Алена Яўгенаўна Голуб (укр.: Олена Євгенівна Голуб; нар. 25 снежня1951, Кіеў) — украінская мастачка сучаснага мастацтва, жывапісец, фотамастачка і мастацтвазнаўца.
Біяграфія
Алена Голуб. Песня бацькоў. Х., м., 60х40, 1999
Нарадзілася 25 снежня 1951 года ў Кіеве. Яе бацькі выступалі на сцэне як спевакі, потым бацька Яўген Цімафеевіч Голуб стаў журналістам, а маці Зінаіда Пятроўна Марозава, якая вучылася на вакальным аддзяленні Кіеўскай кансерваторыі, пачала працаваць у Міністэрстве аховы здароўя, дзе пазней кіравала аддзелам.
Алена вучылася спачатку ў сярэдняй школе № 51, затым — у сярэдняй школе № 163 Кіева, наведвала дзіцяча-юнацкі клуб «Біён» пры Кіеўскім палацы піянераў.
У 1974 годзе скончыла факультэт біяфізікі Кіеўскага нацыянальнага ўніверсітэта імя Тараса Шаўчэнкі. Некалькі гадоў працавала інжынерам, але марыла стаць прафесійнай мастачкай. Паколькі тады пры паступленні ў мастацкую ВНУ абавязковымі былі тэматычныя кампазіцыі ў духу савецкай ідэалогіі, з чым яна не была згодна, стала навучацца прыватна. Акрамя таго, наведвала вольным слухачом выкладанне жывапісу ва Украінскай акадэміі друкарства. У 1986 годзе скончыла факультэт мастакоў прэсы Інстытута журналісцкага майстэрства.
Працавала ілюстратарам у часопісах, рэдактарам у выдавецтве, аглядальнікам і карэспандэнтам.
Жыве і працуе ў Кіеве. Неаднаразова ўдзельнічала ў замежных выстаўках.
Творчасць
Свой творчы шлях пачала з апазіцыйнага да сацрэалізму неафіцыйнага мастацтва — андэграўнда, калі ў 1970-х гадах пісала карціны ў стылі неаэкспрэсіянізму. Вучачыся прыватным чынам у прафесійных мастакоў (В. Забашты, В. Барскага, Д. Зарубы, С. Каплана), выбірала свой уласны шлях у мастацтве. Тады ў Кіеве авангардная моладзь аб’ядноўвалася ў аб’яднанні «Рух», дзе збіраліся літаратары, навукоўцы, мастакі і абмяркоўвалі нямала цікавага: найноўшыя плыні, «самвыдат» і да таго падобнае. У 1977 годзе арганізатары «Руху» (Ю. Косін, М. Нядзельскі і С. Федарынчык) зладзілі авангардную выставу, дзе аб сабе заявілі мастакі-нефармалы: Мікалай Трагуб, Вудон Бакліцкі, Мікалай Залеўскі, Аляксандр Касцецкі, Алена Голуб і іншыя. Работы мастачкі, звернутыя да ўнутранага свету сучасніка, былі напісаны дынамічна, са своеасаблівай дэфармацыяй формаў і актыўным выкарыстаннем чыстых колераў («Партрэт інжынера», «Размова на кухні», «Партрэт Бэлы Ахмадулінай» (якія захоўваюцца ў Нацыянальным мастацкім музеі Украіны), «Партрэт Багдана Жалдака», «Партрэт аднакласніка Аляксандра Навумава» і інш.). Успаміны пра часы андэграўнду і выдатных мастакоў Трагуба і Бакліцкага былі апублікаваны ў яе кнізе «Свята непадпарадкавання і будні андэграўнду».
У пошуках уласнага творчага шляху А. Голуб пачала мастацтвазнаўчыя даследаванні, збіраючы інфармацыю пра найноўшыя напрамкі ў сусветным мастацтве з перакладаў замежных публікацый (адсутных у савецкай літаратуры). Надрукаваць сабраны аб’ектыўны матэрыял аўтарам калектыўнай манаграфіі (аналіз кіно, рок-музыкі і візуальнага мастацтва) прыйшлося пад прапанаваным выдавецтвам «Мистецтво» назвай «Буржуазная масавая культура: новыя часы, старыя праблемы».
