ЙЦУКЕН

Беларуская раскладка клавіятуры

ЙЦУКЕН — асноўная кірылічная раскладка клавіятуры камп’ютараў і пішучых машынак.

Назва паходзіць ад 6 левых знакаў верхняга шэрагу раскладкі. Правобраз раскладкі з’явіўся ў канцы XIX стагоддзя, у сярэдзіне 1950-х гадоў раскладка стала падобная на сучасную. Некаторыя змены адбываліся ў 1990-я гады, звязаныя з развіццём і распаўсюджваннем вылічальнай тэхнікі.

Гісторыя

Раскладку прыдумалі ў ЗША ў канцы XIX стагоддзя. Толькі ў 1930-я гады вытворчасць уласных пішучых машынак была наладжана ў СССР. Канструкцыя друкавальнага вузла была досыць адпрацаванай, і важнейшыя літары размясцілі пад паказальнымі пальцамі — у адрозненне ад QWERTY. У той час раскладка афіцыйна называлася «Стандард-клавіятура»^[1]. Літары Ц і Э размяшчаліся сярод лічбаў, а лічбаў 0, 1 і 3 наогул не было, бо лічылі, што іх можна замяніць літарамі О, І і З^[1].

Эканомія некаторых знакаў і літар была распаўсюджанай традыцыяй, вядомай з часу стварэння пішучых машынак. У рускіх раскладках часта эканомілі літару Ё, кропку з коскай, зорачку і дужкі. Пры гэтым частка знакаў замянялася вонкава падобнымі, як гэта было з лічбамі 0, 1, 3; іншую частку рабілі так званым «састаўным метадам», калі некалькі знакаў размяшчаліся адзін пад другім^[2].

Раскладкі на аснове ЙЦУКЕН

На аснове рускай раскладкі былі створаны раскладкі для ўсіх моў былога СССР, якія выкарыстоўваюць або выкарыстоўвалі кірыліцу. Цяпер ёсць афіцыйныя (тыя, што падтрымліваюць вытворцы ПЗ, напрыклад Microsoft) раскладкі для наступных моў: азербайджанскай, башкірскай, беларускай, казахскай, кіргізскай, таджыкскай, татарскай, узбекскай, украінскай, якуцкай і іншых. Для астатніх моў ёсць мноства самаробных карыстальніцкіх раскладак, перш за ўсё ў сістэмах GNU/Linux.

Беларуская і ўкраінская раскладкі з’явіліся яшчэ ў сістэме Windows 95. Азербайджанская, казахская, кіргізская, татарская і ўзбекская сталі даступныя пачынаючы з Windows XP. Башкірская і таджыкская — з Windows Vista. Якуцкая — з Windows 7.

Руская

Украінская

Татарская

Рускія літары і дадатковыя сімвалы даступныя па адначасовым націску і ўтрыманню клавішы AltGr (правы Alt) і адпаведнай літары. Гэтая раскладка таксама падыходзіць для туркменскага і калмыцкага.

Башкірская

Казахская

Кіргізская

Кіргізскія літары набіраюцца адначасовым націскам і ўтрыманнем клавішы AltGr (правы Alt) і адпаведнай літары.

Якуцкая

Таджыкская

Узбекская

Азербайджанская

Удмурцкая

Іжэўскім гісторыкам і лінгвістам Дзянісам Сахарных створаны дзве раскладкі клавіятуры для ўдмурцкай мовы: асноўная версія выкарыстоўвае для ўдмурцкіх літар верхні лічбавай шэраг, альтэрнатыўная версія замяняе рускія літары, якія рэдка выкарыстоўваюцца на адпаведныя ўдмурцкія (на ўзор татарскай раскладкі)^[3].

Марыйская

Для марыйскай мовы існуе комі-удмурцка-марыйская раскладка^[4].

Мангольская (ФЦУЖЭН)

Мангольская раскладка заснавана на мадыфікаванай версіі раскладкі ЙЦУКЕН, названая ФЦУЖЭН, дзе літары адносяцца да рускай мовы замяняюцца літарамі, якія больш выкарыстоўваюцца ў мангольскім мове.

Іншыя кірылічныя раскладкі

Сербская

Македонская

Адзіная «мёртвая» клавіша выкарыстоўваецца для ўводу македонскіх літар «Ѓ ѓ» і «Ќ ќ», а таксама машынапіснага апострафа (у спалучэнні з клавішай «прабел»): «м. к. á», «К к»→"Ќ ќ", «м. к. á», «прабел» → «'».^[5]

Балгарская

Стандартная балгарская раскладка ад 2006 года

Гэтая версія раскладкі даступная ў Windows Vista і вышэй. Загалоўныя версіі літар «Ь» і «Ы» таксама можна набіраць, але толькі пры ўключаным рэжыме Caps Lock. Загалоўную версію літары «Ѝ» можна набіраць з дапамогай дадатковай клавішы, а калі яе няма — аналагічна літары «Ы» (у рэжыме Caps Lock з заціснутай «Shift»).

Фанетычная кірылічная раскладка для балгарскай мовы, ад 2006 года (Таксама вядомая як «ЧШЕРТЪ»).

Зноскі

1. Менделеев И. П. Новое в области пишущих машин // Природа и Люди. — 1912. — № 49. Архівавана з першакрыніцы 8 жніўня 2011.
2. Дмитревская Е. И., Дмитревский Н. Н. Часть 1. Теория машинописи и методика изучения техники письма (с курсом упражнений) // Методика преподавания машинописи. — М., 1948.
3. Сахарных Д. Удмуртские шрифты и раскладки.
4. Коми-удмуртско-марийская раскладка клавиатуры.
5. Схемы для некоторых существующих раскладок клавиатуры.