Наталля Міхайлаўна Ужвій

Наталля Міхайлаўна Ужвій
укр.: Наталія Михайлівна Ужвій
Дата нараджэння	27 жніўня (8 верасня) 1898
Месца нараджэння	Любамль, Любамльскі павет^[d], Валынская губерня, Расійская імперыя
Дата смерці	22 ліпеня 1986(1986-07-22)[1] (87 гадоў)
Месца смерці	Кіеў, УССР, СССР
Месца пахавання	Байкавыя могілкі
Грамадзянства	Расійская імперыя  СССР
Прафесія	актрыса
Тэатр	тэатр «Берэзіль»^[d][2]
Прэміі
Узнагароды
IMDb	ID 0882715
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Наталля Міхайлаўна Ужвій (укр.: Наталія Михайлівна Ужвій; 27 жніўня (8 верасня) 1898, Любамль, Валынская губерня, Расійская імперыя — 29 ліпеня 1986, Кіеў) — украінская савецкая актрыса тэатра і кіно. Народная артыстка СССР (1944). Герой Сацыялістычнай Працы (1973). Лаўрэат трох Сталінскіх прэмій (1946, 1949, 1951).

Біяграфія

Нарадзілася 27 жніўня (8 верасня) 1898 года ў Любамлі Валынскай губерні ў сялянскай сям’і. Была старэйшай дачкой у шматдзетнай сям’і (у Наталлі было пяць братоў і дзве сястры).

Да 1912 года сям’я жыла ў пасёлку Брудна каля Варшавы, дзе яна наведвала чыгуначнае, а затым гарадское вучілішча. З 1915 па 1921 год працавала настаўніцай у сёлах Валынскай, затым Палтаўскай губерняў. У Залатаношы (цяпер — Чаркаская вобласць) упершыню прыняла ўдзел у спектаклях аматарскага драматычнага гуртка. У 1922 годзе гурток быў пераўтвораны ў перасоўны тэатр пры Наркамаце асветы Украінскай ССР.

У 1922 годзе з’ехала ў Кіеў, дзе паступіла ў другі склад Першага тэатра Украінскай савецкай рэспублікі імя Т. Шаўчэнкі (цяпер — Дняпроўскі драматычны тэатр імя Т. Шаўчэнкі). У тэатры вучылася акцёрскаму майстэрству ў Івана Мар’яненкі. У 1923 годзе скончыла тэатральную студыю пры тэатры.

У 1925—1926 гадах — вядучая актрыса ўкраінскай Дзярждрамы ў Адэсе (цяпер — Адэскі акадэмічны ўкраінскі музычна-драматычны тэатр імя У. Васілько). Іграла таксама ў Адэскім рускім драматычным тэатры.

З 1926 года — вядучая актрыса тэатра «Берэзіль» у Харкаве (з 1935 года — Харкаўскі ўкраінскі драматычны тэатр імя Шаўчэнкі), якім кіраваў Лесь Курбас.

Для творчасці актрысы характэрны рэалістычна паглыбленае раскрыццё псіхалогіі гераінь, створаныя ёю вобразы адрозніваюцца адухоўленай паэтычнасцю, усхваляванасцю, насычаны глыбокімі пачуццямі і думкамі, спалучаюць цэласнасць, пластычнасць з філіграннай адшліфаванасцю.

У Харкаве, на той час — сталіцы Украінскай ССР, актрыса апынулася ў цэнтры мастацкага і палітычнага жыцця рэспублікі, стала актыўным удзельнікам працэсу ўкраінскага культурнага адраджэння.

У 1933 годзе была ўцягнутая ў кампанію «выкрыцця» Курбаса, вымушана была падпісваць лісты з яго асуджэннем.

У 1936 годзе пакінула разгромлены тэатр «Берэзіль» і пераехала ў Кіеў. З гэтага моманту і да канца жыцця — актрыса Кіеўскага драматычнага тэатра імя І. Франка. На сцэне тэатра пад кіраўніцтвам рэжысёра Г. П. Юры глыбока раскрыліся новыя грані самабытнага таленту актрысы. Ад эксперыментальнага наватарства Л. Курбаса яна перайшла да класічнай манеры і дасягнула ў гэтым не меншага поспеху.