Другі ўсплёск уздыму ў творчасці мастачкі прыпаў на канец ХХ — пачатак XX стагоддзя, звязаны з ажыўленнем грамадскай і культурнай актыўнасці ў пачатку станаўлення незалежнасці Украіны. Алена Голуб была ўдзельніцай аб’яднання нефармальных мастакоў «Белая варона» (1988—1989), у склад якога ўваходзіла група «39.2°» (Юрый Вакуленка, Уладзімір Архіпаў, Канстанцін Самойленка, Аляксандр Кузняцоў, Рафаэль Ляўчын), Анатоль Сцепаненка, Васіль і Тамара Гайчу , Вера Вайсберг, Валянцін Палішчук, Валерый Гурскі і іншыя. Гэтая група авангардных мастакоў зладзіла вялікую неафіцыйную выставу ў кіеўскім кінатэатры «Зоряний», затым прадстаўляла новае ўкраінскае мастацтва за мяжой.
Яе карціны своеасабліва сінтэзавалі абстрактны экспрэсіянізм і народны прымітывізм. У такіх карцінах як «Цётка», «Рыбалка», «Чупа-чупс, або ілюзія роўнасці», «Супергерой» адчуваецца сацыяльна-крытычны матыў з характэрнымі для ўкраінцаў ноткамі гумару. Гэтыя работы ўдзельнічалі ў праектах Міжнароднага арт фестывалю ў Магдэбургу (Германія) (2000—2003) і персанальнай выставе ў 2004 — «Трыумф жоўтага зайца», якую арганізавала А. Прахава, дырэктар галерэі «Універсітэт».
З 2003 года Алена пачала ствараць лічбавыя фотаінсталяцыі з дапамогай камп’ютарных тэхналогій (тэхнічна гэта сінтэз дызайну і калажу, або фотамантажу). Вось як характарызуе творчасць мастачкі заслужаны дзеяч культуры Украіны Ніна Саенка:
Звярнуўшыся да сучасных камп’ютарных тэхналогій, мастачка, як заўсёды, востра адчула пульс і рытм часу. У супастаўленні і параўнанні розных гістарычных фотаматэрыялаў яна вырашае філасофскія праблемы быцця. У новай серыі — трансфармацыя сямейных традыцый і сувязь пакаленняў («Добры дзень, прадзядуля!» і «Добры дзень, прабабуля!»), глабальная перабудова свядомасці на матэрыяле пераасэнсавання таталітарнага мінулага («Так і Не», «Таталітарная балада», «Адрасат невядомы»)… Сёння Алена Голуб на новым вітку творчага раскрыцця. Так і хочацца пераўвасобіцца ў створаны ёю маляўнічы персанаж, стаць «Жоўтым зайцам», каб падчас усёпаглынальнай глабалізацыі з яе шырокамаштабнай экспансіяй сродкаў масавай камунікацыі падняцца, як ён, над усім, што нас атачае, і напоўніцца пачуццём свабоды і незалежнасці.
— Саєнко Ніна. Сигнали часу // День, 22 студзеня 2004
У візуальнай творчасці А. Голуб увесь час знаходзіць розныя ракурсы экспрэсіўна-гратэскавых форм выразнасці, парадаксальныя супастаўленні аб’ектаў у кампазіцыях, якія ўяўляюць сабой своеасаблівыя ментальныя канструкцыі. Праект «Лічбавы двор № 3» (2008) (куратары Ю. Крулікоўскі і А. Голуб), які дэманстраваў лічбавыя творы групы «Г. В. Х.» (гэта значыць — Голуб, Вышаслаўскага, Харчанкі), выстаўляўся ў Кіеве і Амстэрдаме.
Вось як выказваецца пра творчасць А. Голуб яе калега Аксана Чапелік:
Урбаністычная цывілізацыя з яе дасягненнямі і супярэчнасцямі заўсёды ў коле ўвагі мастачкі ў шматлікіх варыянтах розных серый. Узаемаадносіны паміж лакальнымі традыцыямі і калектыўнай памяццю, паміж культурнымі адрозненнямі, паміж цэнтрам горада і ўскраінамі — гэта толькі некаторыя з найважнейшых тэм, якія распрацоўвае мастачка ў актуальным мастацтве сёння…
— Чепелик Оксана. Нова візуальна мова андеграунду // День, 23 снежня 2011
Актуальныя падзеі сучаснасці мастачка ўзнаўляе ў творах, якія спалучаюць лічбавыя і традыцыйныя прыёмы, дакументуючы візуальныя артэфакты метадам канцэптуальных наратываў.
Мастачка падтрымала Рэвалюцыю годнасці, стварыўшы серыі лічбавых работ, якія дэманстравала на выставах у розных краінах свету. Алена неаднаразова ўдзельнічала ў міжнародных медыя-выставах «Матрыкс» Венгерскай асацыяцыі электраграфічнага мастацтва (ВАЭМ). У 2019 годзе была арганізавана яе персанальная выстава ў галерэі ВАЭМ у Будапешце, пасля чаго Голуб была прынята ў асацыяцыю.
