Hwngari

Hwngari

Magyar Köztársaság
Arwyddair	Mwy na'r Disgwyl
Math	gwladwriaeth sofran, gwlad dirgaeedig, gwlad, gwladwriaeth olynol
Enwyd ar ôl	Onogurs, Hungarians
Prifddinas	Budapest
Poblogaeth	9,599,744
Sefydlwyd	Rhagfyr 1000 (cannot be confirmed by other sources)
Anthem	Isten, áldd meg a magyart
Pennaeth llywodraeth	Viktor Orbán
Cylchfa amser	UTC+01:00
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Hwngareg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	yr Undeb Ewropeaidd, Ardal Economeg Ewropeaidd, Canolbarth Ewrop
Arwynebedd	93,011.4 ±0.01 km²
Gerllaw	Neusiedl Lake, Afon Donaw, Ipoly, Tisza, Afon Drava, Llyn Balaton, Rába
Yn ffinio gyda	Slofacia, Wcráin, Rwmania, Serbia, Croatia, Slofenia, Awstria
Cyfesurynnau	47°N 19°E
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Llywodraeth Hwngari
Corff deddfwriaethol	Cynulliad Cenedlaethol Hwngari
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Arlywydd Hwngari
Pennaeth y wladwriaeth	Tamás Sulyok
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Prif Weinidog Hwngari
Pennaeth y Llywodraeth	Viktor Orbán
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$181,848 million
CMC y pen	$37,128
Arian	forint
Canran y diwaith	8 ±1 canran, 4.2 canran, 4.2 canran
Cyfartaledd plant	1.35
Mynegai Datblygiad Dynol	0.846
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Gweriniaeth dirgaeëdig yng nghanolbarth Ewrop yw Gweriniaeth Hwngari neu Hwngari. Mae Slofacia i'r gogledd; yr Wcráin i'r gogledd-ddwyrain; Rwmania i'r dwyrain; Serbia, Croatia a Slofenia i'r de; ac Awstria i'r gorllewin. Mae'r Hwngariaid yn galw eu hunain yn Magyar (Magyarország).

Hanes

Prif: Hanes Hwngari

Llwyth y Magyar a ymsefydlodd Hwngari fel gwlad a chenedl yn y 9g.

Yn y Rhyfel Byd Cyntaf roedd hi'n rhan o'r Ymerodraeth Awstro-Hwngariaidd ac yn gynghreiriad i'r Almaen. Ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf ymwahanodd Awstria a Hwngari i fod yn wledydd annibynnol. Yn 1919 ffurfiwyd Gweriniaeth Sofietaidd Hwngari, a'i harweinydd oedd Béla Kun. Ond byr fu ei pharhad oherwydd trechodd lluoedd arfog Rwmania y weriniaeth Sofietaidd yn 1919 a newidiwyd y llywodraeth.

Yn yr Ail Ryfel Byd roedd Hwngari yn gynghreiriad i'r Almaen unwaith yn rhagor a'r Natsiaid a reolai'r wlad.

Ar ôl y rhyfel collodd Hwngari y diriogaeth ychwanegol a roddwyd iddi gan yr Almaen. Yn 1949 troes Hwngari yn weriniaeth "ddemocrataidd" gyda llywodraeth gomiwnyddol. Yn 1956, bu gwrthryfel mawr yn erbyn comiwnyddiaeth ond ymyrodd yr Undeb Sofietaidd gyda tanciau. Roedd hi dan gomiwnyddiaeth rhwng 1945–1989. Roedd Hwngari yn aelod o Gytundeb Warsaw o'r 1950au hyd y 1990au.

Gwleidyddiaeth Hwngari heddiw

Heddiw mae hi'n rhan o'r Undeb Ewropeaidd a phleidleisiodd o blaid Cyfansoddiad Ewrop yn 2005/2006. Yn 2010 etholwyd Viktor Orbán yn brif weinidog.

Ym mis Mehefin 2018, newidiodd Senedd Hwngari gyfansoddiad y wlad i'w gwneud hi'n anoddach i fewnfudwyr fynd i mewn.^[1] Yn ddiweddarach yn y flwyddyn, protestiodd miloedd o bobol yn Budapest yn erbyn polisïau llywodraeth genedlaetholgar Hwngari.^[2]

Gwleidyddiaeth

Prif: Gwleidyddiaeth Hwngari

Arlywydd Hwngari yw arweinydd y wlad a'r Prif Weinidog sy'n arwain Senedd Hwngari ym Mwdapest.

