Тулыланыусы энергия

Тулыланыусы энергия
Алыштырған	Ҡаҙылма яғыулыҡ
Ҡайҙа өйрәнелә	renewable energy science^[d]
Relates to sustainable development goal, target or indicator	Target 7.2 of the Sustainable Development Goals^[d][1]
Социаль селтәрҙә күҙәтеүселәр	116 760
Ҡапма-ҡаршыһы	невозобновляемая энергия^[d]
Тулыланыусы энергия Викимилектә

Ел тирмәне

Тулыланыусы энергия — кешеләр өсөн бөтмәҫ-төкәнмәҫ энергия сығанағы. Тирә-яҡ мөхиттә бер-туҡтауһыҙ барған процестар —тулыланыусы энергия сығанағы булып тора. Тулыланыусы энергия яңынан тергеҙелә торған тәбиғи ресурстарҙан — ҡояш энергияһы, ел, ямғыр, һыу ҡалҡыу, геотермаль йылылыҡты файҙалана. 2006 йылда донъяла ғәҙәти биомасса — утын яғыу 13 %, барлыҡ тулыланыусы энергияны файҙаланыу 18 % тәшкил итте. Гидроэлектростанциялар тулыланыусы энергияның мөһим сығанағы булып тора, донъяла етештерелгән электр энергияһының 15 % гидроэлектростанцияларҙа етештерелә.

Ел энергияһын файҙаланыу йыл һайын 30 % арта. Был энергияны файҙаланыу Европа һәм АҠШ илдәрендә киң ҡулланыла. Ҡояш электростанциялары Германия һәм Испанияла танылыу алған.

Ҡояш энергияһында эшләгән кер йыуыу йорто

Бразилия шәкәр ҡамышынан этанол алыу программаһын тормошҡа ашыра. Этанол автомобиль яғыулығы булараҡ файҙаланыла.

Ел фермалар

Гансу ел фермаһы — донъяла иӊ эре ел фермаһы, Ҡытай.

Ел фермаларҙы диӊгеҙҙә урынлаштырыу ҙа мөмкин. Копенгаген, Дания.

Ел фермалар (ингл. A wind farm) — ел турбиналар төркөмө. Ел фермалар 100-ҙән ашыу индвидуаль ел турбиналарҙан тора һәм 100 м² майҙанды биләй, ләкин турбиналар араһындағы майҙанды ауыл хужалығы өсөн ҡулланырға мөмкин. Ел фермалар диӊгеҙҙә урынлаштырырға ла мөмкин.

Ағымдар

2006 йылда донъяла электр энергияһын ҡулланыуҙың яҡынса 18 проценты яңыртылған энергия сығанаҡтарынан ҡәнәғәтләндерелә, 13 проценты ағас яндырыу кеүек традицион биомассаларҙан^[2]. 2010 йылда бөтә донъя энергия ҡулланыуының 16,7 проценты яңыртылған сығанаҡтарҙан килә; 2015 йылда был күрһәткес 19,3 %^[3]. Традицион биомассаның өлөшө әкренләп кәмей бара, шул уҡ ваҡытта яңыртыла торған энергияның өлөшө арта бара. Рәсәй Фәндәр академияһының ИЭР һәм Мәскәү «Сколково» идара итеү мәктәбенең Энергетика үҙәге фаразы буйынса 2040 йылға яңыртыласаҡ энергия сығанаҡтары донъя электр энергияһы етештереү күләменең 35-50 процентын һәм энергияның дөйөм ҡулланыу күләменең 19-25 процентын тәьмин итәсәк^[4].

2004 йылдан 2013 йылға тиклем Евросоюзда яңыртылған сығанаҡтарҙан етештерелгән электр энергияһының өлөшө 14 проценттан 25 процентҡа тиклем арта. Германияла 2018 йылда электр энергияһының 38 проценты яңыртылған сығанаҡтарҙан етештерелә^[5][6].

Бразилияла шәкәр ҡамышынан яғыулыҡ этанолын етештереүҙе күҙ уңында тотҡан донъяла иң ҙур яңыртыла торған энергия программаларының береһе бар; этил спирты әлеге ваҡытта илдә автомобиль яғыулығына ихтыяждың 18 процентын ҡаплай^[7]. Яғыулыҡ этанолы АҠШ-та ла киң ҡулланыла.

Гидроэлектроэнергия — донъя электр энергияһын етештереүҙең 15,3 процентын һәм бөтә донъя энергия ҡулланыуының 3,3 процентын тәьмин итеүсе иң ҙур яңыртыла торған энергия сығанағы (2010 йыл).

Ел энергияһын ҡулланыу йылына яҡынса 30 % үҫә, 2013 йылда бөтә донъяла 318 гигаватт (ГВт) ҡеүәте етештерелә^[8], һәм Европала, АҠШ-та, Ҡытайҙа киң ҡулланыла^[9].

Германия һәм Испанияла ҡояш электр станциялары популяр^[10]. АҠШ-та һәм Испанияла ҡояш термаль станциялары эшләй, уларҙың иң ҙуры — Мохаве сүллегендәге 354 МВт ҡеүәтле станция^[11]. Фотоэлектр панелдәр етештереү йылдам үҫә, 2008 йылда дөйөм ҡеүәте 6,9 ГВт (6900 МВт) булған панелдәр сығарыла, был 2004 йыл менән сағыштырғанда алты тапҡырға тиерлек күберәк^[12].

Геотермаль үҫемлектәр: донъяла иң ҙуры — Калифорнияла 750 МВт ҡеүәтле гейзер ҡоролмаһы.

