PROFILBARU.COM

Аляксандр Іванавіч Герцэн
Аляксандр Іванавіч Герцэн
	руск.: Александр Иванович Герцен
Імя пры нараджэнні	руск.: Александр Иванович Герцен
Род дзейнасці	філосаф, пісьменнік, журналіст, аўтабіёграф, літаратурны крытык, празаік, публіцыст, педагог, палітык, настаўнік, рэвалюцыянер
Дата нараджэння	25 сакавіка (6 красавіка) 1812
Месца нараджэння	Масква, Маскоўская губерня, Расійская імперыя;
Дата смерці	9 (21) студзеня 1870 (57 гадоў)
Месца смерці	Парыж, Францыя[…];
Месца пахавання	Могілкі дзю Шато[d];
Грамадзянства	Расійская імперыя;
Бацька	Іван Аляксеевіч Якаўлеў[d]
Жонка	Наталля Аляксандраўна Захар'іна[d]
Дзеці	Аляксандр Аляксандравіч Герцэн[d] і Natalie Herzen[d]
Альма-матар	фізіка-матэматычны факультэт Маскоўскага дзяржаўнага ўніверсітэта[d];
Аўтограф
	Медыяфайлы на Вікісховішчы
	Творы ў Вікікрыніцах

Аляксандр Іванавіч Герцэн (псеўд. Іскандэр, руск.: Александр Иванович Герцен; 25 сакавіка (6 красавіка) 1812, Масква — 9 (21) студзеня 1870, Парыж) — рускі пісьменнік, публіцыст, філосаф, рэвалюцыянер.

Біяграфія

Вучыўся ў Маскоўскім універсітэце (1829-33). Духоўнае развіццё адбывалася пад уплывам дзекабрыстаў, рускай літаратуры, французскага асветніцтва і ўтапічнага сацыялізму. У 1834 за ўдзел у студэнцкім палітычным гуртку, які заснаваў разам з М. Агаровым, А. Герцэн арыштаваны і высланы ў Перм, потым у Вятку. У 1842 вярнуўся ў Маскву. У філасофскіх працах 1840-х г. (цыклы артыкулаў «Дылетантызм у навуцы», 1842-43, і «Пісьмы пра вывучэнне прыроды», 1845-46) матэрыялістычна вытлумачыў асновы гегелеўскай дыялектыкі. У літаратурнай творчасці А. Герцэн праходзіць эвалюцыю ад рамантызму ранніх аповесцей і драм да рэалізму ў рамане «Хто вінаваты?» (ч. 1-2, 1845-46), аповесцях «Доктар Крупаў» (1847) і «Сарока-зладзейка» (1848). 3 1847 у эміграцыі; еўрапейскі нацыянальна-вызвольны рух і рэвалюцыйныя ўзрушэнні адлюстраваліся ў яго творах мастацкай публіцыстыкі — цыклах артыкулаў «Пісьмы з Францыі і Італіі» (1847-52) і «3 таго берага» (1847-50). Пасля паражэння еўрапейскіх рэвалюцый 1848-49 распрацаваў тэорыю «рускага сацыялізму», стаў адным з пачынальнікаў народніцтва. У 1853 заснаваў у Лондане Вольную рускую друкарню, выдаваў альманах «Полярная звезда» (1855-68) і газ. «Колокол» (1857-67; разам з М. Агаровым). Літаратурная і грамадская дзейнасць А. Герцэна падрыхтавала з’яўленне «Былога і дум» (1852-68) — аднаго з лепшых твораў рускай мемуарнай літаратуры, у якім раскрыта цэлая эпоха духоўнага развіцця рускай інтэлігенцыі, а асабісты лёс пісьменніка ўключаны ў шырокі гістарычны кантэкст. У канцы жыцця А. Герцэн імкнуўся зразумець і прыняць навуковы сацыялізм.

А. Герцэн падтрымліваў нацыянальна-вызвольны рух у Польшчы, Беларусі і Літве, выступаў за нацыянальнае самавызначэнне беларусаў. Выданні Вольнай рускай друкарні распаўсюджваліся на Беларусі, а газета «Колокол» пісала пра бяспраўнае становішча беларускага сялянства, дэспатызм памешчыкаў, арміі і ўрадавай бюракратыі, вітала «Мужыцкую праўду» К. Каліноўскага. Народніцкія і рэвалюцыйна-дэмакратычныя ідэі А. Герцэна паўплывалі на станаўленне светапогляду Ф. Багушэвіча, А. Гурыновіча і іншых беларускіх пісьменнікаў.^[4]

Зноскі

↑ ^а ^б Герцен Александр Иванович // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>
↑ Герцен, Александр Иванович // Русский биографический словарь — М.: 1916. — Т. 5. — С. 97–134.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21175476"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20652954"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1960551"></a>
↑ W. R. S.-R. Hertzen, Alexander // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911. — Vol. 13. — P. 402–403.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2343190"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q20652955"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5607942"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q867541"></a>
↑ Кісялёў Г. З думай пра Беларусь. Мн., 1966.

Бібліяграфія

Собр. соч. Т. 1—30. М., 1954—66.

Беларускія пераклады

У перакладзе на беларускую мову выдадзены «Былое і думы» (т. 1, ч. 1-2,1940), раман «Хто вінаваты?», аповесці «Сарока-зладзейка», «Доктар Крупаў» і інш. (у кн. «Мастацкія творы», 1941).