M60 Patton je bio prvi američki glavni borbeni tenk (MBT) uveden u upotrebu u decembru 1960. godine.[1] Bio je uveliko upotrebljavan od strane američke vojske i i njenih saveznika, ponajviše iz NATO-a tokom Hladnog rata. Povučen je iz službe u američkoj vojsci 1997. godine, te zamijenjen modernijim tenkom M1 Abrams. Današnji najveći korisnik ovog tenka je Egipat, koji koristi 1.716 primjeraka M60A3 tenkova, Turska je drugi korisnik sa oko 866 unaprijeđenih primjeraka, dok je Izrael treći korisnik preko 700 komada u upotrebi.
Razvoj
M60 Patton je bio osmišljen s ciljem da se suprostavi po britanskim izvorima tadašnjem sovjetskom tenku naoružanim s 100-milimetarskim topom, te novijim tenkom koji je naoružan glatkocijevnim topom 115 mm. Američka vojska je imala hitnu potrebu nadograditi postojeći M48 Patton tenk kako bi se mogla suprostaviti snagama Varšavskog pakta koje su tada bile naoružane modernim tenkovima iz Sovjetskog saveza. Američka vojska je imala plan za dizajniranje tenka koji bi imao veću pokretljivost i domet, manje potrebe za servisiranjem i da bude naoružan topom od 105 mm. Trup tenka bi bio podijeljen u dva dijela, u prednjem dijelu bi bila posada, a u stražnjem motor.
Ta ideja je bila kritizirana zbog visoke siluete i ograničene pokretljivosti, ali pokazana kao uspješna, te je doživjela mnoge modernizacije tokom svog vijeka. Unutrašnjost je dizajnirana kao i kod ranijih modela M26/M46/M47/M48, pod uvjetom da ostavlja dovoljno prostora za buduće preinake te modernizacije, kako bi se osigurao vijek tenka za sljedeća četiri desetljeća.
Prvobitne verzije
M60A1 tenk američke vojske tokom NATO vježbe REFORGER '82.
M60 Patton tenk vuče korijene od M26 Persing tenka iz kasne ere Drugog svjetskog rata na osnovu kojeg je također napravljen i M48 Patton. Godine 1957. Amerikanci su postavili planove za tenk koji bi bio naoružan topom 105 mm i trupom koji bi pružao bolju oklopnu zaštitu od prethodnika.
Rezultati planova su bili da je M60 serije uveliko ličila na stariju M48 seriju tenkova, ali razlike su bile značajne. M60 je imao top od 105 mm, prednji dio trupa je bio ravno zakrivljen, dok je kod M48 bio oblo zakrivljen, imao je 3 potporna valjka dok je M48 imao 5, točkovi su mu bili napravljeni od aluminija, ali su se mogli kao rezervni upotrebljavati oni s M48 tenka.
Novim dizajnom ugrađen je dizelski, zrakom hlađeni Continental AV-1790-5B series V-12 motor čime je povećan doseg na 480 km, tenk je dobio na pouzadnosti zahtijevao je manja servisiranja. Trup je načinjen od jednog komada čelika podijeljenog u tri dijela, u prednjem se nalazio vozač, u srednjem kupola i u stražnjem motor.[2] Vozač je imao 3 M27 dnevna vizira, od kojih je jedan mogao biti zamijenjen IC noćnim vizirom.[2] Kupola tenka je bila slična kao i kod M48, ali je kasnije minimiziran frontalni presjek, te odjeljak za granate. Originalno dizajniran pod oznakom M68, novi tenk je pušten u proizvodnju 1959. godine, ali je klasifikovan kao M60, te stavljen u operativnu upotrebu 1960. godine. Proizvedeno je oko 15.000 primjeraka ovog tenka.
Godine 1963. M60 je nadograđen na M60A1 standard. Ova novija varijanta koja je ostala u proizvodnji do 1980. je imala veću, ali po karakteristikama bolju kupolu, te poboljšan oklop i amortizere. M60A1 je također bio opremljen sistemom za stabilizaciju topa, ali još uvijek nije bio u stanju ispaljivati granate u pokretu, jer je sistem cijev topa zadržavao u jednom pravcu prilikom pokreta.
M60A2 "Starship"
M60A2 tenk tokom desantne vježbe PROLOG '85.
M60A2 je nosio nadimak Starship (eng. svemirski brod) zbog toga što je napravljen u vrijeme svemirske utrke.[3] Ova serija je imala nižu kupolu, s posebnom kupolom na vrhu za komandira koji je tako imao veće vidno polje na teren. Bila je naoružana sa 152-milimetarskim topom, kao i kod M551 Sheridan tenka koji je mogao ispaljivati protivoklopne rakete MGM-51 Shillelagh . Imao je i ugrađen sistem za otklanjanje barutnih gasova koji su se javljali u unutrašnjosti tenka prilikom opaljivanja. M60A2 se nije pokazao u pozitivnom svjetlu, iako je išao stopama budućeg tenka MBT-70, koji je ostao samo prototip. M60A2 tenkovi su izbačeni iz operativne upotrebe već 1981. godine, nakon čega su im se odstranjivale kupole, te su transformirani u M60A3 standard ili u lansere mostova.[3]
M60A3 serija
Godine 1978, započeo je rad na M60A3 varijanti. Donio je niz tehnoloških poboljšanja, uključujući bacač dimnih granata, novo osvjetljenje, laserski daljinomjer (AN-VVG-2) kojeg je mogao koristiti ujedno artiljerac i komandir tenka, te M21 balistički računar i sistem za stabilizaciju kupole.
M60A3
Kasniji modeli nisu imali komandne kupole, jer je uviđeno tokom Izraelsko arapskih sukoba prilikom neprijateljskog pogotka kupole komandir tenka nije imao mogućnost evakuvacije iz tenka. Daljinsko upravljanje mitraljezom M85 prilikom protivavinske borbe je bilo vrlo neučinkovito. tenku je smanjena silueta odstranjivanjem komandne kupole, s tim da je kupola proširena stražnjim dijelom. M60A3 je izbačen iz upotrebe u američkoj vojsci 1997. godine,[4] s tim da se još uvijek nalazi u upotrebi u nekim zemljama.
Upotreba tenka
SAD
M60A1 tenk čistač s postavljenim ERA oklopom u Zaljevskom ratu.
M60 AVLB lansirni mostovi i M728 inžinjerska vozila bazirana na M60 Patton tenku su bile jedine verzije ovog tenka korištene tokom Vijetnamskog rata.[3] Kasnije je američka vojska vršila mnogobrojne ugradnje, koje su doprinijele razvoju novog tenka M1 Abrams. Zbog završetka Hladnog rata izbačeni su iz upotrebe u američkoj kopnenoj vojsci i predani marincima. M60A1 su koristili američki marinaci tokom invazije Grenade, kao i u Bejrutu1983. godine. M60 tenkove su koristili USMC i u Zaljevskom ratu, naročito u akcijama deminiranja i čišćenja cesta u Kuvajtu od neeksplodiranih ubojitih sredstava (NUS-a).[5]
Izrael
Zarobljeni izraelski M60 Patton u EgiptuUništeni izraelski M60 Patton tokom Jomkipurskog rata 1973.
Izrael je od SAD-a kupio svoje prve M60A1 1971. godine, ti M60A1 tenkovi su bili prvi put korišteni 1973. godine tokom Jomkipurskog rata na Sinaju i Golanskoj visoravni, međutim Izrael je dobio još tih tenkova neposredno prije i poslije ovog sukoba. Izrael je dalje povećavao svoj arsenal M60, a posebno M48 Patton tenkovi koji su bili korišteni tokom Libanskog rata1982. Izrael je vršio daljnje modifikacije svojih tenkova dodavajući eksplozivno-reaktivni oklop (ERA), ovi modeli su poznati pod nazivom Magach. Magach tenkovi su dalje poboljšavani novim sistemima upravljanja vatrom, termovizijom, bacačima dimnih granata. Najnovije verzije Magach 7 koriste Izraelske odbrambene snage. U julu 2013. Izrael je započeo projekt pod nazivom Teuza (hebr. smjelost) po kojem se Izrael želi riješti zastarjele vojne opreme prodajom, pa tako i M60A1 i M60A3 tenkova čiji se kupci očekuju iz Latinske Amerike, Azije i Afrike.[6]
Kuvajt
Američka i Saudijska vojska su tokom Zaljevskog rata koristila M60A1 tenkove u borbama protiv iračkihT-55, T-62, T-72 i Tip 69 tenkova. Tokom dvodnevnih borbi kod aerodroma u Kuvajtu Amerikanci su izgubili deset M60 tenkova.[7][8]
XM60/M60 su bile veoma slične M48, razlikovale su se po tome što su imale 3 pomoćna valjka, aluminijske točkove, te drugačiji oblik kupole. Neke A1 verzije nisu imale komandne kupole.
M60A1je bila varijanta da imaju prepoznatljiv iglasti nos kupole, zajedno s boljom zaštitom oklopa i poboljšanom hidraulikom.
M60A1 AOS Verzija sa dodanom stabilizacijom glavnog topa.
M60A1 RISE Sveukupno poboljšanje tenka.
M60A1 RISE Passive RISE verzija sa manjim IC vizirom i dodanim ERA oklopom.
M60A1E1 Testna verzija opremljena sa 152 mm topom koji je mogao ispaljivati rakete.
M60A1E2/M60A2Varijanta sa izmjenjenom kupolom i prepoznatljivim "Starship" izgledom, testirana je sa daljinskim 20 mm topom što se pokazalo kao dobro.
M60A1E3M60A1E2 sa 105 mm topom.
M60A1E3Eksperimentalna verzija daljinskom kontrolom oružja.
M60A3M60A1 opremljen laserskim daljinomjerom M21, balističkom računarom, te bočnim senzorima. Kasnije verzije nisu imale komandnu kupolu.
M60A3 TTS: Tank Thermal Sight; opremljen sa AN/VSG-2 termovizijom.
M60 Super/AX Manja poboljšanja oklopa, bez optičkog daljinomjera.
M60-2000/120S Hibridna verzija M60 Pattona i M1 Abramsa. Nije uvedena u operativnu upotrebu.
Specijalizirane verzije
M60 Panther u Bosni i Hercegovini
M60 AVLB Lansirni most baziran na podvozju M60.
M60A1 Nadograđena verzija M60 AVLB na osnovu M60A1.
M60AVLM Inžinjersko vozilo namijenjeno za polaganje mina.
