Sekondi-Takoradi nyɛla tiŋ'titali din be Ghana ka laɣim tiŋsi dibaa ayi din nyɛ Sekondi mini Takoradi.[1][2] Di tiŋ'zuɣu n-nyɛ Sekondi – Takoradi Metropolitan Assembly mini Western Region din be Ghana. Sekondi-Takoradi n-nyɛ lala yaɣili ŋɔ Fante tiŋ'karili ka lahi nyɛ di daabiligu yaa shee, ka di salo galisim nyɛ 445,205, tuuni 2012 kalibu ni wuhi shɛm.[3] Tuma duzuɣuri din be Sekondi-Takoradi n-nyɛ taabo nima malibu, cocoa lɛbigibu, "plywood",shitimanima malibu, shitimanima zaashee mini ziliji pala malibu, ni saha ŋɔ, "sweet crude oil" mini "crude oil". Niriba pam ni tumdi tuun shɛli Sekondi-Takoradi n-nyɛ zahim gbahibu.[4] Sekondi-Takoradi tamla ziliji pali daa din kuni Kumasi la zuɣu.[5]
Taarihi
Sekondi, tiŋ'kurili, daa nyɛla tuma tumbu shee n zaŋ ti Dutch Fort Orange (1642) mini English Fort Sekondi (1682). Di daa nyɛ toontibɔ ni ziliji palli din daa mali yuuni 1903 ni di tooi paai tiŋ'shɛŋa din mali miniraasi mini tihi din maani taabo nima. Takoradi daa nyɛla tuma tumbu shee n-ti Dutch Fort Witsen (1665) ka daa mali "deepwaterseaport", Ghana tuuli dini, din daa mɛ yuuni 1928.[6][7]
World War II saha, RAF Takoradi n daa nyɛ British matuuka yiɣirisi ban daa kuni Egypt zaashee[8] "Spitfire fighter planes" daa nyɛla bɛ ni mali shɛba niŋdi shitimanima ni yiri England chani Takoradi ka bɛ di tuɣili taba ka bɛ yiɣi chaŋ Nigeria mini Sudan n-ti chani tɔbu maani Libya. 26 Squadron SAAF gba da be la Takoradi World War II saha, ka yiɣiri "anti-submarine". South African aleepile duhiriba pam nyɛla bɛ ni sɔɣi shɛba Takoradi European Public cemetery.[9]
Bɛ pa booni la tiŋa ŋɔ Ghana kpam tiŋa (amaa di ka gbana ni) ka di daliri nyɛla bɛ ni nyari kpam pam Western region la ka niriba yi bɛ ya nima n kuli ni.[10] Kamani shɛhira, niriba kalinli din daa yiɣisi 248,680 Sekondi-Takoradi metro yaɣili yuuni 2010, bɛ puuni kamani kalinli 148,000, bee n gari lala, daa nyɛla Ahanta niriba, niriba 30,000 daa yila central region na, Ghana tiŋgbani ni, niriba 60,000 n daa yi Ghana yaɣa din pahi na ka niriba 10,000 yi tiŋ'duya na.[11]