι στην πάλη είχαν αναδειχθεί ημιεπαγγελματίες παλαιστές.[81]
Αθλητικοί σύλλογοι
Στο συλλογικό αθλητισμό η αρχή έγινε από τον Μουσικογυμναστικό Σύλλογο «Βισάλτης» που ιδρύθηκε το έτος 1929. Είχε αρχικά τα τμήματα: Μουσικό, Θεατρικό, Αθλητικό (κλασσικός αθλητισμός). Στο Μουσικό τμήμα τα πρώτα μουσικά όργανα αγοράσθηκαν με χρήματα εράνου που διενεργήθηκε μεταξύ των καπνοπαραγωγών της Νιγρίτας. Συγχρόνως με το Μουσικό τμήμα οργανώθηκε και το Θεατρικό τμήμα που έδινε πολλές θεατρικές παραστάσεις στη Νιγρίτα, στην επαρχία Βισαλτίας και στην πόλη των Σερρών, ενώ παράλληλα διοργάνωνε και χοροεσπερίδες στη Νιγρίτα. Μετά το έτος 1945 ίδρυσε και το Ποδοσφαιρικό τμήμα. Στην ανάμνηση, όμως, του Βισάλτη κυριαρχεί, για τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του, η δραστηριότητά του στον κλασσικό αθλητισμό. Μια από τις πιο σπουδαίες επιτυχίες του ήταν ότι διοργάνωσε στη Νιγρίτα, στις 16.5.1954, τους Παμμακεδονικούς Αγώνες, τα «Α΄ Βισάλτια», που σημείωσαν λαμπρή επιτυχία. Έλαβαν μέρος αθλητές από Θεσσαλονίκη, Νιγρίτα, Σέρρες, Δράμα, Καβάλα, Ξάνθη και Αλεξανδρούπολη. Στο Ποδοσφαιρικό τμήμα εντάχθηκαν κάποια στιγμή όλοι μαζί οι ποδοσφαιριστές της ομάδας «Θύελλα». Η ζωή και η δράση του τελείωσε το έτος 1967, τότε που συγχωνεύτηκε με τον Γυμναστικό Σύλλογο «Ελπίς».
Ο Γυμναστικός Σύλλογος «Ελπίς» ιδρύθηκε το 1952. Για δυο και πλέον χρόνια αγωνιζόταν ως ανεξάρτητο ποδοσφαιρικό σωματείο. Το 1954 αναγνωρίστηκε από την ΕΠΟ ως επίσημο σωματείο και το 1956, όταν ιδρύθηκε η Ένωση Ποδοσφαιρικών Σωματείων Σερρών έγινε μέλος και συμμετείχε κανονικά στο πρωτάθλημα. Μέχρι το 1963 η συμμετοχή της ομάδας στους αγώνες πρωταθλήματος ήταν χωρίς καμιά διάκριση. Το 1964 όμως, κέρδισε την άνοδο στην Β΄ Εθνική, όπου και αγωνίστηκε τη σεζόν 1964-65. Τις επόμενες 2 χρονιές (1965-66 και 1966-67) στο πειραματικό πρωτάθλημα της Γ΄ Εθνικής. Το 1967 έγινε η συγχώνευση των ομάδων, «Ελπίς» και «Βισάλτης» και απετέλεσαν τον «Αθλητικό Όμιλο Νιγρίτας» (ΑΟΝ).
Η «Αθλητική Ένωση Νιγρίτας» (ΑΕΝ) προέκυψε στις 20 Ιουνίου 1981 από τη συγχώνευση του Αθλητικού Ομίλου Νιγρίτας και της «Προοδευτικής», η οποία είχε ιδρυθεί στις αρχές της δεκαετίας του ΄70.[82] Η ΑΕΝ έχει αγωνιστεί στα πρωταθλήματα της Δ΄ Εθνικής και της Γ΄ Εθνικής, ενώ στα τέλη της δεκαετίας του '90 έφτασε ένα βήμα πριν την Β΄ Εθνική υπό την προεδρία του Πολυχρόνη Πολυχρονίδη. Το 2018 συγχωνεύτηκε με τον Αθλητικό Οργανισμό Νιγρίτας σε νέο σωματείο με το όνομα «Νιγρίτα 2018». Σημερινός προπονητής της Νιγρίτας 2018 είναι ο Δημήτριος Γκούρτσας. Την περίοδο 2024-25 αγωνίζεται στην Α΄ Κατηγορία της ΕΠΣ Σερρών. Επιπλέον, υφίσταται και Β΄ ομάδα, η οποία την περίοδο 2024-25 δεν αγωνίζεται σε κάποιο πρωτάθλημα.