Siroedd Hwngari

Siroedd Hwngari a'u prifddinasoedd Bács-Kiskun (Kecskemét) Baranya (Pécs) Békés (Békéscsaba) Borsod-Abaúj-Zemplén (Miskolc) Csongrád (Szeged) Fejér (Székesfehérvár) Győr-Moson-Sopron (Győr) Hajdú-Bihar (Debrecen) Heves (Eger) Jász-Nagykun-Szolnok (Szolnok) Komárom-Esztergom (Tatabánya) Nógrád (Salgótarján) Pest (Budapest) Somogy (Kaposvár) Szabolcs-Szatmár-Bereg (Nyíregyháza) Tolna (Szekszárd) Vas (Szombathely) Veszprém (Veszprém) Zala (Zalaegerszeg)

Siroedd Trefol Békéscsaba Debrecen Dunaújváros Eger Győr Hódmezővásárhely Kaposvár Kecskemét Miskolc Nagykanizsa Nyíregyháza Pécs Salgótarján Sopron Szeged Székesfehérvár Szekszárd Szolnok Szombathely Tatabánya Veszprém Zalaegerszeg

Daearyddiaeth

Mae Hwngari yn wastad gan bennaf. Mae'r Afon Donaw yn ffurfio rhan o ffin gogledd-orllewinol Hwngari gyda Slofacia, ac yna'n llifo i'r de drwy Budapest, gan rannu Hwngari yn ddau ranbarth cyffredinol. Ym mis Hydref 2001 cafodd pont olaf y Donaw a ddinistriwyd yn yr Ail Ryfel Byd ei hailagor gan Brif Weinidog Slofacia a Phrif Weinidog Hwngari a'r Comisiynydd Ewropeaidd Günter Verheugen. Cydariannwyd ailgodi'r bont gan raglen Phare yr UE gyda €10 miliwn. Budapest, y ddinas fwyaf yw'r brifddinas a hefyd yn ganolfan ddiwylliannol, economaidd a ddiwydiannol Hwngari. Mae'r wlad yn llawn trefi baroc hardd, adeiladau canoloesol, ffynhonnau thermol a thros fil o lynnoedd. Mae gan Hwngari aeafau oer iawn a hafau cynnes iawn, gyda gwanwyn a hydref mwyn.

Amgylchedd

Parc Cenedlaethol Hortobágy yw mecca adara Ewrop a'r lle i ganfod Ceiliog y Waun – un o adar mwyaf y byd.

Demograffeg

Proffil ethnig: Hwngariaid (96.6%) – 13 lleiafrif a gydnabyddir ac a gofrestrwyd yn swyddogol: Almaenwyr, Sipsiwn, Croatiaid, Slofaciaid, Rwmaniaid, Bwlgariaid, Groegwyr, Pwyliaid, Armeniaid, Rutheniaid, Serbiaid, Wcrainiaid, Slofeniaid – a ddiogelir yn arbennig yn y Cyfansoddiad – fel cydran o wladwriaeth Hwngari; hawl i gynrychiolaeth yn y Senedd wedi ei goleddu yn y Cyfansoddiad ac yn Neddf Lleiafrifoedd 1993.

Diwylliant

Hwngari oedd mamwlad Franz Liszt, Béla Bartók a Zoltán Kodály, a ysbrydolwyd gan y traddodiadau gwerin cenedlaethol cyfoethog. Yn y 19g cynhyrchodd Hwngari ei gyfansoddwr brodorol pwysig cyntaf, Ferenc Erkel, a gyfansoddodd anthem genedlaethol Hwngari a'r opera Hwngaraidd gyntaf. Mae Hwngari yn wlad gerddorol iawn; mae ei chwaraewyr fiolin a phiano yn adnabyddus yn fyd-eang. Mae gan Hwngari mwy na 5000 o lyfrgelloedd cyhoeddus a mwy na 100 o amgueddfeydd cyhoeddus ledled y wlad. Cenedl bron di-Saesneg yw Hwngari o hyd, a di-Almaeneg. Dan y Sofietwyr roedd hi'n fraint i bob plentyn methu ei gwrs Rwsieg yn llwyr.

Bwyd a diod

Mae danteithion lleol yn cynnwys halaszle (cawl pysgod), goulash, jokai bableves (cawl ffa) a hideg gyumolcsleves (cawl ceirios oer). Cynhyrchir cwrw da a brandi cryf yn y wlad.

Hwngari hoyw

Mae gan Hwngari sin hoyw cynhenid, gellir clywed actiau drag ar lwyfan yn canu a pherfformio yn Hwngareg yn lle y trosleisio caneuon Saesneg a geir yn aml dros Ewrop. Sin hoyw ar gyfer Hwngariaid ydyw, dim fel ym Mhrag lle mae'r diwidiant rhyw yn dominyddu.

Enwogion

Dyn o Hwngari oedd László Bíró, dyfeisydd yr ysgrifbin.

Dolenni allanol

• (Hwngareg) Llywodraeth Hwngari

1. "Tynhau rheolau ffoaduriaid yn Hwngari". Golwg360. 20 Mehefin 2018. Cyrchwyd 12 Rhagfyr 2019.
2. "Protestiadau yn erbyn llywodraeth genedlaetholgar Hwngari". Golwg360. 22 Rhagfyr 2018. Cyrchwyd 12 Rhagfyr 2019.