Κοσμάτι Γρεβενών

Συντεταγμένες: 40°00′08.3″N 21°20′17.91″E

Κοσμάτι Γρεβενών
Map
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Δυτικής Μακεδονίας
Περιφερειακή Ενότητα	Γρεβενών
Δήμος	Γρεβενών
Δημοτική Ενότητα	Θεόδωρου Ζιάκα
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Μακεδονίας
Νομός	Γρεβενών
Υψόμετρο	750
Πληθυσμός
Μόνιμος	91
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας	511 00
Τηλ. κωδικός	24620
http://kosmati.blogspot.com/

Το Κοσμάτι είναι ορεινό χωριό της περιφερειακής ενότητας Γρεβενών σε υψόμετρο 750 μέτρα^[1].

Γεωγραφικά - ιστορικά στοιχεία

Το Κοσμάτι βρίσκεται στις πλαγιές του όρους Όρλιακας, δίπλα στα ανατολικά όρια του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου και απέχουν 17 χλμ. ΝΔ. από τα Γρεβενά. Στα ανατολικά του χωριού περνάει ο ποταμός Βενέτικος και η Εγνατία Οδός. Οι κάτοικοί του ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και κτηνοτροφία. Πριν τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο, ονομαζόταν "η κρασομάνα του Όρλιακα" και υπήρχαν 35 οργανωμένα καζάνια απόσταξης με παραγωγή κρασιού που υπολογιζόταν σε 150 τόνους από τις περίπου 60 οικογένειες^[2].

Πολιτισμικά συμπεριλαμβάνεται στα "Κουπατσιοχώρια των Γρεβενών" και στα βλάχικα αναφερόταν ως "Κουσμάτσλι"^[3]. Στον Κώδικα της Ζάβορδας αναφέρονται κάτοικοί του ως αφιερωτές της Ιεράς Μονής Αγίου Νικάνορος ή Ζάβορδας τόσο την περίοδο 1534 έως 1692 (Α΄ Γραφή) όσο και 1692 και μετά (Β΄Γραφή)^[4].

Το χωριό είναι η πατρίδα του Μακεδονομάχου Στέργιου Τελιόπαλου ή Ζαπάρα, που γεννήθηκε το 1882 και πολέμησε σε ανταρτικά σώματα την περίοδο 1904 - 1908 οπότε το τούρκικο σύνταγμα με υπογραφή του επέτρεψε να επιστρέψει στο Κοσμάτι^[5].

Την περίοδο της κατοχής, στις 9 Ιουλίου του 1944, οι Γερμανοί εκτέλεσαν στο χωριό 29 άτομα^[6].

Αξιοθέατα

Η "γέφυρα του Σπανού" πάνω στο Bενέτικο ποταμό στο δρόμο προς Κηπουρειό και Πηγαδίτσα, που κτίστηκε τον 19ο αι. από το Mουσταφά πασά ή Σπανό στα ερείπια παλαιότερου και έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο^[7]. Συνέδεε την Ήπειρο με τη Μακεδονία και θεωρείται το μεγαλύτερο σωζόμενο πέτρινο γεφύρι της Μακεδονίας. Έχει μήκος 85 μέτρα και πήρε το όνομα του Μουσταφά Πασά ή Σπανού (από το Αργυρόκαστρο) επειδή αυτός χρηματοδότησε την τελευταία ανακατασκευή που έγινε το 1846. Δίπλα στο γεφύρι υπήρχαν χάνι και τουρκικό φυλάκιο^[8].

Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου από το 1969 έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο^[9].

Ο Βενέτικος ποταμός αποτελεί ιδανικό προορισμό για δραστηριότητες ράφτινγκ και καγιάκ. Η διαδρομή του από τη "γέφυρα του Μοναχιτίου" μέχρι τη "γέφυρα του Σπανού" θεωρείται δύσκολη και για πιο έμπειρους^[10].

Διοικητικά στοιχεία

Αναφέρεται επίσημα το 1918 στο ΦΕΚ 260Α - 31/12/1918 να ορίζεται έδρα της ομώνυμης κοινότητας που ανήκε στο νομό Κοζάνης. Το 1964 με το ΦΕΚ 185Α - 30/10/1964 αποσπάται από το νομό Κοζάνης και υπάγεται στο νομό Γρεβενών^[11]. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης αποτελεί την τοπική κοινότητα Κοσματίου που ανήκει στην δημοτική ενότητα Θεόδωρου Ζιάκα του Δήμου Γρεβενών και σύμφωνα με την απογραφή του 2011ως κοινότητα έχει πληθυσμό 134 κατοίκους, ενώ ως οικισμός 159^[12].

Παραπομπές

1. Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 161, τομ.18. 
2. «Τα Νέα, Ενότητα Πολιτισμός». Τετάρτη 10 Ιουνίου 2009. 
3. «Οι Κουπατσαραίοι - Αστέριος Ι. Κουκούδης - Μελέτες για τους Βλάχους». www.vlachs.gr. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2019. 
4. Θεόδωρος Κ.Π. Σαράντης. «Τα Γρεβενά (Συμβολή στην ιστορία τους)». Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης - Μακεδονικά: σελ.14 του pdf. https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/makedonika/article/viewFile/6637/6371.pdf. 
5. «ΚΟΣΜΑΤΙ (Χωριό) ΓΡΕΒΕΝΑ - GTP». www.gtp.gr. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2019. 
6. Κράλλης, Γρηγόρης (7 Ιουλίου 2017). «Πρώτο Πρόγραμμα - «H άγνωστη σφαγή στο Κοσμάτι Γρεβενών» 08.07.2017». Γραφείο Τύπου ΕΡΤ. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2019. 
7. «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Αυγούστου 2020. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2019. 
8. «Τα γεφύρια των Γρεβενών, πέτρινα κομψοτεχνήματα». ΤΑ ΝΕΑ. 16 Μαρτίου 2019. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2019. 
9. «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2019. 
10. «Αφιέρωμα στο Βενέτικο». Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2019. 
11. «Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών». ΕΕΤΑΑ. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2019. 
12. «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού Αρχειοθετήθηκε 2021-10-04 στο Wayback Machine.», σελ. 10551 (σελ. 77 του pdf)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Tovoion Tv Tο Κοσμάτι Γρεβενών στο https://www.youtube.com
• Γεφύρι Σπανού από τον ιστότοπο http://www.visit-grevena.gr