Castell Dulyn

Castell Dulyn

Math	castell
Sefydlwyd	1204
Daearyddiaeth
Sir	Dulyn
Gwlad	Gweriniaeth Iwerddon
Cyfesurynnau	53.3431°N 6.2674°W
Perchnogaeth	Llywodraeth yr Iwerddon
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Mae Castell Dulyn (Gwyddeleg: Caisleán Bhaile Átha Cliath) yn gyfadeilad caerog mawr a fu'n gartref i lywodraeth Prydain yn Iwerddon hyd 1922 a sydd bellach yn rhan o weinyddiaeth Llywodraeth Gweriniaeth Iwerddon. Mae llawer o'r cyfadeilad yn dyddio o'r 18g, er bod castell yn y lle hwnnw eisoes o ddyddiau John, brenin Lloegr, Arglwydd cyntaf Iwerddon. Gwasanaethodd y Castell fel sedd llywodraeth Lloegr (llywodraeth Prydain yn ddiweddarach) yn Iwerddon o dan Arglwyddiaeth Iwerddon (1171 - 1541), Teyrnas Iwerddon (1541-1800) a Theyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon (1800 - 1922). Lleolir y Castell yn ninas Dulyn.

Lleoliad strategol

Castell Dulyn a'r "llyn du"

Dewiswyd y safle ar gyfer y castell gan mai dyma'rr bwynt uchaf yng nghanol Dulyn.

Adeiladwyd y castell ger y "pwll du/tywyll" - Dubh Lin yn y Wyddeleg - lle ceir yr enw Cymraeg ar y ddinas, "du" + "llyn"; Dulyn. Gorwedd y pwll hwn ar gwrs isaf Afon Poddle cyn ei gydlifiad ag Afon Life (Liffey yn Saesneg); pan adeiladwyd y castell, roedd y Life yn llawer lletach, ac amddiffynnwyd y castell i bob pwrpas gan y ddwy afon. Mae'r Poddle heddiw yn rhedeg o dan y cyfadeilad.^[1]

Sefydlwyd Castell Dulyn am y tro cyntaf fel gwaith amddiffynnol mawr gan Meiler Fitzhenry ar urddau'r Brenin John, Brenin Lloegr yn 1204,^[2] rywbryd ar ôl goresgyniad y Normaniaid ar Iwerddon yn 1169, pan orchmynnwyd adeiladu castell â muriau cryfion a ffosydd da er amddiffyn y ddinas, gweinyddiad cyfiawnder, ac amddiffyn trysor y Brenin.^[3]

Adeilad

Mynedfa i adrannau'r Wladwriaeth yn y Castell

Defnyddiwyd y Castell ar gyfer swyddogaethau amrywiol dros y canrifoedd. Y cyntaf a'r pwysicaf o'i swyddogaethau oedd preswylfa frenhinol Rhaglaw Iwerddon, cynrychiolydd y brenhiniaeth Lloegr yn y wlad. Mae'r Viceroy's Rooms (a elwir yn awr y State Chambers) yn dal i fod yn un o'r lleoedd mwyaf disglair yn Nulyn, a dyma leoliad urddo Arlywydd Iwerddon. Yr oedd gan ddeheulaw y Rhaglaw yn ngweinyddiad Castell Dulyn, Prif Ysgrifenydd yr Iwerddon, ei swyddau yma hefyd. Dros y blynyddoedd, bu’r senedd a’r llys cyfiawnder yn cyfarfod yma, cyn symud i’w pencadlys newydd. Gwasanaethodd hefyd fel garsiwn milwrol.

Yn ystod meddiannaeth Prydain yn Iwerddon, roedd "Castle Catholic" yn derm difrïol a gymhwyswyd at Gatholigion yr amheuir eu bod yn rhy gyfeillgar neu'n gefnogol i'r weinyddiaeth Brydeinig.

Yn 1907, er syndod, lladratawyd Tlysau Coron Iwerddon o'r Castell. Dydynt byth wedi ei canfod ers hynny.^[4]

Ar gychwyn Gwrthryfel y Pasg yn 1916, llwyddodd llu o 25 aelod o'r Byddin Dinasyddion Iwerddon (Irish Citizen's Army) gipio'r mynedfa ac ystafell y gard cyn i filwyr Prydeinig o'r gariswm bychan gyrraedd.^[5]

Yn ystod y Rhyfel Annibyniaeth Iwerddon, y Castell oedd canolbwynt ymdrech Prydain yn erbyn annibyniaeth y Gwyddelod. Ar nos Sul Gwaedlyd 1920, lladdwyd tri o swyddogion Byddin Weriniaethol Iwerddon, Dick McKee, Conor Clune and Peadar Clancy.^[6][7][8]

Wedi 1922

Douglas Hyde yn ymadael â'r Castell yn dilyn ei urddo yno fel Arlywydd cyntaf Iwerddon, 1938

Wedi arwyddo Cytundeb Eingl-Wyddelig ym mis Rhagfyr 1921, trosglwyddwyd y cyfadeilad yn seremonïol i'r Llywodraeth Dros Dro a oedd newydd ei ffurfio dan arweiniad Michael Collins.^[9]

