Τα Ellinika Hoaxes αποτελούν την πρώτη οργανωμένη ομάδα ελέγχου γεγονότων στην Ελλάδα. Η σελίδα ξεκίνησε τη λειτουργία της το 2013 και παραμένει ενεργή μέχρι σήμερα.[1] Στις 28 Ιανουαρίου του 2019 τα Ellinika Hoaxes έγιναν μέλος του Διεθνούς Δικτύου Ελέγχου Γεγονότων (International Fact Checking Network) γνωστού ως IFCN, μέλος του οργανισμού Poynter.[2] Για να διατηρήσουν τη πιστοποίηση μέλους του IFCN, τα Ellinika Hoaxes, όπως και κάθε άλλο μέλος, περνάνε από ετήσια αξιολόγηση.[3][4][5]
Από τις 2 Μαΐου 2019 τα Ellinika Hoaxes ξεκίνησαν συνεργασία με τη πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης Facebook στο πλαίσιο του προγράμματος Ελέγχου Γεγονότων από Τρίτους (3rd Party Fact Checking), γνωστού και ως 3PFC.[6] Ο ρόλος των ομάδων ελέγχου γεγονότων που συμμετέχουν σε αυτό το πρόγραμμα είναι η αξιολόγηση της ακρίβειας ειδήσεων και δημοσιεύσεων που κυκλοφορούν στη πλατφόρμα του Facebook με στόχο τον περιορισμό της παραπληροφόρησης.[7]
Στο πλαίσιο της δουλειάς τους, ως ελεγκτές γεγονότων, τα Ellinika Hoaxes έχουν συνεργαστεί με διάφορες ομάδες καθώς και με φορείς της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον έλεγχο ψευδών ειδήσεων σχετικά με τις ευρωεκλογές του 2019.[8]
Τρόπος λειτουργίας, έλεγχος γεγονότων και η ένταξη στον IFCN
Ο έλεγχος γεγονότων αποτελεί τμήμα της δημοσιογραφικής διαδικασίας και περιλαμβάνει την εξέταση της ακρίβειας δημοσιευμάτων ή ισχυρισμών από μέσα ενημέρωσης, έντυπα και ψηφιακά καθώς και από ισχυρισμούς που αναπαράγονται σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Ο μόνος αναγνωρισμένος φορέας πιστοποίησης ομάδων ελέγχου γεγονότων είναι το Διεθνές Δίκτυο Ελέγχου Γεγονότων (IFCN). Μέχρι σήμερα το IFCN έχει 95 πιστοποιημένες ομάδες.[9]
Η διαδικασία πιστοποίησης περιλαμβάνει έλεγχο σε τομείς όπως η οικονομική διαφάνεια, η πολιτική ουδετερότητα, το αν η εκάστοτε σελίδα είναι ενεργή, δηλαδή κατά πόσο δημοσιεύει τακτικά άρθρα, καθώς και η διαφάνεια της μεθοδολογίας. Οι πιστοποιημένες ομάδες του IFCN φέρουν ειδική σήμανση στις σελίδες τους.[4]
Τα Ellinika Hoaxes εντάχθηκαν στη λίστα πιστοποιημένων ομάδων του IFCN στις 28 Ιανουαρίου του 2019. Σήμερα (Ιούνιος 2021) η σελίδα βρίσκεται στη διαδικασία ανανέωσης της πιστοποίησης για ένα ακόμη χρόνο.[5]
Η συμμετοχή στον έλεγχο ψευδών ειδήσεων για τις Ευρωεκλογές του 2019
Στο πλαίσιο του ελέγχου ακρίβειας των ισχυρισμών από πολιτικούς, σελίδες ενημέρωσης αλλά και δημοσιευμάτων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενόψει των Ευρωεκλογών του Μαΐου 2019, οργανώθηκε η πρωτοβουλία FactCheckEU.[8]