Венгерскі мастацтвазнаўца Патакі Габар, аналізуючы яе творы, адзначыў:
Яна называе свой метад «наратыўным канструктывізмам», у якім можна ўбачыць увасабленне ідэй адкрывальнікаў фотамантажу Родчанкі, Клуцыса і Лісіцкага. Але ў той час, як папярэднікі канструявалі свае творы, верачы ў свет, які хутка стане лепшым і справядлівейшым, Голуб можа толькі прызнаць усе гэтыя ідэі няўдалымі.
— Габор Патакі. Олена Голуб та її твори // Образотворче мистецтво, 2019, № 4, С. 54—55.
1983, 1985, 2005 — міжнароднае біенале гумару і сатыры ў мастацтве, Габрава, Балгарыя, каталог 2005, С. 125.
2000, 2001, 2003 — І, ІІ і ІІІ Міжнародны артфестываль, Магдэбург, Германія, каталогі: І. «Людзі і звяры», С. 29; ІІ. «За гранню штодзённага», С.46,130; ІІІ. «Сігналы недакладнага часу», С. 123.
2001 — «Людзі і звяры» (сумесна з Г. Стоўбчанка, А. Камісарэнка, Л. Пішай), Украінскі дом, Кіеў.
2002 — «Кароткія гісторыі» — удзельнік і куратар праекта, Украінскі дом, Кіеў.
2005, 2006 — «У прасторы Дзюбюфе» — выстаўка фотаінсталяцый сумесна з М. Манталбэці. Французскі культурны цэнтр ва Украіне (Кіеў, Адэса, Днепрапятроўск, Данецк)
2017 — «Метаграфічныя імпрэсіі», Алена Голуб і Уладзімір Харчанка, галерэя «Дом Мікалая», Кіеў.
2017 — Мастацтва Рэвалюцыі годнасці, Музей Украіны, Нью-Ёрк, ЗША.
2018 — «Time spasm» 13-я Міжнародная выстаўка лічбавага мастацтва, Атава, Канада.
2020 — мінарожная выстаўка «Мастацтва ў часы нашэсця».
Тэарэтычныя напрамкі
Як мастацтвазнаўца Алена Голуб даследуе некалькі напрамкаў:
альтэрнатыўная творчасць у шырокім сэнсе і, у прыватнасці, неафіцыйнае мастацтва, андэграўнд;
творчасць на аснове лічбавых тэхналогій;
асэнсаваныя ролі мастака ў сучасным свеце;
заканамернасці арт-рынку і свабода самавыяўлення мастака;
узаемадзеянне украінскага і Заходняга мастацтва.
Манаграфіі
Олена Голуб. Свято непокори та будні андеграунду. Київ, Видавничий Дім «Антиквар», 2017, ISBN 978-617-7285-11-2.
Мусиенко Н. Б., Яковенко П. Г., Голубь Е. Е. Буржуазная «массовая» культура: новые времена, старые проблемы : Очерки. — К.: Мистецтво, 1988. ISBN 5-7715-0037-2.
Сям’я
Муж — культуролаг Пётр Якавенка, дачка — Ганна Голуб (нар. 1974, ад шлюбу з Леанідам Няфедзевым), сын — Андрэй Якавенка (нар. 1985).
Зноскі
Літаратура
Сидор-Гибелинда О. Голуб Елена Евгеньевна // Энциклопедия Современной Украины, Ред. И. Дзюба. — К.: Ин-т энциклопедич. иссл. НАНУ, Т.6 — 2006. — С. 108, 213. ISBN 966-02-3966-1.
Голуб Елена Евгеньевна // Кто есть кто в экономике, культуре, науке Киева. Справочник, Киев, 2001, — Т.2, — С. 317. ISBN 966-7953-01-7.
Елена Голуб // Творческо-биографический альбом-справочник. — Ред. С. Журавель. — Киев, 2006 — 4 выпуск — С. 53. — ISBN 966-96548-2-3.
Голуб Елена. В «Русі». К юбилею андеграундной выставки, которая стала историей // День , 2007 — 5 декабря.
Нина Саенко. Сигналы времени. // День, 2004 — 22 января.
Вышеславский Глеб, Сидор-Гибелинда Олег. // Терминология современного искусства, Paris-Kyiv, Terra Incognita, 2011, — С.36, 147, 188, 240, 241, 371. — ISBN 978-966-96839-2-2.
Оксана Чепелик. Новый визуальный язык андеграунда // День, 2011, — 23 декабря.
Пётр Яковенко. Художественный «хаос» // День, 2012 — 25 января.