Падчас Вялікай Айчыннай вайны разам з тэатрам знаходзілася ў эвакуацыі ў Тамбове, потым у Сяміпалацінску і Ташкенце.

У рэпертуары актрысы каля 213 роляў.

З 1926 года здымалася ў кіно. Найбуйнейшым дасягненнем актрысы ў кіно стала героіка-драматычная роля партызанкі Алены Касцюк у фільме «Вясёлка».

Разам з сынам пазіравала скульптару М. Г. Манізеру для фігуры Кацярыны на шматфігурным помніку Т. Шаўчэнкі ў Харкаве (1933—1935).

У 1954—1973 гадах — старшыня праўлення Украінскага тэатральнага таварыства.

Член ВКП(б) з 1945 года. У 1950—1986 гадах жыла ў Кіеве ў доме № 17 па вул. Карла Маркса (цяпер — Архітэктара Гарадзецкага).

Памерла 29 ліпеня 1986 года ў Кіеве. Пахавана ў Кіеве на Байкавых могілках.

Творчасць

Ролі ў тэатры

Першы тэатр Украінскай савецкай рэспублікі імя Т. Шаўчэнкі (Кіеў)

• «Уяўны хворы» Мальера — Туанэт
• «Скупы» Мальера — Эліза
• «Жаніцьба Фігаро» Бамаршэ — Графіня і Сюзана
• «Мараль пані Дульскай» Г. Запольскай — Ганка і Дульская
• «Мазепа» Ю. Славацкага — Амалія
• «Утаймаванне свавольнай» У. Шэкспіра — Кацярына

Дзярждрама (Адэса)

• «Падпальшчыкі» А. В. Луначарскага — Дзіяна
• «Маруся Багуслаўка» М. П. Старыцкага — Маруся Багуслаўка

Тэатр «Берэзіль» (Харкаў)

• 1926 — «Гайдамакі» па Т. Р. Шаўчэнку — Аксана
• 1926 — «Залатое чэрава» Ф. Крамелінка — Фруманс
• 1927 — «Кароль бавіцца» В. Гюго — Магельон
• 1929 — «Змова Фіеска ў Генуі» Ф. Шылера — Джулія
• 1929 — «Міна Мазайла» Н. Г. Куліша — цётка Маця
• 1930 — «Дыктатура» І. К. Мікіценкі — Небаба
• 1931 — «Кадры» І. К. Мікіценкі — Алена Чарада
• 1933 — «Маклена Граса» Н. Г. Куліша — Маклена
• 1933 — «Гібель эскадры» А. Е. Карнейчука — Аксана
• 1934 — «Бастылія Божай Маці» І. К. Мікіценкі — Улька
• 1935 — «Платон Крэчат» А. Е. Карнейчука — Ліда
• 1936 — «Дай сэрцу волю, завядзе ў няволю» М. Л. Крапіўніцкага — Маруся