Πρόκειται για μια ιστοσελίδα στην οποία χρήστες του διαδικτύου μπορούσαν να στέλνουν ισχυρισμούς που έβρισκαν σε σελίδες ενημέρωσης και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για τις Ευρωεκλογές ώστε να εξεταστούν από τις ομάδες ελέγχου γεγονότων που συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Οι σχετικές καταρρίψεις δημοσιεύονταν στη σελίδα του FactCheckEU και ήταν ελεύθερα προσβάσιμες. Η πλατφόρμα του προγράμματος αναπτύχθηκε από τον δημοσιογραφικό οργανισμό Libération σε συνεργασία με τη σελίδα τεχνολογίας Datagif. Το έργο έγινε με τη βοήθεια οικονομικής ενίσχυσης από το IFCN στο πλαίσιο προώθησης καινοτόμων ιδεών για τον έλεγχο γεγονότων. Στο πρόγραμμα FactCheckEU συμμετείχαν 19 οργανισμοί ελέγχου γεγονότων, συμπεριλαμβανομένων και των Ellinika Hoaxes, όλοι εκ των οποίων ήταν πιστοποιημένα μέλη του IFCN.[10]
Η συνεργασία με το Facebook
Η πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης Facebook ξεκίνησε το 2016 ένα πρόγραμμα ελέγχου της ακρίβειας των ειδήσεων και δημοσιεύσεων που κυκλοφορούσαν στη σελίδα από ομάδες ελέγχου γεγονότων το οποίο ονομάστηκε “Έλεγχος Γεγονότων από Τρίτους” (3rd Party Fact Checking).[11] Το πρόγραμμα μέχρι σήμερα καλύπτει περίπου 90 χώρες.[12]
Η πρώτη ομάδα ελέγχου γεγονότων με την οποία συνεργάστηκε το Facebook στην Ελλάδα ήταν τα Ellinika Hoaxes, ξεκινώντας τη συνεργασία τους τον Μάιο του 2019.[6] Τον Απρίλιο του 2021 προστέθηκε και το AFP.[13]
Ο ρόλος που έχουν οι ομάδες ελέγχου γεγονότων στο Facebook αφορά την εξέταση ακρίβειας των ισχυρισμών που διακινούνται στη πλατφόρμα και, κατόπιν σύνταξης σχετικού άρθρου με παράθεση κατάλληλης τεκμηρίωσης, την αξιολόγηση των παραπλανητικών δημοσιευμάτων. Κατόπιν αυτής της αξιολόγησης, όποιος χρήστης έχει κοινοποιήσει ή θέλει να κοινοποιήσει στο μέλλον ένα δημοσίευμα το οποίο έχει αξιολογηθεί από ένα μέλος του 3PFC λαμβάνει μια ειδοποίηση η οποία του εξηγεί ότι το συγκεκριμένο δημοσίευμα έχει κριθεί ως ψευδές ή παραπλανητικό από κάποια ομάδα ελέγχου γεγονότων, παραπέμποντας στο σχετικό άρθρο κατάρριψης. Αυτή η ειδοποίηση δεν αποτρέπει τον εκάστοτε χρήστη από το να κοινοποιήσει το δημοσίευμα που επιθυμεί, απλώς παρέχει επιπλέον πληροφορίες για την ακρίβεια του.[7]
Παρότι μια από τις συνήθεις κριτικές που ασκούνται στις ομάδες ελέγχου γεγονότων είναι ότι κατεβάζουν αναρτήσεις και προφίλ χρηστών, τα μέλη του 3PFC δεν έχουν δυνατότητα να κατεβάζουν δημοσιεύματα ούτε να θέτουν περιορισμούς οποιουδήποτε είδους σε χρήστες. Η μόνη τους δυνατότητα είναι να συνδέουν συγκεκριμένα δημοσιεύματα με σχετικά άρθρα καταρρίψεων που έχουν συντάξει. Η επακόλουθη εφαρμογή ποινών σε σελίδες και λογαριασμούς γίνεται αποκλειστικά από το Facebook.[14]
Ομιλίες και σεμινάρια
Μέχρι σήμερα τα Ellinika Hoaxes έχουν συμμετάσχει σε ομιλίες και σεμινάρια φορέων της Ευρωπαϊκής Ένωσης με στόχο τη ενημέρωση και την εύρεση λύσεων για το πρόβλημα της παραπληροφόρησης.
