Ελφρίντε Γέλινεκ

Ελφρίντε Γέλινεκ
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Elfriede Jelinek (Γερμανικά) και Elfriede Jelineková (Τσεχικά)
Προφορά
Γέννηση	20  Οκτωβρίου 1946[1][2][3] Mürzzuschlag[4]
Χώρα πολιτογράφησης	Αυστρία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσα	Γερμανικά
Ομιλούμενες γλώσσες	Γερμανικά[5][6]
Σπουδές	Pamer Music and Arts University of the City of Vienna Πανεπιστήμιο της Βιέννης (έως 1967)[7]
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	συγγραφέας[8][9] θεατρική συγγραφέας[8] σεναριογράφος ποιήτρια[8] μεταφράστρια[8] μυθιστοριογράφος λιμπρετίστας κριτικός λογοτεχνίας
Αξιοσημείωτο έργο	The Piano Teacher Women as Lovers The Children of the Dead Wonderful, Wonderful Times
Επηρεάστηκε από	Ρολάν Μπαρτ[7]
Περίοδος ακμής	1987
Πολιτική τοποθέτηση
Πολιτικό κόμμα/Κίνημα	Κομμουνιστικό Κόμμα Αυστρίας
Οικογένεια
Σύζυγος	Gottfried Hüngsberg (από 1974)
Γονείς	Friedrich Jelinek
Συγγενείς	Walter Felsenburg (ξάδελφος)
Αξιώματα και βραβεύσεις
Βραβεύσεις	βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας (2004)[10] Βραβείο Γκέοργκ Μπύχνερ (1998) Walter-Hasenclever-Preis der Stadt Aachen (1994) Βραβείο Μανουσκρίπτε (Manuskripte-Preis) (2000) βραβείο Φραντς Κάφκα (2004) Heinrich-Böll-Preis (1986) Stig Dagerman Prize (2004) Βραβείο λογοτεχνίας του Στάιερμαρκ (1987) Mülheimer Dramatikerpreis (2002, 2004, 2009 και 2011) Roswitha Prize (1978) Peter-Weiss Prize (1994) Österreichischer Kunstpreis für Literatur (1983) City of Vienna Literature Prize (1989)[11] Literaturpreis der Stadt Bremen (1996) Βραβείο Χάινριχ Χάινε (2002) d:Q1978511 (2020)[12] Nestroy theater award/lifetime achievement (2021)[13] Επίτιμος πολίτης της Βιέννης (12  Σεπτεμβρίου 2023)[14] Δακτυλίδι της Τιμής του αυστριακού κράτους Στύρια (22  Νοεμβρίου 2023)[15] Διοικητής του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων (2024)[16] Μεγαλόσταυρος Τιμής για τις Υπηρεσίες στη Δημοκρατία της Αυστρίας (2024)[17]
Ιστότοπος
www.elfriedejelinek.com
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα

Η Ελφρίντε Γέλινεκ (Elfriede Jelinek, γενν. 20 Οκτωβρίου 1946) είναι Αυστριακή συγγραφέας θεατρικών έργων και μυθιστοριογράφος. Το 2004 κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, όπως ανέφερε η Σουηδική Ακαδημία «για την μουσική ροή του λόγου και του αντίλογου σε μυθιστορήματα και θεατρικά έργα τα οποία με ασυνήθιστο γλωσσολογικό ζήλο αποκαλύπτουν τον παραλογισμό των στερεοτύπων της κοινωνίας και τη δύναμή τους να υποδουλώνουν».^[18]