Σήμερα στη Νιγρίτα λειτουργούν οι αθλητικοί σύλλογοι:
Ο ποδοσφαιρικός σύλλογος «Νιγρίτα 2018».
Ο Γυμναστικός Σύλλογος Νιγρίτας «Βισάλτης» με έτος ίδρυσης το 1977. Λειτουργεί τμήματα μπάσκετ και στίβου.
Ο «Ιππικός Σύλλογος Νιγρίτας», με έτος ίδρυσης το 2007.
Ο «Παλαιστικός Σύλλογος Νιγρίτας».
Το Αθλητικό σωματείο «Μονομάχοι Νιγρίτας».[83][84]
Σχολικός αθλητισμός
Στους σχολικούς αγώνες της σχολικής χρονιάς 2016-17 οι μαθητές των σχολείων της Νιγρίτας σημείωσαν τις πιο κάτω διακρίσεις.
Γενικό Λύκειο Νιγρίτας: Στους πανελλήνιους μαθητικούς αγώνες στα ατομικά αθλήματα αναδείχθηκαν οι: 1. Μπουτσιούκης Βασίλειος 3ος στο δέκαθλο και 2. Κουτσουρούμπας Οδυσσέας 3ος στην πάλη. Στο σχολικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου των Λυκείων του νομού Σερρών η ομάδα του Λυκείου αναδείχθηκε πρωταθλήτρια νομού.
ΕΠΑΛ Νιγρίτας: Στους πανελλήνιους μαθητικούς αγώνες ο μαθητής του ΕΠΑΛ Νιγρίτας αναδείχθηκε 5ος στη σφαιροβολία.[85]
Υπηρεσίες υγείας
Στη Νιγρίτα υπηρεσίας υγείας προσφέρουν πολλοί γιατροί και οδοντίατροι παράλληλα με το Κέντρο Υγείας, που ιδρύθηκε το 1983, και το «Κέντρο Αποθεραπείας, Φυσικής και Κοινωνικής Αποκατάστασης» (ΚΑΦΚΑ), το οποίο είναι κατά κάποιον τρόπο η συνέχεια του Νοσοκομείου Νιγρίτας. Νοσοκομείο Νιγρίτας: Στη Νιγρίτα λειτούργησε νοσοκομείο στον καιρό της Κατοχής. Αρχικά στεγάστηκε στο ξενοδοχείο του Ζβε στα Λουτρά, δίπλα στα ιαματικά λουτρά. Στη συνέχεια, όταν κάηκε το ξενοδοχείο, μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο της Νιγρίτας, με τις κύριες εγκαταστάσεις να στεγάζονται στο κτίριο του Διοικητηρίου. Εκεί λειτούργησε μέχρι και τη λήξη του Εμφυλίου, οπότε η μετεγκατάστασή του έγινε στο οίκημα του γιατρού Αθανασίου Δημητριάδη. Όταν καταργήθηκε το νοσοκομείο, τη θέση του στο ίδιο οίκημα την πήρε το «Κέντρο Χρονίων Παθήσεων», όπου λειτούργησε μέχρι το 1993. Από το 1993 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1998 λειτούργησε στον ίδιο χώρο ως «Κέντρο Αποθεραπείας, Φυσικής και Κοινωνικής Αποκατάστασης» (ΚΑΦΚΑ), και τον Σεπτέμβριο του 1998 εγκαταστάθηκε στο δικό του οίκημα στις ανατολικές παρυφές της πόλης. Υπηρεσίες υγείας πρόσφερε κατά το παρελθόν στον παιδικό πληθυσμό και το Πατριωτικό Ίδρυμα Κοινωνικής Πρόνοιας και Αντιλήψεως (ΠΙΚΠΑ). Τις υπηρεσίες υγε'ιας τις συμπληρώνουν τα πολλά (7) φαρμακεία της πόλης.
