Το Άγιο Μανδήλιο είναι ένα από τα απολεσθέντα κειμήλια της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Πρόκειται για ένα κομμάτι ύφασμα επάνω στο οποίο έχει αποτυπωθεί με θαυματουργό τρόπο (Αχειροποίητος Εικόνα) η εικόνα του προσώπου του Ιησού Χριστού. Σύμφωνα με την παράδοση της Ορθοδόξου Εκκλησίας, με αυτό θεραπεύτηκε ο βασιλιάς της ΈδεσσαςΆβγαρος Ε΄.[1] Η εικόνα είναι γνωστή και ως Εικόνα της Έδεσσας.
Αναφορές
Πρώτη αναφορά για το Άγιο Μανδήλιο έχουμε από τον Ευσέβιο της Καισαρείας ο οποίος μελετώντας τα αρχεία της πόλης της Έδεσσας βρήκε και κατέγραψε την αλληλογραφία του Βασιλιά Άβγαρου με τον Ιησού, στο έργο του "ΕΥΣΕΒΙΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ Βιβλίο Α, κεφάλαιο ΙΓ" [2].
Ο Αββάς Ζακ Πολ Μιν εκδότης θεολογικών κειμένων της Εκκλησίας εκτός των άλλων έργων εξέδωσε και την περίφημη Ελληνική Πατρολογία του λόγιου Ευάγριου. Σ' αυτό το έργο στο κεφάλαιο "Patrologia Graeca (CHAPTER XXVII - SIEGE OF EDESSA BY CHOSROES)." γίνεται λόγος για την αλληλογραφία του Άβγαρου με τον Ιησού, καθώς και για την Θαυματουργή βοήθεια της Εικόνας του Χριστού κατά την πολιορκία της πόλης της Έδεσσας το 544 μ.Χ από τους Πέρσες [3].
Άξια επίσης αναφοράς είναι η μελέτη πάνω στο "Άγιο Μανδήλιο" του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ "Some Remarks on the Image of Edessa". του Στήβεν Ράνσιμαν : Cambridge Historical Journal, Vol. 3, No. 3 (1931).[4].
Ιστορικό
Σύμφωνα με τα στοιχεία:
Ο βασιλιάς Άβγαρος, τοπάρχης της Έδεσσας έπασχε από σοβαρή ασθένεια (πιθανόν λέπρα). Από τους ανθρώπους του άκουσε για τα θαύματα που έκανε ο Ιησούς και έστειλε προς αυτόν επιστολή, με τον έμπιστό αγγελιαφόρο Ανανία, με σκοπό να τον καλέσει στην πόλη του ώστε να ακούσει το κήρυγμα του και να θεραπευτεί από την θεϊκή δύναμή του. Ο Ανανίας ακολούθησε τον Ιησού στην Ιερουσαλήμ και την ώρα που κήρυττε του παραδίδει την επιστολή του βασιλιά του. Ο Ιησούς του απάντησε ότι πρώτα θα τελειώσει το έργο του, το επί γης και κατόπιν θα στείλει τους μαθητές του να επισκεφτούν τον Βασιλέα για να τον θεραπεύσουν. Κάθισε τότε ο Ανανίας σε ένα ύψωμα και άκουγε την διδασκαλία, προσπαθώντας πάντα να σχεδιάσει το πρόσωπο του Ιησού στο χαρτί (όπως του είχε ζητηθεί) και να μεταφέρει την εικόνα του στον Βασιλιά του. Ήταν όμως αδύνατο να συγκεντρωθεί. Βλέποντας την κατάσταση του ο Ιησούς, εζήτησε από τους μαθητές του νερό για να πλυθεί. Μετά, σπόγγισε το πρόσωπό του με ένα κομμάτι ύφασμα που του έδωσαν, πάνω στο οποίο αποτυπώθηκε, σαν από θαύμα η Θεία του Μορφή. Πλησίασε τον Ανανία και του παρέδωσε το ύφασμα διπλωμένο στα τέσσερα με την «Αχειροποίητη Εικόνα» (το ονομαζόμενο κατόπιν Άγιο Μανδήλιο) , λέγοντας να το παραδώσει σε εκείνον που τον έστειλε. Ο Άβγαρος μόλις έλαβε τo Άγιο Μανδήλιο πίστεψε στην Διδασκαλία και θεραπεύτηκε[5]. Έμεινε μόνο ένα σημάδι στο πρόσωπό του από την αρρώστια, το οποίο το θεράπευσε ο Απόστολος Θαδδαίος, όταν ήλθε στην περιοχή για να κηρύξει την Χριστιανική Διδασκαλία, σύμφωνα με τα προλεγόμενα του Ιησού[6]..
Το κειμήλιο παρέμεινε στην πόλη σε εμφανές σημείο μέχρι και τον θάνατο του γιού του Άβγαρου, οπότε την εξουσία την πήρε ο ανεψιός του ο οποίος επανέφερε την ειδωλολατρεία στο βασίλειο. Τότε με ενέργειες του επισκόπου της πόλης η εικόνα κρύφτηκε σε σημείο των τειχών[7]...
Το κειμήλιο βοήθησε με θαυματουργό τρόπο τους κατοίκους της πόλης, λύνοντας την πολιορκία της από τον βασιλέα των Περσών Χοσρόη[7]
Το κειμήλιο παρέλαβε από την πόλη ο βυζαντινός στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας το 944 μ.Χ και το μετέφερε στην Βασιλεύουσα. Η ιερά εικόνα τοποθετήθηκε μετά την δορυφορία της στον Ναό της Θεοτόκου, τον επονομαζόμενο του Φάρου[8][9]...
Το κειμήλιο χάθηκε από την Πόλη κατά την άλωση της από τους σταυροφόρους κατά την τέταρτη σταυροφορία το 1204 μ.Χ[10].
Απεικονίσεις του Αγίου Μανδηλίου
Στην παρούσα εικόνα τριπτύχου που φιλοτεχνήθηκε τον δέκατο αιώνα από τους μοναχούς της Αγίας Αικατερίνης του Σινά, εικονίζονται ο Βασιλιάς Άβγαρος να κρατά το Μανδήλιον. Πίσω του ο Ανανίας ο αγγελιαφόρος του, ενώ αριστερά του ο απόστολος Θαδδαίος ο απεσταλμένος του Ιησού οποίος διέδωσε τον χριστιανισμό στην Έδεσσα. Στο κάτω μέρος εικονίζονται δύο ασκητές της Αιγύπτου, ο όσιος Παύλος ο Θηβαίος και ο Άγιος Αντώνιος ο Μέγας καθώς και ο Βασίλειος ο Μέγας με τον Εφραίμ τον Σύρο (κατοπινός διάκος της Έδεσσας)[11].
Μια μελέτη της αρχαιολόγου Στέλλας Παπαδάκη, δείχνει την επιρροή που είχε στην Αγιογραφία το εικονογραφικό σχήμα του Αγίου Μανδηλίου. Επίσης στην μελέτη αναφέρονται πλήθος ναών οι οποίοι έχουν εικόνες καθώς και τοιχογραφίες με απεικονίσεις του Αγίου Μανδηλίου.[12].