Kilogramm

Ar c'hilogramm (simbol: kg) eo an unanenn SI diazez evit ar mas. Dre dermenadur ez eo kevatal gant mas pimpatrom etrebroadel ar c'hilogram, anezhañ ur granenn platin iridiet (90 % platin ha 10 % iridiom), 39 mm he diametr ha 39 mm hec'h uhelder, ha disklêriet unanenn vas SI abaoe 1889 gant Burev Etrebroadel ar Pouezioù hag ar Muzulioù (BIPM).

Bez' ez eo an unanenn SI diazez nemeti a ra gant ur rakger [1]. Ul lieskement eus ar gramm eo: 1 kg = 1 000 g.

Bez' ez eo ivez an unanenn SI nemeti a zo termenet c'hoazh gant ur stalon danvezel ha n'eo ket gant ur perzh diazez eus ar fizik. Miret e vez ar pimpatrom-se dindan tri c'hloc'h gwer siellet ha na vez tennet er-maez nemet evit ober stalonadennoù (ar pezh a zo c'hoarvezet teir gwezh hepken abaoe ma'z eus anezhañ). Daoust d'an diwalloù-se ez eo variet mas ar pimpatrom eus un nebeud mikrogrammoù dija.

Padal, abaoe m'eo bet termenet talvoudoù digemmennoù Josephson (CIPM (1988) Erbed 1, PV 56; 19) ha von Klitzing (CIPM (1988), Erbed 2, PV 56; 20) gant an SI, e c'heller ober gant an daou dalvoud-se (K_J = 4,835 979×10⁺¹⁴ Hz/V hag R_K = 2,581 280 7×10⁺⁴ Ω) ha gant termenadur an amper evit termeniñ ar c'hilogramm evel-henn :

Ar c'hilogramm eo ar mas a vefe buanaet eus 2×10^-7 m/s² rik ma vefe sujet d'an nerzh dre vetr etre daou gonduer parallelek, eeun, anfin o hirder, disterdra o zroc'h kelc'hiek, lakaet war-hed ur metr an eil diouzh egile er goullonder, hag a dremen drezo ur red elektrek digemm a 6,241 509 629 152 65.10¹⁸ karg elfennel dre segondenn rik.

Graet eo vez ivez gant an unanennoù-se war dachenn ar relativelezh strishaet e-giz unanennoù energiezh (dre al liammadenn E=mc²).

Dazont ar c'hilogramm e-giz unanenn ziazez

Gouez da James Clerk Maxwell,

Ha pa vefe gwarezet ar c'hilogramm en ul lec'h ispisial dindan gondisionoù kontrollet er BIPM e c'hell e vas cheñch un disterig a vloaz da vloaz en abeg d'ar c'hontammadur, d'ar c'holl materi gant an naetaat war c'horre pe efedoù all. Ur perzh naturel, dre dermenadur, a vez atav ar memes hini ha gallout a reer muzuliañ anezhañ e pep lec'h tra ma n'eo ar nemet er BIPM e c'heller kavout ar c'hilogramm a c'hellfer gwallaozañ pe distruj.

En abeg da se e vo termenet ar gramm e-giz unanenn zeveret sur a-walc'h, da geñver ur c'hendalc'h a zeu eus ar BIPM e miz Here 2007 e Pariz, ha roet e vefe da zigemmenn Planck an talvoud a-varv : 6,626 069 01 . 10^-34 J . s.

Diouzh resister balañs ar watt hag he c'henklotadur gant resister gwellaet mas ur molad silisiom pur-kenañ e vo. Hag an dra-se a vo diouzh resister ar metr « skinoù X » a c'hellfe gwellaat gant labourioù ar fizikour Theodor W. Hänsch (evit gouzout hiroc'h gwelet (e saozneg) : [2] ha [3]).

Lieskementoù, ranngementoù hag unanennoù all

Kontrol da unanennoù all ar sistem etrebroadel ez eus ur rakger e-barzh anv ar « c'hilogramm » dija. Bez' e c'helljed stagañ kement rakger a zo ouzh gramm. Met evit gwir ne vez graet nemet gant ranngementoù ar gramm.

Lieskement	Anv	Simbol		Ranngement	Anv	Simbol
10^0	gramm	g
10^1	dekagramm	dag		10^-1	desigramm	dg
10^2	hektogramm	hg		10^-2	santigramm	cg
10^3	kilogramm	kg		10^-3	miligramm	mg
10^6	megagramm (pe tonenn)	Mg		10^-6	mikrogramm	µg (pe mcg (nann ofisiel))
10^9	gigagramm	Gg		10^-9	nanogramm	ng
10^12	teragramm	Tg		10^-12	pikogramm	pg
10^15	petagramm	Pg		10^-15	femtogramm	fg
10^18	egzagramm	Eg		10^-18	atogramm	ag
10^21	zetagramm	Zg		10^-21	zeptogramm	zg
10^24	yotagramm	Yg		10^-24	yoktogramm	yg

An unanennoù angl-ha-saoz a vez graet stank a-walc'h ganto dre ar bed. Graet e vez peurvuiañ gant unanennoù ar sistem avoirdupois (av), hag e degouezhioù 'zo gant unanennoù ar sistem troy (t) : louzoù ha metalioù prizius.

• Sistem avoirdupois
  • lur (lb av) : 1 lb av = 0,453 592 37 kg, 1 kg = 2,204 622 6 lb av
  • oñs (oz av) : 1 oz av = 0,028 349 523 125 kg, 1 kg = 35,273 961 950 oz av
• Sistem troy
  • lur (lb t) : 1 lb t = 0,373 241 721 6 kg, 1 kg = 2,679 228 881 lb t
  • oñs (oz t) : 1 oz av = 0,031 103 476 8 kg, 1 kg = 32,150 747 oz t

En daolenn amañ dindan emañ ar c'henglotadurioù etre an unanennoù; en italik emañ ar c'henglotadurioù etre ar sistemoù angl-ha-saoz.

Kenglotadur gant an unanennoù angl-ha-saoz (talvoudoù nesaet)
	g	oz av	oz t	lb t	lb av	kg
g	1	0,035 3	0,032 2	0,002 68	0,002 20	0,001
oz av	28,3	1	0,911	0,076 0	0,062 5 (1/16)	0,0283
oz t	31,1	1,097	1	0,083 3 (1/12)	0,068 6	0,031 1
lb t	373	13,2	12	1	0,823	0,373
lb av	454	16	14,6	1,22	1	0,454
kg	1 000	35,3	32,2	2,68	2,20	1

Gwelet ivez

• Sistem metrek
• Sistem etrebroadel an unanennoù