Ресурс булмаған эре компаниялар яңыртылған энергияны ҡулланыуҙы хуплай. Әйтәйек, IKEA 2020 йылға үҙен яңыртылған энергия менән тулыһынса тәьмин итергә йыйына. Apple — ҡояш электр станцияларының иң эре хужаһы, компанияның бөтә дата-үҙәктәре яңыртылған энергия сығанаҡтары иҫәбенә эшләй. Google компанияһы ҡулланған энергияла яңыртылған сығанаҡтарҙың өлөшө — 35 %, компанияның яңыртылған энергияға һалған инвестициялары 2 миллиард долларҙан ашып китә^[13].

Яңыртыласаҡ энергияның глобаль күрһәткестәре[14][15][16][17][18][19][20][21][22][23][24]	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
Яңыртылған энергияға йыллыҡ инвестициялар (млрд. доллар АҠШ)	130	160	211	257	244	232	270	286	241	326	296	298,4	303,5
Яңыртыла торған энергияның дөйөм ҡуйылған ҡеүәттәре (шул иҫәптән гидроэнергетика), ГВт)	1140	1230	1320	1360	1470	1578	1712	1849	2017	2197	2387	2581	2838
Гидроэнергетика (ГВт)	885	915	945	970	990	1018	1055	1064	1096	1112	1135	1150	1170
Ҡояш энергетикаһы (ГВт)	16	23	40	70	100	138	177	227	303	405	512	621	760
Ел энергетикаһы (ГВт)	121	159	198	238	283	319	370	433	487	540	591	650	743
Биоэнергетика (ГВт)										121	131	137	145
Геотермаль энергетика (ГВт)										12,8	13,2	14	14,1
Биодизель етештереү (млрд. литров)	12	17,8	18,5	21,4	22,5	26	29,7	30,3	30,8	33	41	41	39
Этанол етештереү (млрд. литров)	67	76	86	86	83	87	94	98	99	104	111	115	105
Энергияны яңыртыу буйынса маҡсаттары булған илдәр һаны	79	89	98	118	138	144	164	173	176	179	169	172	165

Рәсемдәр

• 
  Ел электростанциялары
• 
  Исландияла геотермаль энергияны файҙаланыу
• 
  Гидроэлекторостанция
• 
  Тулҡын энергияһын файҙаланыу
• 
  Прессланған бысҡы вағы
• 
  Ҡояш һәм ел энергияһын бер юлы файҙаланыу
• Хлорелли һыу үҫентеләрен файҙаланыу
  Хлорелли һыу үҫентеләрен файҙаланыу

Һылтанмалар

• Вы и «зеленая» энергетика 2009 йыл 25 сентябрь архивланған., Бөтә донъя ҡырағай тәбиғәт

фонда сайты (урыҫ)

• Зелёная энергия — «йәшел технологиялар» тураһында (урыҫ)
• Альтернатив энергия сығанағы (урыҫ)

Иҫкәрмәләр

1. https://www.globalgoals.org/goals/7-affordable-and-clean-energy/
2. Global Status Report 2007 2008 йыл 29 май архивланған. (недоступная ссылка с 22-05-2013 (4236  дня) — история, копия)
3. Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; REN21 2017 төшөрмәләре өсөн текст юҡ
4. Прогноз развития энергетики мира и России 2019
5. Евгения Сазонова, Алексей Топалов. Европа устала от солнца и ветра  (билдәһеҙ). 2016-02-07. Газета.ru. Дата обращения: 7 февраль 2016.
6. Андрей ГурковПлохая погода для «Газпрома»: газ проигрывает в ФРГ ветру и солнцу // Deutsche Welle, 3.11.18
7. America and Brazil Intersect on Ethanol 2007 йыл 26 сентябрь архивланған.
8. Renewables Global Status Report: 2009 Update 2009 йыл 12 июнь архивланған. (недоступная ссылка с 22-05-2013 (4236  дня) — история, копия) p. 9.
9. Global wind energy markets continue to boom — 2006 another record year 2011 йыл 7 апрель архивланған. (недоступная ссылка с 22-05-2013 (4236  дня) — история, копия) (PDF).
10. World’s largest photovoltaic power plants 2018 йыл 10 июль архивланған.
11. Solar Trough Power Plants 2008 йыл 28 октябрь архивланған. // OSTI (PDF).
12. Renewables Global Status Report: 2009 Update 2009 йыл 12 июнь архивланған. (недоступная ссылка с 22-05-2013 (4236  дня) — история, копия) (копия) p. 15. «solar PV industry …Global annual production increased nearly sixfold between 2004 and 2008, reaching 6.9 GW.»
13. Сидорович, Владимир, 2015, с. 23
14. REN21 2016. Renewables Global Status Report 2016(недоступная ссылка) (pdf)
15. REN21 2014. Renewables Global Status Report 2014 (pdf)
16. REN21 2011. Renewables Global Status Report 2011 (pdf)
17. REN21 2012. Renewables Global Status Report 2012 2012 йыл 15 декабрь архивланған. p. 17.
18. REN21 2013 Renewables Global Status Report  (билдәһеҙ) (PDF). Дата обращения: 20 июнь 2015.
19. REN21 2015. Renewables Global Status Report 2015 2015 йыл 21 июнь архивланған. (pdf)
20. REN21 2016. Renewables Global Status Report 2016 (pdf)
21. REN21 2018. Renewables Global Status Report 2018 (pdf)
22. https://www.ren21.net/wp-content/uploads/2019/05/gsr_2019_full_report_en.pdf
23. https://www.ren21.net/wp-content/uploads/2019/05/gsr_2020_full_report_en.pdf
24. https://www.ren21.net/wp-content/uploads/2019/05/GSR2021_Full_Report.pdf