Με τον όρο Ελληνοκυπριακός εθνικισμός, αναφέρεται ένας εθνικισμός που δίνει έμφαση στην ελληνική ταυτότητα της Κύπρου, ενώ έρχεται σε αντίθεση με τον ελληνικό εθνικισμό που φιλοδοξεί να ενσωματώσει την Κύπρο στην Ελλάδα ως τον βασικό και πρωταρχικό στόχο του. Έχοντας εγκαταλείψει την ιδέα της Ένωσης (ενοποίηση της Κύπρου με την Ελλάδα), οι Ελληνοκύπριοι εθνικιστές έχουν τώρα το στόχο ενός Ελληνοκυπριακού κράτους που έχει στενές σχέσεις με την Ελλάδα, την «πατρίδα».[1] Παραλλαγές αυτού του εθνικισμού έχουν υποστηριχθεί από το κεντροδεξιό Δημοκρατικό Κόμμα (ΔΗΚΟ), τους δεξιούς Νέους Ορίζοντες, την ΕΔΕΚ - Σοσιαλιστικό Κόμμα, την Ελληνική ΟρθόδοξηΕκκλησία της Κύπρου, και εθνικιστικά στοιχεία στον δεξιό Δημοκρατικό Συναγερμό (ΔΗΣΥ).[1]
Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 οδήγησε σε μια αρχική περιθωριοποίηση του ελληνοκυπριακού εθνικισμού και την επακόλουθη άνοδο του κυπριακού, σε αντίθεση με τον παραδοσιακό ελληνικό εθνικισμό.[2] Ωστόσο, η εκλογή του Ανδρέα Παπανδρέου ως πρωθυπουργού της Ελλάδας το 1981 με τις πολιτικές της «εθνικοποίησης» του Κυπριακού και την επίσκεψή του τον Φεβρουάριο του 1982 στην Κύπρο οδήγησε σε ανανέωση του ελληνοκυπριακού εθνικισμού.[3] Τον Νοέμβριο του 1993, ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Πρόεδρος της ΚύπρουΓλαύκος Κληρίδης ανακοίνωσαν τη συγχώνευση της ελληνικής και της κυπριακής εξωτερικής και αμυντικής πολιτικής, στο πλαίσιο του «Ενιαίου Αμυντικού Δόγματος», και το 2004 η Κύπρος έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που θεωρήθηκε ως η καλύτερη δυνατή εναλλακτική λύση για την Ένωση (ο τότε Τουρκοκύπριος ηγέτης Ραούφ Ντενκτάς την ονόμασε «Ένωση από την πίσω πόρτα»).[4]
Ο ελληνοκυπριακός εθνικισμός και ο κυπριωτισμός έχουν αντίθετες απόψεις για τις αιτίες των διαφορών της Κύπρου και τις προοπτικές επίλυσης, που αντιστοιχούν στην πολιτική αντιπολίτευση της δεξιάς-αριστεράς.[2]Το σύνθημα για τον ελληνοκυπριακό εθνικισμό είναι «η Κύπρος ανήκει στην Ελλάδα», ενώ για τον κυπριωτισμό είναι «η Κύπρος ανήκει στους λαούς της».[2]
Το πραξικόπημα του 1974 στην Κύπρο, που οργάνωσε η Κυπριακή Εθνική Φρουρά και η ελληνική στρατιωτική χούντα, ήταν επιτυχής, αλλά σύντομη, καθώς πυροδότησε την τουρκική εισβολή στην Κύπρο (1974) που οδήγησε στην πτώση της χούντας και της τουρκικής κατοχής του 36,2% του εδάφους της Κύπρου έως σήμερα. Το 1983, η «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» κηρύχθηκε μονομερώς, αλλά μέχρι στιγμής δεν κατάφερε να επιτύχει διεθνή αναγνώριση (αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία) και υφίσταται σοβαρό διεθνές εμπάργκο.
Πολιτικά κόμματα
Ενεργά:
Ο Δημοκρατικός Συναγερμός (ΔΗ.ΣΥ.), κεντροδεξιό, έντονα φιλοευρωπαϊκό και βορειοατλαντικό κόμμα που περιλαμβάνει τόσο Ελληνοκύπριους εθνικιστές όσο και μετριοπαθείς ομάδες που υποστήριξαν το Σχέδιο Ανάν του 2004, με 17/56 έδρες στην Κυπριακή Βουλή
Το Δημοκρατικό Κόμμα (ΔΗ.ΚΟ.), κεντρώο, ιδρύθηκε το 1976, με 9/56 έδρες στην Κυπριακή Βουλή
Το Κίνημα Σοσιαλδημοκρατών-Ε.Δ.Ε.Κ., κεντροαριστερό στην οικονομική θεωρία και στις περισσότερες κοινωνικές πολιτικές αλλά εθνικιστικό και σκληρό στο Κυπριακό, που ιδρύθηκε το 1969, με 4/56 έδρες στην Κυπριακή Βουλή
Η Αλληλεγγύη, δεξιό, που ιδρύθηκε το 2016, χωρίς έδρα στην Κυπριακή Βουλή
Το Εθνικό Λαϊκό Μέτωπο (Ε.ΛΑ.Μ.), ακροδεξιό, που ιδρύθηκε το 2008, με 3/56 έδρες στην Κυπριακή Βουλή
Ανενεργά
Το Πατριωτικό Μέτωπο, ενεργό την περίοδο 1959–69, χωρισμένο σε Ενωμένο Κόμμα, Προοδευτικό Μέτωπο, Προοδευτικό Κόμμα και Δημοκρατικό Εθνικό Κόμμα
Το Προοδευτικό Μέτωπο, ενεργό την περίοδο 1970–76, συγχωνεύτηκε στον Δημοκρατικό Συναγερμό
Το Δημοκρατικό Εθνικό Κόμμα, ενεργό την περίοδο 1968–77, συγχωνεύτηκε στον Δημοκρατικό Συναγερμό
Το Ενωμένο Κόμμα, ενεργό την περίοδο 1969–76, χωρίστηκε σε Δημοκρατικό Συναγερμό και Δημοκρατικό Κόμμα
Το Ευρωπαϊκό Κόμμα, ενεργό την περίοδο 2005–15, συγχωνεύτηκε στο Κίνημα Αλληλεγγύης
