Θεία Λειτουργία του Χρυσοστόμου

Απεικόνιση του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου σε μωσαϊκό της Αγίας Σοφίας

Η Θεία Λειτουργία της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας όπως έχει επικρατήσει, είναι αυτή που φέρει το όνομα του Χρυσοστόμου με μερικές τροποποιήσεις. Τελείται κάθε Κυριακή και εορτή στις Εκκλησίες με εξαίρεση τις φορές που τελείται η Η Θεία Λειτουργία του Ιακώβου Αδελφοθέου, του Μεγάλου Βασιλείου και οι προηγιασμένες.

Η έρευνα που γίνεται μέχρι και σήμερα έχει φωτίσει πολλές πτυχές αυτού του ζητήματος. Γνωρίζουμε από γραπτές πηγές πως μέχρι και τον 7ο αιώνα η Λειτουργία αυτή ήταν άγνωστη. Εν τούτοις ο Λεόντιος Βυζάντιος το 532 μ.Χ. αναφέρει τη Λειτουργία των Αποστόλων και του Μεγάλου Βασιλείου και πολλά στοιχεία ενισχύουν την άποψη ότι με τον όρο «Αποστόλων» εννοεί τη Λειτουργική αναφορά που είχε διαμορφωθεί στην Αντιόχεια μέχρι το 350 μ.Χ., που τελικά είναι και η βάση της σημερινής Λειτουργίας του Χρυσοστόμου. Η έρευνα από τους G. Wagner, R. Taft κ.α. κατέληξε οτι η Λειτουργία αποτελεί διεύρυνση της Λειτουργίας της χαμένης Αντιοχειανής Λειτουργίας, με αφορμή την εμφάνιση της αιρέσεως του Ευνομίου.

Διαμόρφωση

Από αρχαία χειρόγραφα ο πάπυρος Barb.gr 360 προσγράφει στον Χρυσόστομο μόνο τις ευχές κατηχουμένου και την προσκομιδή, ενώ ο Σεβαστινιάνοφ 414 μ.Χ. και την «οπισθάμβωνον». Η σύγχρονη έρευνα όμως καταδεικνύει ότι μεγάλος αριθμός χωρίων και διατυπώσεων έχουν αντιστοιχία με γνήσια έργα του Χρυσοστόμου. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι επενέβη προσθετικά στη Θεία Λειτουργία, για αυτό το λόγο του αποδόθηκε αργότερα εξ' ολοκλήρου. Η Λειτουργία αυτή άρχισε να επικρατεί από την εποχή που ο ίδιος έγινε Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, με αποτέλεσμα να εκτοπισθούν οι υπόλοιπες όπως του Μεγάλου Βασιλείου, που είχε και αυτή πυρήνα την Αποστολική Θεία Λειτουργία. Οι λόγοι που οδήγησαν σήμερα να είναι αυτή η επικρατούσα Λατρευτική πράξη είναι ότι

• έχει ισόρροπη δομή μερών και περιεχομένων
• λόγω συντομίας ευχών
• λόγω γλωσσοϋφαντολογικής μορφής και αποφθεγματικότητας.
• λόγω των θεολογικών στοιχείων, που πιστούς οικοδομούν και αιρετικούς ανατρέπουν.

Περιγραφή

Η Θεία Λειτουργία του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου περιλαμβάνει δύο μεγάλες ενότητες:

• Τη λειτουργία του λόγου και
• τη λειτουργία - ιερουργία του μυστηρίου της θείας ευχαριστίας

Η περιγραφή της δομής της θείας λειτουργίας είναι η ακόλουθη:

• Η έναρξη
  • Η μεγάλη συναπτή (ειρηνικά) με απαντήσεις του λαού «Κύριε Ελέησον»
  • Τα αντιφώνα (91, 92, 94 ψαλμός) ή
  • Τα τυπικά με τους μακαρισμούς
    • Α’ στάση - Ψαλμός 102,
    • Β’ στάση - Ψαλμός 145,
    • Γ’ στάση - Μακαρισμοί (Κατά Ματθ., ε΄ 1-12)
  • Η είσοδος με το Ευαγγέλιο
  • Τα απολυτίκια και το κοντάκιο
  • Ο τρισάγιος ύμνος
  • Το προκείμενο και το αποστολικό ανάγνωσμα,
  • Το Αλληλουάριο
  • Το ευαγγελικό ανάγνωσμα

• Ο χερουβικός ύμνος, με τη μεγάλη είσοδο προς το τέλος του για τη μεταφορά των τιμίων δώρων από την πρόθεση στην Αγία Τράπεζα
  • Οι αιτήσεις, ο ασπασμός και το σύμβολο της Πίστεως
  • Η αναφορά με το «Άγιος, Άγιος, Άγιος Κύριος Σαβαώθ» και το «Σε υμνούμεν…»
  • Το μεγαλυνάριο της Υπεραγίας Θεοτόκου «Άξιόν εστί…»
  • Η Κυριακή Προσευχή
  • Το κοινωνικό
  • Το Πληρωθήτω...
  • Οι ύμνοι της απολύσεως. (Ο ύμνος «Είδομεν το φως» και ο ύμνος της απολύσεως).

Βιβλιογραφία

• Στυλιανός Παπαδόπουλος: «Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος», Εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 1999(Α)- 2006(Β)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Αρχιμ. Βασιλείου, Καθηγουμ. Ι. Μονής Ιβήρων: «Η Θεία Λειτουργία ως Θεολογική Ιερουργία»