Το 2017 συμμετείχαν στην εκδήλωση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με τίτλο “The role of EU civil society in a globalized world of communications”, το οποίο έλαβε χώρα τον Μάρτιο του 2017 στη Μαδρίτη, παρουσιάζοντας τη κατάσταση της παραπληροφόρησης στην Ελλάδα.[15][16]
Στις 9 Ιανουαρίου του 2018 τα Ellinika Hoaxes πραγματοποίησαν το πρώτο ενημερωτικό μάθημα (Masterclass) προς το προσωπικό της Γενικής Διεύθυνσης Επικοινωνίας (Directorate-General for Communication, DG COMM) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, έπειτα από πρόσκληση του τελευταίου.[17] Τον Μάρτιο του 2019 συμμετείχαν επίσης σε 2 εκδηλώσεις οι οποίες έλαβαν χώρα στην Ιταλία. Συγκεκριμένα, στο σεμινάριο του “Κοινωνικού Παρατηρητηρίου Παραπληροφόρησης και Ανάλυσης Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης” (Social Observatory for Disinformation and Social Media Analysis - SOMA) με τίτλο “Disinformation Across Borders and how to fight It”[18] καθώς και στο σεμινάριο με τίτλο “Collaboration Against Disinformation” που διοργάνωσε ο φορέας First Draft με στόχο την συνεργασία δημοσιογράφων και ελεγκτών γεγονότων για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης στην Ευρώπη.[19] Συμμετείχαν επίσης στο συνέδριο του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων με θέμα “Ενημέρωση και Δημοκρατία” στις 15 Δεκεμβρίου.[20]
Επίσης έχουν συμμετάσχει στο TEDxUniversityofCrete του 2019 παρουσιάζοντας το πρόβλημα των ψευδών ειδήσεων στο διαδίκτυο και τους τρόπους αντιμετώπισης.[21]
Το 2019 συμμετείχαν στη μετάφραση του παιχνιδιού “Bad News Game” στα ελληνικά.[22] Το εν λόγω παιχνίδι αναπτύχθηκε από το πανεπιστήμιο του Cambridge ως μια προσπάθεια εξοικείωσης του κοινού με τη διαδικασία παραγωγής και διασποράς ψευδών ειδήσεων.[23] Ο στόχος είναι ο εκάστοτε χρήστης, μέσω της πρακτικής εμπειρίας, να αποκτήσει την ικανότητα εύκολου εντοπισμού ύποπτων δημοσιευμάτων στο διαδίκτυο. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του πανεπιστημίου το παιχνίδι φαίνεται πως είχε θετική επίδραση στους εξεταζόμενους συμμετέχοντες.[24][25]
Την περίοδο της πανδημίας της COVID-19 συμμετείχαν σε σεμινάρια και ομιλίες για το ρόλο του ελέγχου γεγονότων στην αντιμετώπιση της δυνητικά επικίνδυνης ψευδοεπιστημονικής παραπληροφόρησης. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι παρουσιάσεις τους στο 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ένωσης Επαγγελματιών Ψυχιάτρων Ελλάδος[26], στην ενημερωτική ημερίδα του Ελληνικού Κέντρου Ψυχικής Υγιεινής και Ερευνών με τίτλο “Ψυχική Υγιεινή και Νέος Κορωνoϊός”[27], παρουσίαση στο 4ο Συμπόσιο Φαρμακοεπιδημιολογίας.[28]
Στις 11 Μαΐου του 2021 συμμετείχαν επίσης στο 6o Delphi Economic Forum σε πάνελ σχετικά με τις επιπτώσεις της παραπληροφόρησης[29] καθώς και στην εκδήλωση του European Digital Media Observatory (EDMO) σχετικά με τη σημασία της συνεργασίας ελεγκτών γεγονότων και δημοσιογράφων τη περίοδο της πανδημίας της COVID-19.[30]
Κριτική και παρερμηνείες
Μια εκ των βασικών κριτικών που έχουν δεχτεί τα Ellinika Hoaxes είναι η συνεργασία με την σελίδα ενημέρωσης Athens Voice που σύμφωνα με τους ισχυρισμούς, διατηρούσε οικονομική σχέση με τα Ellinika Hoaxes επηρεάζοντας το περιεχόμενο των δημοσιεύσεων της σελίδας. Η συνεργασία αυτή σύμφωνα με τα Ellinika Hoaxes διήρκεσε από το 2017 μέχρι το 2019 και αφορούσε αποκλειστικά την διαχείριση του διαφημιστικού χώρου της σελίδας, με μοναδικό αντάλλαγμα την τεχνική επίβλεψη και παροχή χώρου φιλοξενίας της σελίδας (Web Server).[31] Ωστόσο, η Athens Voice έκανε αναφορά στη συνεργασία τους, ως μέρος της μάχης κατά της παραπληρόφορησης που δημοκρατικά ΜΜΕ και μέσα κοινωνικής δικτύωσης ανέλαβαν να φέρουν εις πέρας.[32]
