H Γωνιά είναι χωριό και έδρα ομώνυμης κοινότητας του Δήμου Ρεθύμνης[1] στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνης της Κρήτης. Απέχει 10,5 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο και είναι κτισμένη σε υψόμετρο 220 μ., πάνω σε λόφο με αμφιθεατρική θέα.[2] Στη Γωνιά (πρώην δημαρχείο Νικηφόρου Φωκά) εδρεύει η Σχολή Ξεναγών Κρήτης.[3]
Ιστορικά στοιχεία
Ο Λευτέρης Κρυοβρυσανάκης αναφέρει ότι το χωριό συνοικίστηκε κατά τον 14ο αιώνα από κατοίκους χωριών της γύρω περιοχής. Το όνομα του χωριού προκύπτει από τη θέση του, στην άκρη (γωνιά) πεδινής έκτασης. Η Γωνιά είναι γνωστή και ως Μικρή (ή Μική κατά την διάλεκτο) Γωνιά, ώστε να ξεχωρίζει από την Ασή Γωνιά (ή Μεγάλη Γωνιά).[4] Το χωριό αναφέρεται από τον Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577 ως Gognamici στην επαρχία Ρεθύμνου. Στην ενετική απογραφή του 1583 από τον Καστροφύλακα αναφέρεται ως Gogna με 121 κατοίκους και ο Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα το 1630 κάνει μνεία στο χωριό ως Micigogna.[2] Κοντά στο χωριό λειτουργούσαν δύο μονές, η μονή της Αγίας Ειρήνης και η μονή της Αγίας Αναστασίας. Οι μονές κατασκευάστηκαν στα τέλη του 15ου αιώνα, καταστράφηκαν από τους Οθωμανούς λόγω της υποστήριξης που παρείχαν στους επαναστάτες και εγκαταλείφθηκαν στις αρχές του 20ού.[4]
Το χωριό συμμετείχε στις επαναστάσεις εναντίον των Οθωμανών και γι'αυτό το λόγο πυρπολήθηκε από τους Τούρκους τρεις φορές, το 1770, το 1821 και το 1866. Το χωριό μετά από κάθε καταστροφή του ξαναχτιζόταν. Ήταν ένα από τα χωριά της περιοχής στο οποίο κατοικούσαν χριστιανοί, σε αντίθεση με τα γειτονικά χωριά Άγιο Αντρέα, Άνω και Κάτω Βαλσαμόνερο και Μονοπάρι.[4] Το 1834, σύμφωνα με την αιγυπτιακή απογραφή εκείνης της χρονιάς, στη Γωνιά κατοικούσαν 25 χριστιανικές και 4 τουρκικές οικογένειες.[2]
Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται στον δήμο Ατσιπόπουλου και είχε 300 κατοίκους, όλοι χριστιανοί. Στην απογραφή του 1900 είχε 379 κατοίκους και υπαγόταν στον ίδιο δήμο. Στην απογραφή του 1920 αναφέρεται ως έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου.[2] Το 1925, η Γωνιά ορίστηκε έδρα κοινότητας, η οποία παρέμεινε μέχρι την Καποδιστριακή διοικητική διαίρεση, οπότε και το χωριό προσαρτήθηκε στον Δήμο Νικηφόρου Φωκά, του οποίου ορίστηκε έδρα.[5]
Ο κεντρικός ναός της ενορίας Γωνιάς είναι αφιερωμένος στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο και είναι μονόκλιτος.[6] Ο ναός ανακαινίστηκε το 1887 και φέρει σκαλιστό τέμπλο με εικόνες φιλοτεχνημένες από τον Ιωάννη Σταθάκη. Οι κάτοικοι είχαν κρύψει τις παλιές εικόνες του ναού ώστε να μην καταστραφούν από τους Τούρκους και από αυτές έχει βρεθεί η εικόνα του Ιωάννη του Προδρόμου, η οποία αφότου συντηρήθηκε τοποθετήθηκε στο τέμπλο του ναού.[4] Ο νεκροταφικός ναός είναι αφιερωμένος στην Αγία Ειρήνη. Άλλες εκκλησίες του χωριού περιλαμβάνουν τις Kοίμηση της Θεοτόκου, Aγία Κυριακή, Άγιος Αντώνιος, Aγιοι Πέτρος και Παύλος (σπηλαιώδης) και Άγιος Νεκτάριος.[6]
Αξιόλογοι Γωνιώτες
Αποστολάκη Γωγώ: παρουσιάστρια ειδήσεων του Κρήτη TV
Δασκαλάκης Μάρκος και Σ. του Μάρκους: εθνικοί αγωνιστές[7]
Δασκαλάκης Παύλος ή Ζουρνάς: πληρεξούσιος και οπλαρχηγός Κρητικών Επαναστάσεων[8][9]
Περβολιανάκης Δημήτριος: ομαδάρχης ΕΟΡ Μικράς Γωνιάς στην Εθνική Αντίσταση[10]
↑ 2,02,12,22,32,4Σπανάκης, Στέργιος (1993). Πόλεις και χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων, τόμος Α΄. Ηράκλειο: Γραφικές Τέχνες Γ. Δετοράκης. σελ. 245.
↑ 4,04,14,24,34,4Κρυοβρυσανάκης, Λευτέρης (1 Φεβρουαρίου 2014). «Γωνιά Ρεθύμνου». Ρεθεμνιώτικα Νέα. Ανακτήθηκε στις 5 Νοεμβρίου 2019.
↑«Γωνιά (Ρεθύμνης)». Διοικητικές Μεταβολές Οικισμών - Αναλυτικά. ΕΕΤΑΑ-Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης Α.Ε. Ανακτήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2019.
↑ 6,06,1«Επαρχία Ρεθύμνου». www.imra.gr. Ιερά Μητρόπολις Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου. 2010. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Οκτωβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2019.
