Yr Hawl i ateb (neu ddatrusiad) effeithiol yw hawl person sydd a'i hawliau dynol wedi eu tramgwyddo i ddatrusiad cyfreithiol. Rhaid i ddatrusiad o'r fath fod yn hygyrch, yn rhwymol, yn gallu dod â'r tramgwyddwyr o flaen eu gwell, darparu iawn priodol, ac atal troseddau pellach.[1][2][3][4] Mae’r hawl i ateb effeithiol yn gwarantu’r gallu i’r unigolyn geisio datrusiad gan y wladwriaeth yn uniongyrchol yn hytrach na thrwy broses ryngwladol. Mae'n ddull ymarferol o amddiffyn hawliau dynol ar lefel y wladwriaeth ac mae'n ei gwneud yn ofynnol i'r wladwriaeth nid yn unig amddiffyn hawliau dynol de jure ond hefyd yn ymarferol ar gyfer achosion unigol.[3][5][6][7] Mae'r hawl i ateb effeithiol yn cael ei gydnabod yn gyffredin fel hawl dynol mewn offerynnau hawliau dynol rhyngwladol.[1][2][8][9]
Mynegir yr hawl i ateb effeithiol yn Erthygl 8 o'r Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol, Erthygl 2 o'r Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Sifil a Gwleidyddol, Erthygl 13 o'r Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol, ac Erthygl 47 o Siarter yr Undeb Ewropeaidd ar Hawliau Dynol Sylfaenol.[8][1][9]
Ceiswyr lloches
Mae’r hawl i ddatrusiad effeithiol wedi’i rhoi ar waith mewn achosion ceiswyr lloches lle mae’r hawl wedi’i dal i atal gwladwriaethau rhag alltudio ceisiwr lloches cyn dyfarnu ar gais y ceisydd am loches, a bod yn rhaid i’r hawlydd, ar ôl i gais am loches gael ei wrthod fedru apelio drwy gael digon o amser a mynediad at gynrychiolaeth gyfreithiol.[3][10] Yn gyffredinol, nid yw llysoedd wedi gweld yr angen i’r wladwriaeth ddarparu cyfreithiwr, hyd yn oed pan na all ceisiwr lloches fforddio un, oni bai fod gwirioneddol angen cyfreithiwr i gael datrusiad effeithiol. Mae llysoedd wedi canfod y gallai proses rhy ffurfiol dorri ar yr hawl i ateb effeithiol, yn enwedig pan na ddarperir cyfreithiwr.[10]
Yr Undeb Ewropeaidd
Yng nghyfraith yr Undeb Ewropeaidd, mae’r hawl i ddatrusiad effeithiol yn berthnasol y tu hwnt i hawliau dynol i’r holl hawliau y darperir ar eu cyfer gan gyfraith yr UE sy’n cael eu gorfodi yn llysoedd yr aelod-wladwriaethau.[11]
Artaith
Mae Pwyllgor Hawliau Dynol y Cenhedloedd Unedig wedi datgan mewn achosion o artaith, bod yr hawl i ddatrusiad effeithiol yn ei gwneud yn ofynnol i wladwriaethau ymchwilio i honiadau o artaith, erlyn cyflawnwyr, rhoi iawndal i ddioddefwyr, ac atal troseddau tebyg rhag digwydd eto.[12] Mynegir egwyddor yr hawl i ddatrusiad effeithiol yn erthygl 14 o Gonfensiwn y Cenhedloedd Unedig yn erbyn Artaith.<ref name="ag.gov.au">
↑Gutman, Kathleen (2019-09-04). "The Essence of the Fundamental Right to an Effective Remedy and to a Fair Trial in the Case-Law of the Court of Justice of the European Union: The Best Is Yet to Come?" (yn en). German Law Journal20 (6): 884–903. doi:10.1017/glj.2019.67. ISSN2071-8322.
↑ 10.010.1Reneman, Marcelle (2008-09-24). "Access to an Effective Remedy in European Asylum Procedures" (yn en). Amsterdam Law Forum1 (1): 65–98. doi:10.37974/ALF.38. ISSN1876-8156.