İnternet filtri

Bloklanmış məzmuna daxil olmaq istəyərkən çıxan xəbərdarlıq

İnternet filtri — İnternet istifadəçisinin daxil ola biləcəyi məzmunu məhdudlaşdıran və ya nəzarət edən, xüsusən də WWW, E-poçt və ya digər vasitələrlə internet üzərindən çatdırılan materialı məhdudlaşdırmaq üçün istifadə edilən proqram təminatı. Məzmuna nəzarət proqramı hansı məzmuna icazə veriləcəyini və ya bloklanacağını müəyyən edir.

Bu cür məhdudiyyətlər müxtəlif səviyyələrdə tətbiq oluna bilər: hökumət onları ölkə miqyasında tətbiq etməyə cəhd edə bilər (bax: İnternet senzurası) və ya İnternet xidmət provayderi öz müştərilərinə, işəgötürən öz işçilərinə, məktəb rəhbərliyi şagirdlərə, kitabxana ziyarətçilərə, valideyn uşağının kompüterinə və ya fərdi istifadəçilər öz kompüterlərinə.

Məqsəd çox vaxt kompüterin sahibinin və ya digərlərinin etiraz edə biləcəyi məzmuna çıxışın qarşısını almaqdır. Məzmunun bloklanması istifadəçinin razılığı olmadan tətbiq edildikdə internet senzurasının bir forması kimi xarakterizə edilə bilər. Bəzi proqram təminatları valideynlərə uşağın İnternetə daxil olmasına, oyun oynamağa və ya digər kompüter fəaliyyətlərinə sərf edə biləcəyi vaxtın miqdarını təyin etmək icazəsi verən vaxta nəzarət funksiyalarını ehtiva edir.

Bəzi ölkələrdə bu cür proqram təminatı hər yerdə mövcuddur. Kubada hökumətin nəzarətində olan internet-kafedə kompüter istifadəçisi müəyyən sözləri yazarsa, mətn prosessoru və ya veb-brauzer avtomatik olaraq bağlanır və "dövlət təhlükəsizliyi" xəbərdarlığı verilir.^[1]

Terminologiya

"Məzmuna nəzarət" termini bəzən CNN,^[2] Playboy jurnalı,^[3] San Francisco Chronicle^[4] və The New York Times^[5] tərəfindən istifadə olunur. Bununla belə, "məzmun filtri proqramı", "proksi serverlərin filtrlənməsi", "təhlükəsiz veb şlüzləri", "senzura proqramı", "məzmun təhlükəsizliyi və nəzarəti", "veb filtrləmə proqramı", "məzmun senzura proqramı" və "məzmun bloklama proqramı" kimi ifadələr də tez-tez istifadə olunur. "Nannyware" həm məhsul marketinqində, həm də mediada istifadə edilib. Gartner sənaye araşdırma şirkəti bazar seqmentini təsvir etmək üçün "təhlükəsiz veb şlüzü"ndən (SWG) istifadə edir.^[6]

Veb saytlarını seçilmiş şəkildə bloklayan məhsullar istehsal edən şirkətlər bu məhsullara senzura proqramı yox, "internet filtri" və ya "URL filtri" adlandırmağa üstünlük verirlər. Valideynlərə övladlarının internetdən istifadəsinə nəzarət etmək və məhdudlaşdırmaq üçün xüsusi olaraq hazırlanmış proqram təminatında "valideyn nəzarəti proqramı" da istifadə olunur. Bəzi məhsullar istifadəçinin daxil olduğu bütün saytları qeyd edir və həmin şəxsin seçdiyi "məsuliyyət tərəfdaşına" hesabat vermək üçün məzmun növünə görə onları qiymətləndirir. İnternet filtrləri, valideyn nəzarəti proqramı və/və ya hesabatlılıq proqramı bir məhsulda birləşdirilə bilər.

Bununla belə, bu cür proqram təminatını tənqid edənlər "senzura proqramı" terminindən sərbəst istifadə edirlər: məsələn, Censorware Project layihəsi.^[7] Bu cür proqram təminatı istehsalçılarını tənqid edən redaksiya məqalələrində "senzura" termini tez-tez istifadə olunur və bir çox müxtəlif çeşidləri və tətbiqləri əhatə edir: Zeni Cardin 9 mart 2006-cı ildə The New York Times qəzetində Amerika istehsalı olan proqramların Çindəki məzmunu bloklamaq üçün istifadəsini müzakirə edərkən bu termindən istifadə edib. Həmin ay orta məktəb şagirdi öz məktəbində bu cür proqram təminatının tətbiqini müzakirə etmək üçün bu termindən istifadə edib.^[8][9]

Ümumiyyətlə, ənənəvi qəzetlər öz məqalələrində "senzura" terminindən istifadə etmir, bunun əvəzinə "məzmun filtri", "məzmun nəzarəti" və ya "veb filtri" kimi daha az açıq şəkildə mübahisə doğuran terminlərdən istifadə etməyə üstünlük verirlər. "The New York Times" və "The Wall Street Journal" bu təcrübəyə əməl edirlər. Digər tərəfdən, CNET kimi veb əsaslı qəzetlər bu termini həm redaksiya, həm də jurnalistika kontekstində istifadə edir, məsələn: "Windows Live senzura proqramı yaradacaq".^[10]

Həmçinin bax

• Yetkinlik
• Reklamın bloklanması
• Məzmun-nəzarət proqram təminatı və provayderlərin müqayisəsi
• Kompüter və şəbəkə nəzarəti
• David Burt (filtrləmə vəkili)
• Dərin məzmun yoxlaması
• Çıxış filtri
• Uşaq Pornoqrafiyasına Qarşı Maliyyə Koalisiyası
• İnternet senzurası
• İnternet senzurasından yayınma
• İnternet təhlükəsizliyi
• Nymwars
• Pornoqrafiyaya qarşı çıxmaq
• Valideyn nəzarəti
• Sülh atəşi
• Rusiya İnternet Məhdudiyyət Qanunu
• Scunthorpe problemi
• Söz filtri

İstinadlar

1. "Going online in Cuba: Internet under surveillance" (PDF). rsf.org. 2006. 2016-09-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
2. "Young, angry … and wired - May 3, 2005". Edition.CNN.com. 3 May 2005. 8 December 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 October 2009.
3. Umstead, R. Thomas. "Playboy Preaches Control". Multichannel News. 20 May 2006. 22 September 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 June 2013.
4. Woolls, Daniel. "Web sites go blank to protest strict new Internet law". sfgate.com. Associated Press. October 25, 2002. 8 July 2003 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
5. Bickerton, Derek. "Digital Dreams". The New York Times. 30 November 1997. 4 June 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 October 2009.
6. "IT Glossary: Secure Web Gateway". gartner.com. 28 June 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 March 2012.
7. "Censorware Project". censorware.net. 20 June 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 November 2023.
8. "159.54.226.83/apps/pbcs.dll/article?AID=/20060319/COLUMN0203/603190309/1064". 19 October 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
9. "DMCA 1201 Exemption Transcript, April 11 - Censorware". Sethf.com. 11 April 2003. 4 January 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 October 2009.
10. "Windows Live to get censorware - ZDNet.co.uk". news.ZDNet.co.uk. 14 March 2006. 5 December 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 October 2009.

Xarici keçidlər

• "İnterneti senzura etmək olarmı?". BBC Azərbaycanca.
• "Azərbaycanda internet senzurası: giriş, istifadə və məhdudiyyət". Bakı Araşdırmalar İnstitutu.