Οι κοινωνιολόγοι ορίζουν ως κοινωνικό κίνημα την δυναμική και οργανωμένη προσπάθεια ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων να επιφέρουν ή να αποτρέψουν κάποια κοινωνική αλλαγή. Το 1963, για παράδειγμα, το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων είχε κινητοποιήσει 200.000 διαδηλωτές στην πόλη της Ουάσιγκτον, ενώ χιλιάδες Αμερικανοί συμμετείχαν σε διαδηλώσεις σε ολόκληρη τη χώρα, ζητώντας -και πετυχαίνοντας τελικά- τον τερματισμό της πολιτικής του φυλετικού διαχωρισμού στα σχολεία και στις δημόσιες υπηρεσίες. Χάρη στη δράση του γυναικείου κινήματος, η κοινωνία έπαψε να περιορίζει τις γυναίκες στα οικιακά καθήκοντα, μετατρεπόμενη σε μια κοινωνία όπου οι γυναίκες εργάζονται μαζί με τους άνδρες σε όλα, σχεδόν, τα επαγγέλματα. Τα κοινωνικά κινήματα όπως εξάλλου και η συλλογική συμπεριφορά, εκδηλώνονται συνήθως σε περιόδους ραγδαίων μεταβολών, και πολλές φορές συμβάλλουν στην κοινωνική αλλαγή. Τόσο η συλλογική συμπεριφορά όσο και τα κοινωνικά κινήματα συνιστούν παρεκβάσεις από το θεσμικό πλαίσιο που διέπει την καθημερινή ζωή και διασπούν την καθημερινότητα και τις συνηθισμένες κοινωνικές αξίες και συμπεριφορές. Σε αντίθεση, όμως, με τον αυθόρμητο και ανοργάνωτο χαρακτήρα της συλλογικής συμπεριφοράς, τα κοινωνικά κινήματα διακρίνονται από ένα σημαντικό βαθμό εσωτερικής οργάνωσης καθώς και συνειδητών στόχων και προσανατολισμών. Αυτή η οργάνωση είναι που δίνει στα κοινωνικά κινήματα τη δύναμη που έχουν να αμφισβητούν τους εδραιωμένους θεσμούς.
Σύμφωνα με τον Anthony Giddens το κοινωνικό κίνημα μπορεί να οριστεί ως «μια συλλογική προσπάθεια προώθησης ενός κοινού συμφέροντος ή πραγματοποίησης ενός κοινού σκοπού εκτός της σφαίρας των κατεστημένων θεσμών». Αποτελούν στην ουσία εναλλακτικές μορφές δράσης και συμμετοχής σε διάφορα κοινωνικά ή πολιτικά ή θρησκευτικά ή οικολογικά ζητήματα.
Βασικός πυλώνας της έννοιας του κοινωνικού κινήματος είναι ότι οι άνθρωποι μπορούν να παρέμβουν στη διαδικασία της κοινωνικής αλλαγής. Οι άνθρωποι δεν είναι παθητικοί θεατές της ζωής και των προβλημάτων της, αλλά προσπαθούν ενεργά να αλλάξουν την πορεία της ιστορίας. Μεγάλη σημασία έχει επίσης το στοιχείο της ανάληψης συλλογικής δράσης. Τα άτομα συνεργάζονται συνειδητά και νιώθουν ότι μετέχουν σε ένα κοινό εγχείρημα. Ο χριστιανισμός, οι Σταυροφορίες, η θρησκευτική Μεταρρύθμιση, η Αμερικάνικη Επανάσταση, το κίνημα κατά της δουλείας, το εργατικό κίνημα, ο σιωνισμός, ο φασισμός, και πολλά άλλα κοινωνικά κινήματα επηρέασαν βαθιά τις κοινωνίες στις οποίες εκδηλώθηκαν.
Πηγή
Michael Hughes & Carolyn J. Kroehler : Κοινωνιολογία - Οι Βασικές Έννοιες