Βιογραφία

Η Γέλινεκ γεννήθηκε στο Μύρτστσουσλαγκ, στη Στυρία της Αυστρίας, στις 20 Οκτωβρίου 1946. Ο πατέρας της, Εβραίος Τσέχικης καταγωγής («Jelinek» σημαίνει «μικρό ελάφι» στα Τσέχικα), ήταν χημικός και δούλευε σε στρατηγικής σημασίας βιομηχανίες κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αποφεύγοντας με αυτό τον τρόπο τη δίωξη. Ωστόσο, αρκετές δεκάδες μελών της οικογένειας υπήρξαν θύματα του Ολοκαυτώματος. Η «κυριαρχική» μητέρα της, με την οποία μοιραζόταν το σπίτι και ως ενήλικη ακόμα (σύγκρινε το Η Δασκάλα του Πιάνου) και με την οποία είχε δύσκολη σχέση, προερχόταν από μία άλλοτε ευκατάστατη Βιεννέζικη οικογένεια. Ως παιδί, η Ελφρίντε υπέφερε αρκετά από αυτό που η ίδια θεωρούσε υπερ-περιοριστική εκπαίδευση μέσα σε ένα Ρωμαιοκαθολικό μοναστηριακό σχολείο θηλέων. Επιπλέον, η μητέρα της είχε ήδη προσχεδιάσει την καριέρα της ως μουσικό Wunderkind, δηλαδή παιδί θαύμα. Σε νεαρή ηλικία η Ελφρίντε διδάχτηκε πιάνο, εκκλησιαστικό όργανο, κιθάρα, βιολί, βιόλα και φλογέρα. Αργότερα, πήγε για σπουδές στο Ωδείο της Βιέννης, απ'όπου αποφοίτησε με δίπλωμα στο εκκλησιαστικό όργανο. Επίσης, η Γέλινεκ σπούδασε ιστορία της τέχνης και θέατρο στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, ωστόσο αναγκάστηκε να διακόψει επειδή μια κρίση άγχους την εμπόδιζε από το να παρακολουθεί τα μαθήματα. Η βιογραφία της Γέλινεκ αντικατοπτρίζεται έντονα στο έργο της.

Κριτικές και πολιτική

Η πολιτική φιλοσοφία της Γέλινεκ, ιδιαίτερα η στάση της απέναντι στον φεμινισμό και οι απόψεις της για τα Αυστριακά πολιτικά κόμματα, είναι ζωτικής σημαντικότητας για την κατανόηση του έργου της. Σ'αυτό οφείλεται επίσης και μεγάλο μέρος της βιτριολικής δημόσιας αμφισβήτησης η οποία την περιβάλλει. Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της Αυστρίας από το 1974 ως το 1991, έγινε γνωστή τη δεκαετία του 1990 εξαιτίας της επίθεσής της εναντίον του νεοναζιστικού εθνικιστικού Κόμματος Ελευθερίας του Γεργκ Χάιντερ. Μέτα τις εκλογές του 1999 και τη συμμετοχή του Κόμματος του Χάιντερ στην κυβέρνηση συνασπισμού με τους συντηρητικούς η Γέλινεκ έγινε μία από τις δριμύτερες κατηγόρους της συμμαχίας αυτής. Η κυβέρνηση αυτή καταδικάστηκε από πλείστες Ευρωπαϊκές και μη κυβερνήσεις γεγονός που οδήγησε σε κυρώσεις εναντίον της κυβέρνησης. Η κυβέρνηση στην προσπάθειά της να αποφύγει την κατακραυγή ερμήνευσε τις κυρώσεις εναντίον της ως κυρώσεις εναντίον της Αυστρίας και επιχείρησε να παρακινήσει το έθνος να την υποστηρίξει. Η σειρά αυτή των γεγονότων προκάλεσε μια προσωρινή υπερθέρμανση του πολιτικού κλίματος αποτέλεσμα του οποίου υπήρξαν οι κατηγορίες για προδοσία εναντίον όλων των διαφωνούντων με την κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένης και της Γέλινεκ.

Παρά το γεγονός πως το έργο της (αλλά και ο πολιτικός της ακτιβισμός, η συνέπεια της και η επιμονή της να ακολουθεί τις πεποιθήσεις της εντός και εκτός του έργου της) έχει γίνει αντικείμενο θαυμασμού από μερικούς και κατακραυγής από άλλους, και παρόλο που κάποιοι κριτικοί έχουν επιτεθεί στο έργο της μόνο και μόνο επειδή διαφωνούν με τις απόψεις της, η Γέλινεκ έχει κερδίσει διάφορα διακεκριμένα βραβεία, μεταξύ των οποίων το Βραβείο Georg Büchner (1998), το Βραβείο Müllheim Dramatists (δύο φορές: 2002 και 2004), το Βραβείο Φραντς Κάφκα (2004) και το Νόμπελ Βραβείο Λογοτεχνίας (2004).