Кіеўскі драматычны тэатр імя І. Франка

• 1936 — «Дон Карлас» Ф. Шылера — Лізавета
• 1937 — «Барыс Гадуноў» А. С. Пушкіна — Марына Мнішак
• 1937 — «Апошнія» М. Горкага — Сафія
• 1937 — «Бесталанны» І. К. Карпенка-Карага — Варыка
• 1938 — «Ой, не хадзі, Грыцю…» М. П. Старыцкага — Маруся
• 1939 — «Апошняя ахвяра» А. М. Астроўскага — Тугіна
• 1940 — «Выкрадзенае шчасце» І. Я. Франка — Ганна
• 1940 — «Шмат шуму з нічога» У. Шэкспіра — Беатрычэ
• 1946 — «Вішнёвы сад» А. П. Чэхава — Ранеўская
• 1948 — «Макар Дубрава» А. Е. Карнейчука — Вольга
• 1948 — «Без віны вінаватыя» А. М. Астроўскага — Кручыніна
• 1948 — «Жыццёвае мора» І. К. Карпенка-Карага — Ваніна
• 1950 — «Калінавы гай» А. Е. Карнейчука — Наталля Коўшык
• 1951 — «Каханне Яравая» К. А. Трэнёва — Любоў Яравая
• 1951 — «На мяжы ночы і дня» А. М. Якабсана — Ганна Олсен
• 1952 — «Ягор Булычоў і іншыя» М. Горкага — Глафіра
• 1952 — «Рэвізор» М. В. Гогаля — Ганна Андрэеўна
• 1952 — «Порт-Артур» І. Ф. Папова і А. Н. Сцяпанава — мадам Стэсель
• 1954 — «Пецярбургская восень» А. Е. Ільчанкі — Барлакоўская
• 1956 — «Дзядзюшкін сон» па Ф. М. Дастаеўскаму — Маскалёва
• 1957 — «Філумена Мартурана» Э. Дэ Філіпа — Філумена Мартурана
• 1957 — «Чаму ўсміхаліся зоркі» А. Е. Карнейчука — Кацярына
• 1965 — «Спыніцеся» І. Д. Радады — Ганна фон Рыхтэр
• 1967 — «У ноч месяцовага зацьмення» М. Карыма — Танкабіке
• 1970 — «Саступі месца заўтрашняму дню» В. Дэльмар — Люсі Купер
• 1982 — «Рэтра» А. М. Галіна — Роза Аляксандраўна

Фільмаграфія

1. 1926 — П. К. П. — Галіна Дамброўская, польская шпіёнка
2. 1926 — Тарас Шаўчэнка — эпізод
3. 1926 — Тарас Трасіла — Марына
4. 1934 — Маё
5. 1936 — Праметэй — Настасся Макараўна, гаспадыня «установы»
6. 1936 — Я кахаю — Гарпіна
7. 1936 — Назар Стадоля — Стэха
8. 1938 — Выбарскі бок — Еўдакія Іванаўна Казлова, салдатка
9. 1938 — Кармялюк — Аляна
10. 1938 — Міцько Лялюк — жонка каваля
11. 1940 — Майская ноч — швагерка
12. 1942 — Партызаны ў стэпах Украіны — Пелагея Часнык
13. 1943 — Вясёлка — Алена Касцюк
14. 1951 — Тарас Шаўчэнка — Ярына Шаўчэнка, сястра паэта
15. 1952 — Выкрадзенае шчасце (фільм-спектакль) — Ганна Задарожная
16. 1953 — Калінавы гай (фільм-спектакль) — Наталля Мікітаўна Коўшык, «заслужаная маці»
17. 1954 — Зямля — Марыя Федарчук
18. 1955 — Полымя гневу — Ганна Залатарэнка
19. 1956 — Трыста гадоў таму… — Варвара
20. 1956 — Без вестак зніклы — Марфа
21. 1961 — Украінская рапсодыя — Надзея Пятроўна, выкладчыца
22. 1966 — Чаму ўсміхаліся зоркі (фільм-спектакль) — Кацярына Сяргееўна, маці Юркі
23. 1970 — Саступі месца … (фільм-спектакль) — Люсі Купер, жонка Барка
24. 1971 — Спявай песню, паэт… — Таццяна Фёдараўна Ясеніна, маці паэта
25. 1974 — Сітавіна жоўтага лісця (фільм-спектакль)
26. 1982 — Рэтра (фільм-спектакль) — Роза Аляксандраўна Пясочынская, у мінулым балерына

Дакументальны фільм

• Наталия Ужвий (СССР, 1959, рэжысёр С. Параджанаў).

Успаміны

• Ужвій Н. І Музи не мовчали…: зі спогадів видатної української актриси // Культура і життя. — 2005. — 30 апреля.
• Ужвий Н. «Я просто жила этой жизнью…» // Правда Украины. — 1988. — 8 сентября.

