Roedd Sir Ddinbych yn etholaeth seneddol i Dŷ'r Cyffredin yn Senedd y Deyrnas Unedig o 1542 hyd at 1885.
Hanes
O dan y Deddfau Uno roedd gan bob Sir yng Nghymru (ac eithrio Sir Feirionnydd) yr hawl i ddanfon dau Aelod Seneddol i San Steffan, un ar gyfer y Sir ac un ar gyfer y Bwrdeistrefi. Etholaeth sirol oedd Sir Ddinbych.
Fel y rhan fwyaf o etholaethau Cymru ystyriwyd y sedd i fod o dan ddylanwad un teulu bonheddig, yn achos Sir Ddinbych Teulu Salusbury oedd yn cynrychioli'r sedd o'r cyfnod cynharaf. Pan ddaeth llinach teulu Salisbury Lleweni i ben aeth eu stadau a'u perchenogaeth ar etholaeth Sir Ddinbych yn eiddo i'r Wynniaid, gydag un o deulu Wynn o Wynnstay yn cynrychioli'r sedd bron yn ddi-dor o 1716 hyd 1885.
O dan Ddeddf Diwygio’r Senedd 1832 cafodd nifer aelodau'r sir ei gynyddu i ddau aelod.
Cafodd yr etholaeth ei ddiddymu o dan Ddeddf Ail-ddosbarthu Seddi 1885 ar gyfer etholiad seneddol 1885 pan holltwyd yr etholaeth yn ddwy sedd un aelod; Gorllewin Sir Ddinbych a Dwyrain Sir Ddinbych.
Ffiniau'r sedd oedd y cyfan o'r hen Sir Ddinbych (1283-1974).
Mae hanes cynnar cynrychiolaeth y sedd yn ddryslyd, gyda pheth anghytundeb yn y dogfennau Seneddol parthed pwy oedd yn cynrychioli'r Sir a phwy oedd cynrychiolydd y Fwrdeistref ac yn union pha John Salisbury oedd yr AS ar wahanol gyfnodau.
Mae'n debyg mae John Salusbury (bu farw tua 1548)[1] Siôn y Bodiau, mab ieuengaf Syr Thomas Salusbury oedd yr AS cyntaf. Bu John Salusbury, gŵr cyntaf Catrin o Ferain yn AS y sir, a'r Syr John Salisbury, a oedd yn barddoni yn Saesneg, hefyd. Ond mae gweithio allan dyddiau eu gwasanaeth, a gwahaniaethu rhyngddynt, o ran gwasanaeth Seneddol, bron yn amhosibl.[2]
Aelodau Seneddol hyd Ddeddf Diwygio 1832
| Blwyddyn |
Aelod
|
| 1542 |
John Salusbury[3]
|
| 1545 |
John Salusbury[3]
|
| 1547 |
John Salusbury[3]
|
| 1553 (Maw) |
Robert Puleston[3]
|
| 1553 (Hyd) |
John Salusbury [3]
|
| 1554 (Ebr) |
John Salusbury[3]
|
| 1554 (Tach) |
Syr John Salusbury [3]
|
| 1555 |
Edward Almer[3]
|
| 1558 |
Syr John Salusbury [3]
|
| 1559 |
John Salusbury[3]
|
| 1562–1563 |
Simon Thelwall[3]
|
| 1571 |
Robert Puleston[3]
|
| 1572 |
William Almer[3]
|
| 1584 |
Evan Lloyd[3]
|
| 1586 |
Robert Salesbury[3]
|
| 1588–1589 |
John Edwards / William Almer[3]
|
| 1593 |
Roger Puleston[3]
|
| 1597 |
John Lloyd[3]
|
| 1601 |
Syr John Salusbury[3]
|
| 1604 |
Peter Mutton
|
| 1614 |
Simon Thelwall
|
| 1621 |
Syr John Trevor
|
| 1624 |
Syr Eubulus Thelwall
|
| 1625 |
Thomas Myddelton
|
| 1626 |
Syr Eubulus Thelwall
|
| 1628 |
Syr Eubulus Thelwall
|
| 1629–1640 |
Dim Senedd
|
| 1640 (Ebr) |
Syr Thomas Salusbury
|
| 1640 (Tach) |
Syr Thomas Myddelton
|
| 1653 |
Dim aelod
|
| 1654 |
Simon Thelwell a John Carter
|
