Ιωάννης Ταρχανειώτης

Ιωάννης Ταρχανειώτης
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Ἰωάννης Ταρχανειώτης (Ελληνικά)
Γέννηση	13ος αιώνας
Θάνατος	Απριλίου 1321
Χώρα πολιτογράφησης	Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Θρησκεία	Ορθόδοξη Εκκλησία
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	στρατιωτικός
Περίοδος ακμής	1259 - 1304
Οικογένεια
Γονείς	Νικηφόρος Ταρχανειώτης και Μαρία Παλαιολογίνα Ταρχανειώτισσα
Αδέλφια	Ανδρόνικος Ταρχανειώτης Μιχαήλ Ταρχανειώτης Théodora Tharchaniotissa Νοστογγόνισσα Ταρχανειώτισσα (ετεροθαλής αδελφή από πατέρα)
Συγγενείς	Μιχαήλ Η´ Παλαιολόγος (θείος από την πλευρά της μητέρας) και Ανδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος (πρωτοξάδερφος)
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	στρατηγός (Βυζαντινή Αυτοκρατορία)

Ο Ιωάννης (άκμασε 1259-1304) από την Οικογένεια Ταρχανειώτη ήταν Ρωμαίος αριστορκράτης και στρατηγός κατά τη βασιλεία του Ανδρονίκου Β΄ Παλαιολόγου (1292-1328). Αν και συγγενής εξ αίματος με τη δυναστεία των Παλαιολόγων, έγινε γνωστός ως ένας από τους αρχηγούς των "Αρσενιατών", υποστηρικτών του έκπτωτου Αρσενίου Αυτορειανού Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης, ο οποίος αμφισβήτησε τη νομιμότητα της δυναστείας. Ικανός στρατιωτικός, ελευθερώθηκε από τη φυλακή το 1298 για να αναλάβει δράση κατά των Τούρκων της Μικράς Ασίας. Οι διοικητικές του μεταρρυθμίσεις και η ακεραιότητά του διατήρησαν τη Ρωμαϊκή κυριαρχία, αλλά προκάλεσαν την οργή των τοπικών μεγιστάνων, που τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει την επαρχία.

Βιογραφία

Η άνοδος των Ταρχανειωτών

Ο Ιωάννης προερχόταν από διακεκριμένη οικογένεια: ο πατέρας του Νικηφόρος ήταν μέγας Δομέστικος (αρχηγός Στρατού) του Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη και είχε νυμφευτεί τη Μαρία Παλαιολογίνα, αδελφή του Μιχαήλ Η΄ (πατέρα του Ανδρονίκου Β΄), τον οποίο ο Νικηφόρος υποστήριξε στην άνοδό του στον θρόνο.^[1][2] Μετά τη στέψη του ο Μιχαήλ Η΄ κάλεσε τον Ιωάννη με τους αδελφούς του να ζήσουν στο Παλάτι.^[2] Ο Ιωάννης διακρίθηκε νωρίς ως στρατιωτικός, όταν πολέμησε υπό τον θείο του Ιωάννη Παλαιολόγο δεσπότη στην εκστρατεία εναντίον του Μιχαήλ Β΄ δεσπότη της Ηπείρου.^[2]

Η Μικρά Ασία το 1300, όπου έχουν αρχίσει να δημιουργούνται τοπικά τουρκικά εμιράτα.

Διώκεται ως οπαδός του Αρσενίου

Ο Μιχαήλ Η΄ σφετερίστηκε το θρόνο από τον Ιωάννη Δ΄ Βατάτζη (γιο του Ιωάννη Γ΄), τυφλώνοντάς τον. Ο Πατριάρχης Αρσένιος Αυτορειανός αφόρισε τον Μιχαήλ Η΄, ο οποίος τον καθαίρεσε. Οι Ταρχανειώτες, παρά τη στενή σχέση τους με τους Παλαιολόγους, σύντομα αντιπαρατέθηκαν με αυτούς και από το 1266 ο Ιωάννης αναδείχθηκε ως ένας από τους ηγέτες των Αρσενιατών, υποστηρικτών του προηγούμενου Πατριάρχη.^[2] Οι Αρσενιάτες αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν την καθαίρεση και διώχθηκαν άγρια. Αρνήθηκαν ipso facto να αναγνωρίσουν την εγκυρότητα του Ανδρονίκου Β΄ στο θρόνο· τον θεωρούσαν "τον γιο του αφορισμένου σφετεριστή", που στέφθηκε από έναν μη νόμιμο Πατριάρχη, τον αντι-Αρσενιάτη Ιωσήφ Α΄ Γαλησιώτη.^[3][4] Ο Αυτοκράτορας προσπάθησε να συμφιλιωθεί με αυτούς το 1284 στη Σύνοδο του Αδραμυττίου, αλλά απέτυχε. Ο Ιωάννης Ταρχανειώτης έγινε ο αρχηγός της ριζοσπαστικής φατρίας, ενώ οι μετριοπαθείς ακολούθησαν έναν μοναχό, τον Υάκινθο.^[2] Ο πρώτος πέρασε μεγάλες περιόδους σε εξορία ή σε φυλακή: το 1289 εξορίστηκε στις Χηλές (στην ασιατική μεριά του Βοσπόρου) και μετά τέθηκε σε περιορισμό κατ' οίκον στη Κωνσταντινούπολη. Ελευθερώθηκε π. το 1296, αλλά συνελήφθη πάλι το 1297 και ρίχτηκε στη φυλακή του ανακτόρου.^[2]