Peidiwyd â defnyddio'r Castell ar gyfer swyddogaethau'r llywodraeth pan aned Gwladwriaeth Rydd Iwerddon yn 1922. Bu'n gwasanaethu fel llys barn am rai blynyddoedd (roedd y Pedwar Llys, cartref llysoedd Iwerddon wedi'i ddinistrio yn 1922). Pan symudodd y llysoedd, defnyddiwyd Castell Dulyn ar gyfer seremonïau gwladol. Derbyniodd Eamon de Valera, fel Llywydd y Cyngor Gweithredol ar ran y Brenin Siôr V, gymwysterau llysgennad Iwerddon yno yn y 1930au. Ym 1938 fe'i defnyddiwyd ar gyfer urddo Douglas Hyde yn Arlywydd cyntaf Iwerddon. Cynhaliwyd urddo llywyddion dilynol yma yn 1945, 1952, 1959, 1966, 1973, 1974, 1976, 1983, 1990, a 1997. Cafodd corff presennol y diweddar Arlywydd Erskine Hamilton Childers ei arddangos yma ym mis Tachwedd 1974, yn ogystal â chorff y cyn-Arlywydd Eamon de Valera, ym mis Medi 1975.

Atyniad

Y Cwrt Uchaf. I'r chwith mae'r fynedfa swyddogol i Mynedfa'r Rhaglaw. Cafodd Tlysau Coron Iwerddon eu dwyn o'r adeilad ar y dde.

Mae'r castell yn atyniad i dwristiaid ac, ar ôl gwaith adnewyddu sylweddol, fe'i defnyddir hefyd fel canolfan gynadledda. Yn ystod llywyddiaeth Iwerddon o'r Undeb Ewropeaidd, megis yr un yn hanner cyntaf 2004, dyma leoliad sawl cyfarfod o'r Cyngor Ewropeaidd. Defnyddir crypt y Capel Brenhinol fel canolfan gelfyddydau, a chynhelir cyngherddau o bryd i’w gilydd yng nghyrtiau’r Castell.

Mae'r cyfadeilad o adeiladau fel arfer ar agor i'r cyhoedd, ac eithrio yn ystod digwyddiadau'r Wladwriaeth.^[10] Ymhlith y mannau sy'n agored i'r cyhoedd mae Neuadd San Padrig, ystafell ddawns fawr lle cynhelir urddo arlywyddol, Ystafell yr Orsedd, sy'n cynnwys gorsedd o deyrnasiad y Brenin William III, ac Ystafelloedd y Dirprwy, sy'n cynnwys yr ystafelloedd a ddefnyddir gan y Brenin William III. viceroys ac aelodau o'r teulu brenhinol pan oeddent ar ymweliad.

Yr urddasol olaf i dreulio'r noson yn yr ystafelloedd brenhinol oedd Margaret Thatcher, a dreuliodd y noson yno gyda'i gŵr Dennis yn ystod cyfarfod o'r Cyngor Ewropeaidd yn 1979.

Ar hyn o bryd y Swyddfa Gwaith Cyhoeddus sy'n gofalu am ei chynnal a'i chadw. Mae'n gartref, ymhlith eraill, swyddfeydd y Comisiynwyr Trethi mewn adeilad o'r 20g ar ddiwedd Castle Yard, rhai adeiladau allanol o'r un Swyddfa Gwaith Cyhoeddus yn yr ardal lle'r oedd y stablau, a rhai o swyddfeydd y Garda Siochana, yr heddlu cenedlaethol.

Oriel

• 
  Ystafell yr Orsedd
• 
  Parlwr y Wladwriaeth
• 
  Oriel portreadau
• 
  Ystafell Apollo
• 
  Ystafell Connolly
• 
  Yr Ystafell Gothic
• 
  Yr Ystafell Felen
• 
  Coridor y Wladwriaeth
• 
  Landin Battleaxe
• 
  Joe Biden yn traddodi ar lawnt y Castell, 2016

Gweler hefyd

• Áras an Uachtaráin - preswylfa swyddogol Arlywydd Iwerddon

Ffynonellau

• Casey, Christine (2005). Dublin: The City Within the Grand and Royal Canals and the Circular Road with the Phoenix Park. Yale University Press. ISBN 978-0-30010-923-8.

Cyfeiriadau

1. Casey 2005, t. 348-350.
2.  "Fitzhenry, Meiler" . Dictionary of National Biography. Llundain: Smith, Elder & Co. 1885–1900.
3. McCarthy, Denis; Benton, David (2004). Dublin Castle: at the heart of Irish History. Dublin: Irish Government Stationery Office. tt. 12–18. ISBN 0-7557-1975-1.
4. Kilfeather, Siobhán Marie Dublin: A Cultural History, Oxford University Press 2005, p248
5. Kostick, Conor (2000). The Easter Rising. tt. 115–116. ISBN 0-86278-638-X.
6. Sean O'Mahony, Death in the Castle: Three murders in Dublin Castle 1920. 1916/1921 Club
7. Dwyer, T. Ryle, The Squad (2005)
8. MacLysaght, Changing Times (1978)
9. Costello, Peter (1999). Dublin Castle, in the life of the Irish nation. Dublin: Wolfhound Press. ISBN 0-86327-610-5.
10. McCarthy, Denis; Benton, David (2004). Dublin Castle: at the heart of Irish History. Dublin: Irish Government Stationery Office. tt. 128–130. ISBN 0-7557-1975-1.

Dolenni allanol

Cyfryngau perthnasol Castell Dulyn ar Gomin Wicimedia

• Gwefan swyddogol
• Gwefan swyddogol Bwrdd Croeso Dulyn
• Archiseek.com, mynedfa Castell Dulyn yn cynnwys lluniau

   Eginyn erthygl sydd uchod am hanes Iwerddon. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.