Βασικά θέματα στο μυθιστορηματικό και θεατρικό έργο της Γέλινεκ είναι η γυναικεία σεξουαλικότητα, η κακοποίησή της και ο πόλεμος των φύλων γενικά. Στα τελευταία έργα της, έχει σε κάποιο βαθμό εγκαταλείψει τα γυναικεία θέματα και έχει εστιάσει την ενέργειά της στην κοινωνική κριτική γενικά και στις δυσκολίες της Αυστρίας να λογαριαστεί με το ναζιστικό της παρελθόν ιδιαίτερα, π.χ. στο Die Kinder der Toten (Τα Παιδιά των Νεκρών).

Το μυθιστόρημα Die Klavierspielerin της Γέλινεκ γυρίστηκε σε ταινία με τον τίτλο Η Δασκάλα του Πιάνου, ταινία που κέρδισε αναγνώριση, από τον Αυστριακό σκηνοθέτη Μίχαελ Χάνεκε, με την Ιζαμπέλ Υπέρ στο ρόλο της καταπιεσμένης πιανίστριας.

Το Βραβείο Νομπέλ

Σχολιάζοντας το Βραβείο Νομπέλ, ανέφερε πως ήταν χαρούμενη αλλά επίσης ένιωθε απόγνωση: «απόγνωση γιατί έγινε γνωστή, πρόσωπο της δημόσιας ζωής». Παραδειγματικό της μετριοφροσύνης της και της λεπτής αυτο-ειρωνείας της, αναρωτήθηκε - αυτή η διάσημη φεμινίστρια συγγραφέας- αν της απενεμήθη το βραβείο κυρίως επειδή «είναι γυναίκα» και πρότεινε πως μεταξύ Γερμανόφωνων συγγραφέων, ο Πέτερ Χάντκε τον οποίο εξυμνεί ως «ζωντανό κλασικό», θα ήταν πιο άξιος νικητής.

Η Γέλινεκ δέχτηκε κριτική από μερικούς γιατί δεν παρέστη αυτοπροσώπως στην τελετή απονομής για να παραλάβει το βραβείο αλλά αντιθέτως παρουσιάστηκε ένα βιντεο-μήνυμα κατά τη διάρκεια της τελετής το οποίο είχε ετοιμάσει η ίδια. Άλλοι ωστόσο εκτίμησαν το γεγονός πως η Γέλινεκ αποκάλυψε δημοσίως πως υποφέρει από αγοραφοβία και κοινωνική φοβία, διαταραχές άγχους οι οποίες μπορούν να αποβούν αρκετά δυσλειτουργικές για την καθημερινή ζωή, αλλά συχνά κρατώνται μυστικές απ'όσους υποφέρουν από αυτές από ντροπή ή αίσθημα ανεπάρκειας. Η Γέλινεκ έχει πει πως οι αγχώδεις διαταραχές της καθιστούν αδύνατο ακόμα και για παράδειγμα να πάει σε έναν κινηματογράφο ή να επιβιβαστεί σε ένα αεροπλάνο (σε μία συνέντευξή της ευχήθηκε να μπορούσε να πετάξει μέχρι τη Νέα Υόρκη για να δει τους ουρανοξύστες μια μέρα πριν πεθάνει), και αισθάνεται ανίκανη να παραστεί σε οποιαδήποτε τελετή. Ωστόσο, με τα δικά της λόγια σε ένα άλλο μαγνητοφωνημένο μήνυμα: «Θα μου άρεσε επίσης πολύ να ήμουν στη Στοκχόλμη, αλλά δεν μπορώ να κινηθώ τόσο γρήγορα και τόσο μακρυά όσο η γλώσσα μου».

Εργογραφία

Μυθιστορήματα

• 1979: Bukolit. hörroman
• 1970: Wir sind lockvögel baby!
• 1972: Michael. Ein Jugendbuch für die Infantilgesellschaft
• 1975: Die Liebhaberinnen
• 1980: Οι αποκλεισμένοι - (Die Ausgesperrten), (μτφ. Λευτέρης Αναγνώστου, εκδ. "Εκρρεμές", 2001)
• 1983:Η πιανίστρια - (Die Klavierspielerin), (μτφ. Μαριάννα Σταυροπούλου και Λευτέρης Αναγνώστου για τις εκδ. "Εκκρεμές", 1997)
• 1985: Oh Wildnis, oh Schutz vor ihr
• 1989: Λαγνεία - (Lust), (μτφ. Λευτέρης Αναγνώστου, εκδ. "Εκκρεμές", 1999)
• 1997: Die Kinder der Toten
• 2000: Απληστία - (Gier), (μτφ. Γιώργος Δεπάστας, εκδ. "Εκκρεμές", 2007. Η μετάφραση τιμήθηκε με το «Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης Γερμανικής Λογοτεχνίας ΕΚΕΜΕΛ» του 2008)
• 2013: Rein GOLD.

Θεατρικά Έργα (ενδεικτικά)

• 1977: Was geschah, nachdem Nora ihren Mann verlassen hatte
• 1981: Clara S.
• 1983: Burgtheater
• 1984: Krankheit oder Moderne Frauen
• 1998: Ein Sportstück
• 2003: Das Werk
• 2003: Bambiland
• 2013: Aber sicher!

Ποιήματα

• 1967: Lisas Schatten
• 2000: ende: gedichte von 1966–1968

Ποιήματά της στα ελληνικά βρίσκονται στο βιβλίο: Τέσσερις νομπελίστες ποιητές: συλλογικό έργο, ανθολόγηση ποιημάτων των Νέλλυ Ζαχς (Nelly Sachs), Jaroslav Seifert, Γκύντερ Γκρας (Günter Grass), Ελφρίντε Γέλινεκ (Elfriede Jelinek). Ανθολόγηση και μετάφραση Σωτήρης Γυφτάκης για τις εκδ. "Λεξίτυπον", 2007 ·

Λιμπρέτο όπερας

• 2003: Lost Highway, διασκευή από την ταινία του Ντέιβιντ Λιντς,· μουσική από την Olga Neuwirth

Παραπομπές

1. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 9  Απριλίου 2014.
2. (Αγγλικά) SNAC. w6km2c86. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
3. (Αγγλικά) ISFDB. 263241. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
4. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 10  Δεκεμβρίου 2014.
5. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 120252416. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
6. CONOR.SI. 11911267.
7. Ανακτήθηκε στις 24  Ιουνίου 2024.
8. The Fine Art Archive. 35408. Ανακτήθηκε στις 1  Απριλίου 2021.
9. The Fine Art Archive. 130042. Ανακτήθηκε στις 1  Απριλίου 2021.
10. www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/.
11. www.wien.gv.at/kultur/abteilung/ehrungen/preise/preistraeger.html#lit. Ανακτήθηκε στις 27  Ιουλίου 2018.
12. orf.at/stories/3181421/.
13. www.nachtkritik.de/index.php?option=com_content&view=article&id=20292%3Adankesworte-zur-verleihung-des-lebenswerk-nestroys-2021-von-elfriede-jelinek&catid=53&Itemid=60. Ανακτήθηκε στις 26  Νοεμβρίου 2021.
14. apa.at/news/elfriede-jelinek-wurde-ehrenbuergerin-der-stadt-wien/.
15. www.politik.steiermark.at/cms/beitrag/12933823/2494255/.
16. www.ouest-france.fr/europe/autriche/la-nobel-autrichienne-de-litterature-elfriede-jelinek-distinguee-par-la-france-93b1f36f-2c88-4064-a599-01467256bbe1.
17. wien.orf.at/stories/3257352/.
18. The Nobel Prize in Literature 2004 Nobelprize.org

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Βιογραφία στο Nobel site Αρχειοθετήθηκε 2004-12-04 στο Wayback Machine.
• Το επίσημο site της συγγραφέως