Το Κάτω Μετόχι είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητος του δήμου Οροπεδίου Λασιθίου, της περιφερειακής ενότητα Λασιθίου της Κρήτης. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 66 κατοίκους. Απέχει 52 χιλιόμετρα από τον Άγιο Νικόλαο και είναι κτισμένο σε υψόμετρο 820 μ., στους ανατολικούς πρόποδες του όρους Αφέντης Χριστός. Το όνομα Κάτω προέρχεται από το γεγονός ότι βρίσκεται κοντά στο χαμηλότερο σημείο του οροπεδίου, τον Χώνο, όπου αποστραγγίζονται τα επιφανειακά νερά του οροπεδίου.[2]
Ιστορικά στοιχεία
Το οροπέδιο Λασιθίου κατά τα πρώτα ενετικά χρόνια ήταν εστία αναβρασμού και έδρα συχνών επαναστάσεων εναντίον των Βενετών, με αποτέλεσμα οι Βενετοί το 1364 να αποφασίσουν να καταστρέψουν τα χωριά του οροπεδίου και να απαγορεύσουν την κατοίκηση σε αυτό. Το 1465 όμως αποφασίστηκε να αρχίσει πάλι η καλλιέργεια σιτηρών στο οροπέδιο, αρχίζοντας τότε η εποχική κατοίκηση του οροπεδίου κατά τη σπορά και τη συγκομιδή. Αυτοί οι προσωρινοί οικισμοί - μετόχια έγιναν με τον καιρό μόνιμοι οικισμοί.[3]
Ένα από αυτά τα μετόχια ήταν και το μετόχι Γαϊδαρόμαντρα, Mettocchio Gaidaromandra όπως αναφέρεται στην απογραφή του Καστροφύλακα το 1583, ο οποίος αναφέρει ότι ο πληθυσμός του ήταν 89 κάτοικοι, και ήταν ένας από τους μεγαλύτερους οικισμούς του οροπεδίου. Δεν είναι γνωστό γιατί λεγόταν Γαϊδουρόμανατρα. Ίσως εκεί μαζεύονταν τα υποζύγια (γαϊδούρια), τα οποία μετέφεραν την παραγωγή του οροπεδίου στις αποθήκες στο Καστέλι Πεδιάδας. Ο Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα αναφέρει το μετόχι και στη δική του απογραφή το 1630 ως Metochio Gaiduromandra. Στην τουρκική απογραφή του 1671 είχε 20 χαράτσια, ενώ σε έγγραφο του 1691 αναφέρεται πάλι Γαϊδουρόμαντρα. Στην απογραφή η οποία διεξήχθη από τους Αιγυπτίους το 1834, αναφέρεται μαζί με το Γεροντομούρι (σημερινός Άγιος Χαράλαμπος) και είχε αμιγώς χριστιανικό πληθυσμό, με 30 οικογένειες να κατοικούν σε αυτό.[2]
Ο Μιχαήλ Χουρμούζης στο έργο του Κρητικά, το 1842, αναφέρει το χωριό ως Κάτω Μετόχι. Στην απογραφή του 1881 το Μετόχι, όπως αναφερόταν, υπαγόταν στον δήμο Ψυχρού και σύμφωνα με την απογραφή είχε 146 χριστιανούς κατοίκους. Στην απογραφή του 1900 είχε 148 κατοίκους και υπαγόταν στον ίδιο δήμο. Το 1920 είχε οριστεί έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου.[2] Το 1925 ορίστηκε έδρα της κοινότητας Κάτω Μετοχίου, μέχρι την Καποδιστριακή διοικητική διαίρεση το 1997, όταν εντάχθηκε στον δήμο Οροπεδίου Λασιθίου.[4]
Απογραφές πληθυσμού
Αναλυτικά η δημογραφική πορεία του χωριού σύμφωνα με τις απογραφές:
Αναφέρεται επίσημα το 1925 στο ΦΕΚ 27Α - 31/01/1925 να προσαρτάται στην τότε κοινότητα Ψυχρού ενώ το 1928 στο ΦΕΚ 4Α - 16/01/1928 να αποσπάται από αυτήν και να ορίζεται έδρα της ομώνυμης νεοϊδρυθείσας κοινότητας.[5] Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης και την τροποποίηση του Κλεισθένης Ι μαζί με τους οικισμούς Άγιος Χαράλαμπος και την Μονή Βιδιανής αποτελούν την κοινότητα Κάτω Μετοχίου που υπάγεται στο δήμο Οροπεδίου Λασιθίου ενώ σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 66 κατοίκους.[6][7]
↑ 2,02,12,22,3Σπανάκης, Στέργιος (1993). Πόλεις και χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων, τόμος Α΄. Ηράκλειο: Γραφικές Τέχνες Γ. Δετοράκης. σελ. 385.
↑Σπανάκης, Στέργιος (1993). Πόλεις και χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων, τόμος Β΄. Ηράκλειο: Γραφικές Τέχνες Γ. Δετοράκης. σελίδες 845–846.
↑«Κάτω Μετόχι (Λασιθίου)». Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών - Αναλυτικά. ΕΕΤΑΑ-Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης Α.Ε. Ανακτήθηκε στις 4 Νοεμβρίου 2019.
