Gwatemala

Gwatemala

República de Guatemala
Arwyddair	Tyfwch yn Rhydd a Ffrwythlon
Math	gwladwriaeth sofran, gweriniaeth, gwlad, Gweriniaeth fanana
Prifddinas	Dinas Gwatemala
Poblogaeth	17,263,239
Sefydlwyd	1821
Anthem	National Anthem of Guatemala
Pennaeth llywodraeth	Bernardo Arévalo de León
Cylchfa amser	UTC−06:00, America/Guatemala
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Sbaeneg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	America Ladin, America Ganol, Canolbarth America, America Sbaenig
Arwynebedd	108,889 ±1 km²
Gerllaw	Y Cefnfor Tawel, Môr y Caribî, Gulf of Honduras
Yn ffinio gyda	Belîs, El Salfador, Hondwras, Mecsico
Cyfesurynnau	15.5°N 90.25°W
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredol	Cyngor y Gweinidogion
Corff deddfwriaethol	Cynghrair Gwatemala
Swydd pennaeth   y wladwriaeth	Arlywydd Gwatemala
Pennaeth y wladwriaeth	Bernardo Arévalo de León
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	Arlywydd Gwatemala
Pennaeth y Llywodraeth	Bernardo Arévalo de León
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$86,053 million, $95,003 million
Arian	Quetzal Gwatemala
Canran y diwaith	3 ±1 canran
Cyfartaledd plant	3.211
Mynegai Datblygiad Dynol	0.627
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Gwlad yng Nghanolbarth America yw Gwatemala neu'n swyddogol: Gweriniaeth Gwatamala neu República de Guatemala) (/ɣwate'mala/). Fe'i lleolir rhwng Mecsico (i'r gogledd-orllewin), y Cefnfor Tawel (i'r de-orllewin), Belîs a'r Caribi i'r gogledd-ddwyrain, a Hondwras ac El Salfador i'r de-ddwyrain. Gyda phoblogaeth o dros 16 miliwn o bobl, mae'n un o wledydd mwyaf Canolbarth Aberica. Y Brifddinas yw Dinas Gwatemala, neu yn Sbaeneg: Nueva Guatemala de la Asunción.

Hanes

Diwylliant Mayan

Don Pedro de Alvarado, gorchfygwr Gwatemala

Bu'r Maya yma am dros 1,000 o flynyddoedd, gyda'u tiriogaeth yn ymestyn dros Mesoamerica. Prif nodweddion y diwylliant Mayan oedd seryddiaeth, mathemateg a phensaernïaeth. Yn 16g, gorchfygwyd y trigolion gan Ymerodraeth Sbaen.

Daeth y wlad yn annibynnol oddi wrth Sbaen ar 15 Medi, 1821, ond cafwyd cyfnodau cythryblus yn dilyn hynny, gyda sawl unben yn ceisio rheoli'r wlad, o dan oruchwyliaeth y United Fruit Company (a Llywodraeth yr UDA), fel un o'u banana republics.

Gwrthdaro arfog

Yn 1944 cafwyd coup gan y fyddin, a dygwyd yr awenau o ddwylo'r unben Jorge Ubico; eu nod oedd democratiaeth ond parhaodd y rhyfel cartref am dros ddegawd. Yn 1954, daeth i ben pan gosodwyd unben a gefnogwyd gan UDA yn arweinydd y wlad. Ymfudodd llawer o'r teuluoedd brodorol i Fecsico a'r Unol Daleithiau.^[1]

Y presennol

Yn 2015, cafwyd llawer o wrthdystio sifil yn erbyn llywodraeth Otto Perez Molina.

Y boblogaeth

Mae 45% o'r boblogaeth yn Mestizos a'r rhan fwyaf o'r gweddill yn cynnwys disgynyddion Ewropeaidd: Sbaeneg, Almaeneg, Ffrangeg, Sgandinafia ac eraill. Llythrennedd: 75%. Tlodi: 55%. Boblogaeth drefol: 46%. Poblogaeth Benyw: 56%.

Crefydd:

• Catholig: 59%
• Protestannaidd (Lutheraidd, Anglicanaidd, Pentecostaidd, ac ati): 40%
• credoau Mayan: 1%

Economi

Coffi, cardamom, bananas, siwgr a tacabo yw'r prif gynnyrch allforio. Gyda GDP o dros 6,000 o ddoleri.

Diwylliant

Prif: Diwylliant Gwatemala

• llenyddiaeth: Miguel Angel Asturias.

Trigolion San Pedro la Laguna yn dathlu
Cenhedlu'r Forwyn Fair.

Dinas Gwatemala

Sbaeneg: La Nueva Guatemala de la Asunción. Mae'n brifddinas fwyaf poblog a modern yng nghanolbarth America, gyda tua 2.5 miliwn o drigolion. Yn 1976, dioddefodd y ddinas ddaeargryn a'i dinistriodd bron yn gyfan gwbl. Fe'i sefydlwyd yn 1776, Santiago de los Caballeros (Antigua Guatemala) oedd y brifddinas hynafol a gafodd ei dinistrio yn y ddaeargryn yn 1973.

Ffynonellau

• Guatemalan Migration in Times of Civil War and Post-War Challenges
• Tormenta “Ágatha” golpea Guatemala Archifwyd 2015-05-20 yn y Peiriant Wayback

Cyfeiriadau

1. Blakeley, Ruth (2009). State Terrorism and Neoliberalism: The North in the South. Routledge. t. 92. ISBN 0415686172.

Eginyn erthygl sydd uchod am Gwatemala. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato