Državno uređenje (društveno uređenje, društveni sistem, politički sistem) je skup političkih institucija koje državi omogućuju izvršenje njenih funkcija, te definira organizaciju i sistem vlasti u državi. Dva osnovna društveno-politička uređenja prema vlasti su Republika (npr. Francuska) i monarhija.
Republika je oblik državnog uređenja u kom je na čelu države predsjednik, koji se bira na određeni vremenski mandat.
Republika može biti:
- parlamentarna
- predsjednička
- polupredsjednička
Parlamentarna republika je oblik uređenja države u kojoj izvršnu i zakonodavnu vlast ima parlament. Neke od zemalja s parlamentarnim uređenjem su: Njemačka, Grčka i Italija. Republike u kojima predsjednik ima svu vlast, a nalazi se na čelu države i vlade su predsjedničke države. To su: Sjedinjene Američke Države, Meksiko, Brazil i Nigerija.
Polupredsjedničke države su one u kojima predsjednik i predsjednik vlade ravnomjerno učestvuju u
upravljanju državom, a dobar primjer je Francuska.
Osim državnog uređenja prema vlasti, društveno-političko uređenje zavisi od djelovanja političkih stranaka. U demokratskim državama deluje više stranaka, dok u nedemokratskim samo jedna. Države u kojima djeluje samo jedna partija su jednopartijske države. Pored njih, postoje i države sa vojnom upravom. Vojna diktatura je oblik diktature na čelu sa vojnim vrhom (vojna hunta) koji je na vlast došao vojnim udarom.
Prema državnom uređeju razlikuju se:
- Unitarne države – ne postoji podjela na teritorijalne jedinice,
predstavljaju nedjeljivu cjelinu, ali neki njeni dijelovi mogu dobiti autonomiju. To
su uglavnom evropske države koje zbog male površine nemaju potrebu za podjelom.
- Federacije – savezne države koje čine više teritorijalnih jedinica, od kojih svaka ima neki oblik samouprave. To su: SAD, Ruska federacija, Meksiko, Australija.
- Konfedracije – savez država koji je jače utvrđen uspostavljanjem jednog zajedničkog organa. Nemaju nijedan oblik državne vlasti, pa se smatraju oblikom jačeg saveza.
Monarhija je državno uređenje na čijem čelu je monarh koji vlada sve do svoje smrti, a vlast se nasljeđuje. Vladari monarhija su: carevi, kraljevi, šahovi, prinčevi, sultani itd.
Monarhije mogu biti parlamentarne i apsolutne.
Parlamentarne monarhije su monarhije u kojima zakonodavnu i izvršnu vlast ima parlament, dok je monarh samo reprezentativan – predstavnik. Zemlje s ovom vrstom državnog uređenja su: Ujedinjeno Kraljevstvo, Španija, Belgija i Japan.
Apsolutističke monarhije su oblik državnog uređenja u kom apsolutnu, odnosno zakonodavnu i izvršnu vlast ima monarh. Zemlje s ovom vrstom državnog uređenja su: Vatikan, Brunej, Saudijska Arabija i Svazilend.
[1]
Reference