Εφημερίδες - Ενημέρωση
Στη Νιγρίτα σήμερα (2024) εκδίδονται οι πιο κάτω τρεις εβδομαδιαίες εφημερίδες: 1) «ΝΙΓΡΙΤΑ», που Ξεκίνησε την έκδοσή της στις 17 Ιουνίου 1928 και είναι η αρχαιότερη εφημερίδα του Νομού Σερρών. Ο ιδρυτής και εκδότης της ήταν ο Κωνσταντίνος Υφαντής. 2) «Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΒΙΣΑΛΤΙΑΣ», με ημερομηνία έκδοσης, 18 Αυγούστου 1963. Την ίδρυσαν οι Νικόλαος Τριανταφύλλου, Δημήτριος Τριανταφύλλου και Απόστολος Βαγενάς. 3) «ΝΕΑ ΠΟΡΕΙΑ» με ημερομηνία έκδοσης 6 Δεκεμβρίου 1996. Την ίδρυσε ο Δημήτριος Τριανταφύλλου.[86]
Γαστρονομία
Στη Νιγρίτα παραδοσιακά πιάτα και εδέσματα που συνηθιζόταν ήταν η σαμόπτα (σουσαμόπιτα), η σταυρωτή πίτα με χυλό και το γεμιστό γριβάδι.
↑Πρακτικά Β΄ Επιστημονικού Συμποσίου, Νιγρίτα 1996, Η Νιγρίτα- Η Βισαλτία δια μέσου της ιστορίας, σσ. 553-565, Κωνσταντίνος Ν. Πλαστήρας, Ο λόγιος γιατρός από τη Νιγρίτα Μιχαήλ Παπαδόπουλος και πνευματική του δράση. «Το έργο του στους τομείς της επιστήμης, της παιδείας, της κοινωνικής και εθνικής δράσης είναι πολυσήμαντο και χωρίς αμφιβολία μπορούμε να του απονείμουμε το εύσημο του Αγωνιστή του ελληνισμού της Μακεδονίας στα δύσκολα χρόνια του 19ου αιώνα».
↑[2] Νίκος Λ. Πασχαλούδης, Παραδοσιακά επαγγέλματα στη Νιγρίτα και την Τερπνή, σσ. 71-73.
↑[7] 1. Νίκος Λ. Πασχαλούδης, Η Βισαλτία του χθες, σσ. 199-203, 2. Πρακτικά Β΄ Επιστημονικού Συμποσίου, Νιγρίτα 1996, Η Νιγρίτα - η Βισαλτία διά μέσου της ιστορίας, έκδοση Δήμου Νιγρίτας, Θεσσαλονίκη 2000, σσ. 347-362, Άρθρο Χρίστου Θ. Κρικώνη, «Η προσωρινή μητρόπολη Νιγρίτης και οι μητροπολίτες της (1924-35)».
↑[8] Ιστοσελίδα Αγίου Γεωργίου, π. Γεώργιος Κελεμπέκης.
↑Άρθρο Ι. Μπάκα, Ένα σπάνιο εύρημα στο Ναό αγίου Γεωργίου Νιγρίτας, Σερραϊκά Σύμμεικτα, έκδοση Εταιρείας Μελέτης και Έρευνας της Ιστορίας των Σερρών (Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.), Σέρρες 2010.
↑ 26,026,1Νίκος Λ. Πασχαλούδης: Πληροφορίες, π. Γεώργιος Κελεμπέκης.
↑[11] Τα πανηγύρια της Νιγρίτας. Και πληροφορίες του Γεωργίου Σαμαρά.
↑ 28,028,1[12] Νίκος Λ. Πασχαλούδης, Η Βισαλτία του χθες σσ. 204-237.
↑Πρακτικά Β΄ Εκπαιδευτικού Συμποσίου της Νιγρίτας, 1996, σσ. 301-303, Α. Ε. Καραθανάσης.
↑Σερραϊκά Ανάλεκτα, Σέρρες 2001, σσ. 241-254, Γιάννης Μπάκας, Εκπαίδευση και κοινωνική δραστηριότητα στη Νιγρίτα και τη Σύρπα (19ος αι.-1912) και Εφημερίδα «Νιγρίτα» 22.1 και 3.2.2017, Αναδημοσίευση.
↑[21] Νίκος Λ. Πασχαλούδης, Η Βισαλτία του χθες, σ. 415.
↑Πρακτικά επιστημονικού συμποσίου, Νιγρίτα 1993. Η Νιγρίτα - η Βισαλτία διά μέσου της ιστορίας, σ. 36. «Η Τερέζα Πανταζοπούλου-Βαλαλά αναφέρεται στον Λατίνο συγγραφέα Βιργίλο, ο οποίος περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο οι αρχαίοι Βισάλτες θεράπευαν τις πληγές των ζώων, περιγράφει δηλαδή μέθοδο που είχε διαδοθεί στους αρχαίους χρόνους».
↑[22] Νίκος Λ. Πασχαλούδης, «Η Βισαλτία του χθες, σσ. 414-425.
