Ο Ιωάννης Καρατζάς (1754 - 1844) ήταν ηγεμόνας της Βλαχίας (1812-18) από τους αξιολογότερους Φαναριώτες που ηγεμόνευσαν στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες. Προηγουμένως χρημάτισε μεγάλος διερμηνέας της Υψηλής Πύλης (1806-8) και 1812. Στην περίοδο της ηγεμονίας του ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για την εξάπλωση της ελληνικής παιδείας αναδιοργανώνοντας τα παλαιά σχολεία και ιδρύοντας πολλά νέα.
Βίος
Ήταν γιος του Γεωργίου Καρατζά, ιατρού του σουλτάνου και εγγονός του Σκαρλάτου επίσης γιατρού και διερμηνέα της ολλανδικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη. Ενώ αρχικά είχε την εύνοια του σουλτάνου Μαχμούτ Β΄ έπεσε αργότερα στη δυσμένεια, ύστερα από τις πιέσεις του Χαλέτ-εφφέντι για τις ελευθερίες και φοροαπαλλαγές που είχε παραχωρήσει, αλλά και τους ιδιαίτερους δεσμούς του[2]α[›] με τον Γεώργιο Λεβέντη που από το 1817 ήταν πρόξενος στο ρωσικό προξενείο στο Βουκουρέστι, με αποτέλεσμα να εγκαταλείψει με την οικογένεια του και τον ανιψιό του Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο το Βουκουρέστι στις 29 Σεπτεμβρίου 1818, φοβούμενος για τη ζωή του· πρώτος σταθμός των φυγάδων ήταν η Γενεύη της Ελβετίας, όπου παρέμειναν για ένα εξάμηνο και εγκαταστάθηκε στην Πίζα της Ιταλίας το (1819). Εκεί συνδέθηκε με πολλούς Έλληνες, όπως με το μητροπολίτη Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιο [3] καθώς και με φιλελληνικούς και λογοτεχνικούς κύκλους. Εκδήλωσε το ενδιαφέρον του για την Ελληνική Επανάσταση και την ενίσχυσε με σημαντικά χρηματικά ποσά. Στους πρώτους μάλιστα μήνες του Αγώνα οι ελληνικοί κύκλοι της Πίζας τον πρότειναν ως ηγεμόναβ[›] της Ελλάδας. Με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης ο γιος του Κωνσταντίνος και ο ανιψιός του Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος μετέβησαν στην Ελλάδα. Ο Κωνσταντίνος Καρατζάς μετά την σύγκρουσή του με το Δημήτριο Υψηλάντη αποχώρησε.
Το 1830 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου έζησε ως τα βαθιά του γεράματα.
Έργο
Σημαντικό ήταν το νομοθετικό του έργο: ο «Κώδιξ Ουγγροβλαχίας (1818)» που συντάχθηκε τότε από τον Αθανάσιο Χριστόπουλο· είναι μια νομοθετική συλλογή όλων των κλάδων του Δικαίου βασισμένη στο βυζαντινό και γαλλικό δίκαιο, καθώς και στο Συνταγματικόν Νομικόν του ηγεμόναΑλεξάνδρου Υψηλάντη.[4]
Φρόντισε ιδιαίτερα για την παιδεία των Ελλήνων της Βλαχίας μέσω του Λυκείου του Βουκουρεστίου ώστε “να διδάσκεται με πολλήν ακρίβειαν ο Έλλην λόγος ... από τα σοφά συγγράμματα των αθανάτων Ελλήνων προγόνων μας”, όπως έλεγε ο ίδιος.[5] Αναδιοργάνωσε την λειτουργία του Λυκείου διορίζοντας τέσσερις Έλληνες εφόρους και διαθέτοντας χρήματα για τη βιβλιοθήκη και για δασκάλους ενώ καθιέρωσε το σύστημα των ετήσιων εξετάσεων των μαθητών.[6].