| 1656 |
John Carter a John Jones
Lumley Thelwell
|
| 1659 |
John Carter
|
| 1659 |
Dim aelod
|
| 1660 |
Syr Thomas Myddelton
|
| 1661 |
Syr Thomas Myddelton, Barwnig 1af
|
| 1664 |
John Wynne
|
| 1679 |
Syr Thomas Myddelton, 2il Farwnig
|
| 1681 |
Syr John Trevor
|
| 1685 |
Syr Richard Myddelton, 3ydd Barwnig
|
| 1716 |
Syr Watkin Williams-Wynn, 3ydd Barwnig
|
| 1727 |
Syr Watkin Williams-Wynn, 3ydd Barwnig
|
| 1741 |
John Myddelton
|
| 1742 |
Syr Watkin Williams-Wynn, 3ydd Barwnig
|
| 1749 |
Syr Lynch Cotton, 4ydd Barwnig
|
| 1774 |
Syr Watkin Williams-Wynn, 4ydd Barwnig
|
| 1789 |
Robert Watkin Wynne
|
| 1796 |
Syr Watkin Williams-Wynn, 5ed Barwnig
|
| 1832 |
Cynyddu cynrychiolaeth i ddau aelod
|
Aelodau Seneddol 1832-1885
Etholiadau
Enwau mewn ysgrifen trwm wedi eu hethol
Etholiadau yn y 1830au
Etholiad cyffredinol 1837 Cafodd Syr Watkin Williams-Wynn a'r Anrhydeddus William Bagot eu hethol yn ddiwrthwynebiad ar ran y Ceidwadwyr.[4]
Etholiadau yn y 1840au
Bu farw Syr Watkin ym 1840 a chafodd ei olynu gan ei nai Yr Anrhydeddus Hugh Cholmondeley ar ran y Ceidwadwyr yn ddiwrthwynebiad.
Ymddiswyddodd Cholmondeley ym 1841 a chafodd ei olynu gan ei gefnder Syr Watkin Williams-Wynn arall ar ran y Ceidwadwyr yn ddiwrthwynebiad.
Etholiad cyffredinol 1841 Cafodd Syr Watkin Williams-Wynn a'r Anrhydeddus William Bagot eu hethol yn ddiwrthwynebiad ar ran y Ceidwadwyr.
Etholiadau yn y 1850au
Etholiad cyffredinol 1857 Cafodd Syr Watkin Williams-Wynn ei ethol yn ddiwrthwynebiad ar ran y Ceidwadwyr a chafodd Robert Myddleton-Biddulph ei ethol yn ddiwrthwynebiad ar ran y Rhyddfrydwyr
Etholiad cyffredinol 1859 Cafodd Syr Watkin Williams-Wynn ei ethol yn ddiwrthwynebiad ar ran y Ceidwadwyr a chafodd Robert Myddleton-Biddulph ei ethol yn ddiwrthwynebiad ar ran y Rhyddfrydwyr
Etholiadau yn y 1860au
Etholiad cyffredinol 1865 Cafodd Syr Watkin Williams-Wynn ei ethol yn ddiwrthwynebiad ar ran y Ceidwadwyr a chafodd Robert Myddleton-Biddulph ei ethol yn ddiwrthwynebiad ar ran y Rhyddfrydwyr
Etholiadau (diwrthwynebiad) y 1870au a'r 1880au
Ni fu etholiad cystadleuol yn Sir Ddinbych ar ôl un 1865.
Etholiad cyffredinol 1874 Cafodd Syr Watkin Williams-Wynn ei ethol yn ddiwrthwynebiad ar ran y Ceidwadwyr a chafodd George Osborne Morgan ei ethol yn ddiwrthwynebiad ar ran y Rhyddfrydwyr.
Etholiad cyffredinol 1880 Cafodd Syr Watkin Williams-Wynn ei ethol yn ddiwrthwynebiad ar ran y Ceidwadwyr a chafodd George Osborne Morgan ei ethol yn ddiwrthwynebiad ar ran y Rhyddfrydwyr.
Bu Syr Watkin marw ym 1885 fe'i olynwyd ar 27 Mai 1885 gan Syr Herbert Lloyd Watkin Williams Wynn yn ddiwrthwynebiad ar ran y Ceidwadwyr. Cynhaliwyd etholiad cyffredinol ym mis Ebrill 1885, pan ddiddymwyd yr etholaeth.
Cyfeiriadau
