Οι Μαυροπροβατάδες (αζερικά قاراقویونلولار, περσικά قره قویونلو, τουρκικά Karakoyunlular) (από τις μαύρες προβιές που φορούσαν οι αρχηγοί στο κεφάλι τους) ή και Καρά Κογιουνλού ήταν σιιτική[2] ομοσπονδία τουρκομανικών φυλών, η οποία κατοικούσε στην περιοχή που περιλαμβάνει τη σημερινή Αρμενία (1406), το Αζερμπαϊτζάν, το βορειοδυτικό Ιράν, την ανατολική Τουρκία και το Ιράκ από το 1375 ώς το 1468.[3][4]
Οι Μαυροπροβατάδες ίδρυσαν την πρωτεύουσά τους στο Χεράτ, στην τότε ανατολική Περσία (σήμερα πόλη του Αφγανιστάν)[5] και ήταν υποτελείς στη δυναστεία των Τζαλαγιριδών της Βαγδάτης και Ταυρίδας από το 1375 περίπου, όταν ο αρχηγός της ηγετικής φυλής τους ήταν ηγεμόνας της Μοσούλης. Παρόλα αυτά επαναστάτησαν και διασφάλισαν την ανεξαρτησία τους από τη δυναστεία των Τζαλαγιριδών, με την κατάκτηση της Ταυρίδας από τον Καρά Γιουσούφ.
Το 1400 οι στρατιές του Ταμερλάνου κατανίκησαν τους Μαυροπροβατάδες, και ο Καρά Γιουσούφ κατέφυγε στην Αίγυπτο αναζητώντας προστασία στους Μαμελούκους. Εκεί συγκέντρωσε στρατό, και το 1406 ανέκτησε την Ταυρίδα. Το 1410 οι Μαυροπροβατάδες κατέλαβαν τη Βαγδάτη. Η ενθρόνιση μιας μαυροπροβαταδικής ηγεσίας εκεί, επιτάχυνε την πτώση των Τζαλαγιριδών, τους οποίους είχαν κάποτε υπηρετήσει. Παρόλη την εσωτερική διαμάχη μεταξύ των απογόνων του Καρά Γιουσούφ μετά τον θάνατό του το 1420 και την αυξανόμενη απειλή των Τιμουριδών, οι Μαυροπροβατάδες διατήρησαν ισχυρή τη λαβή τους επί των περιοχών που ήλεγχαν.
Ο ηγέτης των Μαυροπροβατάδων, Τζανάν Σαχ, έκανε ειρήνη με τον Τιμουρίδη Σαχ Ρουχ Μιρζά, η οποία όμως σύντομα διαλύθηκε. Όταν ο Σαχ Ρουχ πέθανε το 1447, οι Μαυροπροβατάδες προσήρτησαν τμήματα του Ιράκ και την ανατολική ακτή της Αραβικής Χερσονήσου, ενώ οι Τιμουρίδες ήλεγχαν το δυτικό Ιράν.
Αν και ένα μεγάλο τμήμα της επικράτειας των Μαυροπροβατάδων κατακτήθηκε υπό την ηγεσία του, η βασιλεία του Τζανάν Σαχ σημαδεύτηκε από τις εξεγέρσεις των γιων του και των ημιαυτόνομων κυβερνητών της Βαγδάτης, τους οποίους απώθησε το 1464. Το 1466, ο Τζανάν Σαχ επιχείρησε να αποσπάσει το Ντιγιαρμπακίρ από τους Ασπροπροβατάδες, επιχείρηση που κατέληξε σε καταστροφική αποτυχία, τον θάνατο του Τζανάν Σαχ και την κατάρρευση της εξουσίας των Μαυροπροβατάδων στη Μέση Ανατολή.
Έως το 1468, οι Ασπροπροβατάδες, όντες στη μέγιστη ακμή τους υπό την ηγεσία του Ουζούν Χασσάν (1452–1478), είχαν νικήσει τους Μαυροπροβατάδες και κατακτήσει το Ιράκ, Αζερμπαϊτζάν και δυτικό Ιράν.[6]
Σύμφωνα με τον γερμανό τουρκολόγο Γκέρχαρντ Ντέρφερε, για τους Aghkoyunlu και Garagoyunlu Τουρκμένους: Είναι πολύ περίεργο που η λέξη «Τουρκμέν» εξακολουθεί να οδηγεί σε σύγχυση, είδα στο Λένινγκραντ ότι το όνομα της λογοτεχνίας των Ογκούζ στο Ιράκ ήταν Ογκούζ «Τουρκμάνοι». Ούτως ή άλλως, οι «Τουρκμένιοι» του Αγγκογιουνλού και του Γκαραγκιουνλού είναι Αζερμπαϊτζάν.[7][8]
«Ως αποτέλεσμα της κυριαρχίας των Τουρκμένων Garagoyunlu και Aghgoyunlu στην περιοχή, πολλές Τουρκμενικές φυλές μετακόμισαν εκεί, και οι υπόλοιπες ίδρυσαν το κράτος των Σαφαβιδών στο Ιράν. Σήμερα, μέρος της σημαντικής κληρονομιάς που μας έχουν δώσει, είναι το Gunchikhan Oghuz ή Turkmen, που χρησιμοποιείται σε ορισμένες περιοχές της Gunchikhan Anatolia -κυρίως στο Igdir και το Kars- καθώς και στο Ιράν και το Αζερμπαϊτζάν, που σήμερα ονομάζονται Αζερμπαϊτζάν.[9]
The argument that there was a clear-cut contrast between the Sunnism of the Āq Qoyunlū and the Shiʿism of the Qara Qoyunlū and the Ṣafawīya rests mainly on later Safavid sources and must be considered doubtful.
↑Armenia from the fall of the Cilician Kingdom(1375) to the force emigration under Shah Abbas, Dickran Kouymjian, The Armenian People from Ancient to Modern Times, Richard G. Hovannisian, (Palgrave Macmillan, 2004), 4.