Κατά τη διάρκεια της ηγεμονίας του ίδρυσε στο Βουκουρέστι το 1817 το πρώτο μόνιμο θέατρο της Βαλκανικής. Το ενδιαφέρον του για τα θεατρικά δρώμενα συμμεριζόταν η κόρη του, Ραλλού, η οποία μετέφραζε ιστορικές τραγωδίες από τα γαλλικά. Τα στελέχη της Φιλικής Εταιρείαςγ[›] στο Βουκουρέστι κατόρθωσαν έμμεσα να το επηρεάσουν και να το κατευθύνουν έτσι που να υπηρετεί τους εθνεγερτικούς σκοπούς τους.[7] Κατά τη διάρκεια δε της παραμονής του στην Πίζα μετέφρασε έργα του Κάρλο Γκολντόνι που δημοσιεύτηκαν στο Ναύπλιο (Α΄τόμος, 1834) και στην Αθήνα (Α΄-Β΄τόμ. 1838)
Ιδιαίτερη Αναφορά
Στο Ημερολόγιον του 1837 του Κ. Μπέλλιου διαβάζουμε: "Και εις αυτήν την περίστασιν εδοκίμαζεν η ψυχή μου λύπην ενδόμυχον, βλέποντας τον αυθέντην Καρατζιάν, εκείνον της Βλαχίας ηγεμόνα τον οποίον όχι μόνον η Βλαχία και τα μέρη του Δουνάβεως έτρεμον, αλλά και πλείστοι πασιάδες και τα τούρκικα ρετζάλια εφοβούντο, να ίσταται εις την σειράν τόσων Γκέκηδων και απλουστάτων Υπουργών ως ανδράποδον δια της οποίας ο Βασιλεύς και η Βασίλισσα έμμελε να περάση. Επαρατηρούσα ότι εντρέπετο, διότι έτυχα κι εγώ παρών και τον έβλεπα μεταξύ τούτων και με αψηφισίαν παρ΄ εκάστου μεταχειριζόμενον. Έ! Αυθέντα Καρατζιά, έ κυρίαι μου δομνίτζαι (εννοεί την καμαριέρα της εκλαμπροτάτης κυρίας Δομνίτζας Ραλούς) και εκλαμπρόταται δάμαι. Τι μαντάτα τώρα, πόσον σας αρέσει η Ελλάς, το ουράνιον κλίμα, τα χρηστά ήθη και κυρίως η φιλοξενία, τούτο και εκείνο της Ελλάδος! Ουδένα έτερον ελυπήθην τόσον, όσον τον σεβάσμιον γέροντα και αγαθόν άνθρωπον αυθέντην Καρατζιάν, τον τιμώμενον παρ΄ Ελλήνων με το Κύριε Ιωάννη και Κύριον Ιωάννην Καρατζιάν".[8]
Οικογένεια
Νυμφεύτηκε την Ελένα Σκανάβη και είχε τέκνα:
Ραλλού, απεβ. 1870, προστάτιδα των Τεχνών, παντρεύτηκε τον Γεώργιο Αργυρόπουλο.
Γεώργιος, νυμφεύτηκε τη Σμαράγδα Ροσέττι.
Σμαράγδα 1780-1871, παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Βλαχούτα ποστέλνικο Βλαχίας.
↑Μάμουκας, Ανδρέας. Τα κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος, ήτοι συλλογή των περί την αναγεννωμένην Ελλάδα συνταχθέντων πολιτευμάτων, νόμων και άλλων επισήμων πράξεων από του 1821 μέχρι τέλους του 1832. Τόμος Α. Πειραιάς: Εκ της του Ηλία Χριστοφίδου τυπογρ. Η Αγαθή Τύχη. σελ. 124.
Σημειώσεις
^α: Ο Γεώργιος Λεβέντης κατόρθωσε, όταν γίνηκε πρόξενος, να μπάσει στην υπηρεσία του οσπαδόρου της Βλαχίας Καρατζά «τον ατρόμητον εκείνον και αθάνατον Ολύμπιον (Γεωργάκη) και τον Γιάννη Φαρμάκη». Δημήτριος Φωτιάδης, Η Ελληνική Επανάσταση του 21 σ.268
^β: Για το θέμα της «προσκλήσεως» του Ιγνατίου και του Ιωάννη Καρατζά, ο Μαυροκορδάτος έγραψε στις αρχές Σεπτεμβρίου 1821 από το Μεσολόγγι στον Υψηλάντη και εκείνος του απήντησε ότι όποιος θέλει να έλθει να αγωνισθεί έρχεται χωρίς πρόσκληση. Από το σημείο αυτό και πέρα ο Μαυροκορδάτος εγκατέλειψε ουσιαστικά το σχέδιο της Πίζας, αν υποτεθεί ότι σκόπευε πραγματικά στην αρχή να το προωθήσει, χωρίς όμως να εγκαταλείψει ανοικτά τον Καρατζά και τον κύκλο της Πίζας, ΙΕΕ, Τόμ. ΙΒ΄σ.141
Μνημεία της Ελληνικής Ιστορίας- Μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Δημοσιεύματα Ακαδημίας Αθηνών Τόμ. Δ΄τ.2
Ζαλλώνης Μάρκος Φίλιππος, Πραγματεία περί των ηγεμόνων της Μολδοβλαχίας των εκ Κωνσταντινοπόλεως γνωστών υπό το όνομα Φαναριωτών (1824), μετάφρ. Β. Βαλτινού.