Η ένδοξη σταδιοδρομία στη Μικρά Ασία

Όμως το 1298 ο Ανδρόνικος Β΄ χρειάστηκε το στρατιωτικό ταλέντο του εξαδέλφου του στη Μικρά Ασία, όπου οι Τούρκοι του Μεντεσέ, μετά από την απώθησή τους από τον Αλέξιο Φιλανθρωπινό το 1293-95, εισέβαλαν εκ νέου στη Ρωμαϊκή επικράτεια. Τότε ο Φιλανθρωπηνός είχε εξεγερθεί, υποστηριζόμενος από τον τοπικό πληθυσμό, που αγαπούσε τη μνήμη των Λασκαριδών και Βατάτζηδων. Απείλησε τους Παλαιολόγους, αλλά τελικά η στάση του έληξε άδοξα. Ο Αυτοκράτορας, για να εμποδίσει τον Ιωάννη, έναν δηλωμένο Αρσενίτη, από το να κάνει το ίδιο, τον έβαλε να δώσει προσωπικό όρκο πίστης και μετά τον όρισε διοικητή στο νότιο, περισσότερα απειλούμενο μέρος του μετώπου, κατά μήκος του Μαιάνδρου ποταμού.^[4][5] Εκεί ο Ταρχανειώτης είχε γρήγορη επιτυχία, όχι μόνο στη μάχη, αλλά -πιο σημαντικό- στην αναδιοργάνωση της τοπικής διοίκησης: οι Πρόνοιες, παραμεθόρια κτήματα που δινόταν σε στρατιωτικούς για τη συντήρησή τους, είχαν απορροφηθεί από τους τοπικούς άρχοντες και είχαν αποξενωθεί από τους νόμιμους κατόχους τους. Ο Ιωάννης τερμάτισε τη διαφθορά αυτή. Η επαναξιολόγηση και ανακατανομή αυτών των εδαφών ήταν τόσο επιτυχημένη, που όχι μόνο αυξήθηκε ο αριθμός των στρατιωτών, αλλά εξόπλισε και μία μικρή μοίρα πλοίων.^[4][6]

Τα τελευταία έτη

Παρά την επιτυχία του ο Ιωάννης έγινε απεχθής στους τοπικούς μεγιστάνες, που είχαν εκμεταλλευτεί την προηγούμενη κατάσταση και αυτοί κυρίως επηρεάστηκαν από τις μεταρρυθμίσεις του και την τίμια διοίκησή του και φθονήθηκε από την αντι-Αρσενιατική Εκκλησία. Μερικοί πρώην καταχραστές Προνοιών πλησίασαν τον αντι-Αρσενιάτη Θεόληπτο επίσκοπο Φιλαδελφείας και κατηγόρησαν τον Ταρχανειώτη, ότι σχεδιάζει εξέγερση. Αντιμετωπίζοντας την εχθρότητα της τοπικής αριστοκρατίας, ο Ιωάννης αναγκάστηκε να φύγει το 1300 στη Θεσσαλονίκη, όπου διέμενε ο Αυτοκράτορας.^[4][6] Μάλλον φυλακίστηκε πάλι, διότι το 1304 καταγράφεται ότι ελευθερώθηκε από την ειρκτή για τελευταία φορά.^[2] Έπειτα από την αναχώρησή του από τη Μικρά Ασία, η κατάσταση επιδεινώθηκε γοργά· οι μεταρρυθμίσεις του εγκαταλείφθηκαν και αντιστράφηκαν· η αμοιβή του στρατού εκτράπηκε στις τσέπες της τοπικής ελίτ. Έτσι σύντομα ο Ρωμαϊκός στρατός αποδιοργανώθηκε, ειδικά όταν τον εγκατέλειψαν οι μισθοφόροι, που έμεναν απλήρωτοι. Άνοιξε έτσι ο δρόμος για την πλήρη κατάρρευση της Ρωμαϊκής αρχής στη Μικρά Ασία κατά την επόμενη δεκαετία.^[7][8]

Αναφορές

1. Kazhdan 1991, σελ. 2012.
2. PLP 27487
3. Nicol 1993, σελίδες 96, 124–125.
4. Bartusis 1997, σελ. 75.
5. Nicol 1993, σελίδες 124–125.
6. Nicol 1993, σελ. 125.
7. Nicol 1993, σελίδες 125ff.
8. Bartusis 1997, σελίδες 76ff.

Πηγές

• Bartusis, Mark C. (1997). The Late Byzantine Army: Arms and Society 1204–1453. Philadelphia, Pennsylvania: University of Pennsylvania Press. ISBN 0-8122-1620-2.
• Kazhdan, Alexander P. (1991). Oxford Dictionary of Byzantium. New York and Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504652-6.
• Nicol, Donald MacGillivray (1993). The Last Centuries of Byzantium, 1261–1453. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-43991-4.
• Trapp, Erich; Beyer, Hans-Veit; Kaplaneres, Sokrates; Leontiadis, Ioannis (1991). "27487. Ταρχανειώτης ᾿Ιωάννης". Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit (in German). 11. Vienna: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.