↑Πρακτικά επιστημονικού συμποσίου, Νιγρίτα 1993. Η Νιγρίτα - Η Βισαλτία διά μέσου της ιστορίας, σ. 150, Γιώργος Καφταντζής.
↑[23] Νίκος Λ. Πασχαλούδης, «Παραδοσιακά επαγγέλματα στη Νιγρίτα και την Τερπνή, σ. 37.
↑Βασίλης Τζανακάρης, Εικονογραφημένη ιστορία των Σερρών, τ. Α΄, σσ. 231-233. Έκδοση 1991. Εφημερίδα της Αθήνας ΠΑΤΡΙΣ, 18.4.1913, άρθρο Η ΝΙΓΡΙΤΑ.
↑Ιωάννης Μπάκας, Η μαζική μετανάστευση των Κρανιωτών στη Νιγρίτα κατά τον 19ο αιώνα, Η φωνή της Βισαλτίας, φ. 14.1.2011 και 21.1.2011.
↑[24] Νίκος Λ. Πασχαλούδης, Παραδοσιακά επαγγέλματα στη Νιγρίτα και την Τερπνή, σ. 37.
↑Πρακτικά επιστημονικού συμποσίου, Νιγρίτα 1993, Η Νιγρίτα - Η Βισαλτία διά μέσου της ιστορίας. Αθ. Ε. Καραθανάσης «Βιβλιογραφικό σχεδίασμα περί της Νιγρίτας και της περιοχής της, σ. 211.
↑Πρακτικά επιστημονικού συμποσίου, Νιγρίτα 1993, Η Νιγρίτα - Η Βισαλτία διά μέσου της ιστορίας, σ. 149, Γιώργος Καφταντζής, Το σωματείο Η ΑΡΕΤΗ στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
↑[25] Νίκος Λ. Πασχαλούδης, Παραδοσιακά επαγγέλματα στη Νιγρίτα και την Τερπνή.
↑[26] Νίκος Λ. Πασχαλούδης, Παραδοσιακά επαγγέλματα στη Νιγρίτα και την Τερπνή, σ. 96.
↑[27] 1. Νίκος Λ. Πασχαλούδης, Η Βισαλτία του χθες, σσ. 26 και 261, 2. «Πρακτικά επιστημονικού συμποσίου, Νιγρίτα 1993. Η Νιγρίτα - η Βισαλτία διά μέσου της ιστορίας, σσ. 59-67. Ανδρέας Κ. Βαβρίτσας, Η Εγνατία οδός και η ΒΙΣΑΛΤΙΑ.
↑Μ. Ζαφειρίου, Ιστορικογεωγραφικά της περιοχής Χουμνικού, ανάτυπο από τον 13ο τόμο των Σερραϊκών Χρονικών, 1998, της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Σερρών-Μελενίκου, Θεσσαλονίκη 2009 - επανέκδοση. σσ. 70 και 88.
↑[28] Νίκος Λ. Πασχαλούδης, Τα Τερπνιώτικα και τα Νιγριτινά, 2η ηλεκτρονική έκδοση, σ.494.
↑[29] Νίκος Λ. Πασχαλούδης, Η Βισαλτία του χθες, σσ. 30 και 264.
↑[30] Νίκος Λ. Πασχαλούδης, Παραδοσιακά επαγγέλματα στη Νιγρίτα και την Τερπνή, σσ. 186,187.
↑Σερραϊκόν Ημερολόγιον 1939, σ. 39, Αθανάσιος Αργυρός, Η Νιγρίτα προ 150 περίπου ετών,. Πάνου Πιέρου και Δημητρίου Λιανοπούλου, τύποις Σ. Κυριαζοπούλου.
↑[31] Νίκος Λ. Πασχαλούδης, Η Βισαλτία του χθες, σσ. 381-387.
↑[32] Νίκος Λ. Πασχαλούδης, Παραδοσιακά επαγγέλματα στη Νιγρίτα και την Τερπνή, σσ. 108-111.
↑Πρακτικά επιστημονικού συμποσίου, Νιγρίτα 1993, σσ. 204-208, Παναγιώτης Σκούφης, «Μουσική αποστολή στη Νιγρίτα, Ιδιαιτερότητες των νιγριτιανών δημοτικών τραγουδιών».
↑Σερραϊκά χρονικά 1975, σ. 194-205, Αστέριος Θηλυκός, Η Νιγρίτα και το τραγούδι «Η Γερακίνα»