Узнагароды

• Народная артыстка Украінскай ССР;
• чатыры ордэны Працоўнага Чырвонага Сцяга (1939, 1948, 1951, ?);
• ордэн «Знак Пашаны» (1940);
• Народная артыстка СССР (1944);
• чатыры ордэны Леніна (1944, 1960, 1968, 1973);
• медаль «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» (1946);
• Сталінская прэмія першай ступені (1946) — за выкананне ролі Алены Касцюк у фільме «Вясёлка» (1943);
• Сталінская прэмія другой ступені (1949) — за выкананне ролі Вольгі ў спектаклі «Макар Дубрава» А. Я. Карнейчука;
• Сталінская прэмія другой ступені (1951) — за выкананне ролі Наталлі Коўшык у спектаклі «Калінавы гай» А. Я. Карнейчука;
• медаль «У азнаменаванне 100-годдзя з дня нараджэння Уладзіміра Ільіча Леніна»;
• Герой Сацыялістычнай Працы (1973);
• дзяржаўная прэмія Украінскай ССР імя Т. Шаўчэнкі (1984) — за выкананне роляў Люсі Купер у спектаклі «Уступі дарогу заўтрашняму дню» В. Дэльмар і Розы Аляксандраўны ў спектаклі «Рэтра» А. М. Галіна;
• ордэн Дружбы народаў (1978);
• медаль «У памяць 1500-годдзя Кіева» (1982).

Ушанаванне памяці

Мемарыяльная дошка актрысы Наталлі Ужвій на вуліцы Гарадзецкага, 17 у Кіеве

Паштовая марка Украіны 1998 года, прысвечаная Наталлі Ужвій

Манета Нацыянальнага банка Украіны «Наталля Ужвій» (2008)

• У Кіеве, на доме № 17 па Архітэктара Гарадзецкага, дзе жыла актрыса з 1950 па 1986 гады, усталявана мемарыяльная дошка.
• Мемарыяльныя дошкі ўстаноўлены таксама ў Любамлі, на фасадзе гімназіі імя М. Ужвій, а таксама на роднай вуліцы актрысы, што носіць яе імя.
• Імем актрысы названы вуліцы ў Кіеве (Падольскі раён) і Харкаве (Кіеўскі раён), Дом ветэранаў сцэны ў Пушчы-Вадзіцы (Кіеў).
• Імя «Наталля Ужвій» носіць цеплаход у Кіеўскім рачным порце.
• У 1998 годзе выйшла паштовая марка Украіны, прысвечаная Наталлі Ужвій.
• Нацыянальны банк Украіны, працягваючы серыю «Выбітныя асобы Украіны», 9 верасня 2008 года увёў ў абарот юбілейную манету «Наталля Ужвій» наміналам 2 грыўны.

Зноскі

1. Library of Congress Authorities — Library of Congress. Праверана 19 лютага 2020.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13219454"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q131454"></a>
2. http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp?linkpath=pages%5CB%5CE%5CBerezil

Літаратура

• Вергелис О. Наталья Ужвий: два цвета радуги // Киевские ведомости. — 2006. — 21 декабря.
• Наталія Ужвій // Народжені Україною: мемор. альм. — К., 2002. — Т.2. — С. 660—661.
• Полищук Т. …Она была Актрисой // День. — 2007. — 28 марта.
• Полищук Т. От королевы до партизанки // День. — 2008. — 8 марта.
• Ужвій Н. М. // Провідники духовності в Україні. — К., 2003. — С. 765—766.
• Ужвій Наталія Михайлівна // 100 видатних імен України / І.Шаров. — К., 1999. — С. 415—418.
• Ужвій Наталя // Енциклопедія українознавства. — Львів, 2000. — Т.9. — С. 3301.
• Ужвій Наталія Михайлівна // Жінки України: біогр. енцикл. слов. — К., 2001. — С. 462.
• Ужвій Наталія Михайлівна // Шевченківські лауреати, 1962—2001: енцикл. довід. — К., 2001. — С. 567—569.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Наталля Міхайлаўна Ужвій
• Ужвий Наталия Михайловна на сайце «Герои страны».