İkiqat vergitutma

İkiqat vergitutma — bir şəxsin və ya təşkilatın eyni gəlir, mənfəət və ya əmlak üzərində iki fərqli ölkə tərəfindən vergiyə cəlb olunmasını ifadə edir.^[1] Bu vəziyyət, beynəlxalq ticarət, sərmayə yatırımları və ya xarici gəlirlər əldə edən şəxslər üçün problem yarada bilər.^[2]

Azərbaycanın da bir çox ölkə ilə ikiqat vergitutmanın aradan qaldırılması haqqında müqavilələri mövcuddur. Bu müqavilələr konkret vergiləri və tətbiq edilən şərtləri tənzimləyir.

İkiqat vergitutmanın qarşısını almaq və investorların təşviq edilməsi məqsədilə bir çox ölkə arasında ikiqat vergitutmanın aradan qaldırılması haqqında müqavilələr (Double Taxation Agreements, DTAs) bağlanır. Bu müqavilələrin əsas məqsədi:^[3]

1. Vergi yükünün azaldılması — şəxslərin və ya şirkətlərin eyni gəlirə iki dəfə vergi ödəməkdən qorunması.
2. Vergi öhdəliklərinin aydınlaşdırılması — hər bir ölkənin hansı vergiləri tətbiq edəcəyini müəyyən etmək.
3. Vergidən yayınmanın qarşısının alınması — vergi məlumatlarının mübadiləsi vasitəsilə şəffaflığın artırılması.

İkiqat vergitutmanın qarşısını almaq üçün iki əsas metod tətbiq olunur:^[4]

• Vergi kreditləri (ing. Tax Credit) — şəxs və ya şirkət, xarici ölkədə ödənilən verginin miqdarını öz ölkəsində ödəməli olduğu vergidən çıxmaq hüququ əldə edir.
• Vergidən azadetmə (ing. Tax Exemption) — xarici ölkədə əldə edilən gəlir və ya mənfəət ümumiyyətlə şəxsin və ya şirkətin vətənində vergiyə cəlb edilmir.^[5]

İkiqat vergitutma müqaviləsi

İkiqat vergitutma müqavilələri iqtisadiyyat üçün mühüm rol oynayır.^[6]

• Xarici sərmayələrin artırılmasını təşviq edir.
• Xarici şirkətlərin fəaliyyətini asanlaşdırır.
• Vergi hüququ ilə bağlı mübahisələrin azalmasına səbəb olur.

Tarixi

İkiqat vergitutmanın tarixi beynəlxalq ticarət və sərmayə fəaliyyətlərinin artdığı dövrlərə dayanır. Bu konsepsiya, xüsusilə XX əsrin əvvəllərində ölkələrarası iqtisadi əlaqələrin genişləndiyi bir zamanda aktual oldu.^[7]

Milli qanunvericiliklə tənzimləmə (XIX əsr sonları – XX əsrin əvvəlləri)

Beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin artması nəticəsində bir gəlirə iki fərqli dövlət tərəfindən vergi tətbiq olunması problemi yaranmağa başladı. Bu dövrdə ölkələr arasında xüsusi müqavilələr mövcud deyildi, buna görə də ölkələr öz milli qanunvericilikləri çərçivəsində bu problemi həll etməyə çalışırdılar.^[8]

İkiqat vergitutma müqavilələrinin yaranması (XX əsrin əvvəlləri)

İkiqat vergitutmanı sistemli şəkildə həll etmək üçün ilk cəhdlər 1920-ci illərdə edildi. Əsas inkişaf mərhələləri:^[9]

1921-1928-ci illər

Millətlər Cəmiyyəti (ing. League of Nations) çərçivəsində ilk beynəlxalq vergitutma məsələləri müzakirə edildi. 1928-ci ildə Millətlər Cəmiyyəti beynəlxalq vergi müqavilələri üçün ilk model müqavilələr hazırladı. Bu modellər sonrakı dövrlərdə beynəlxalq standartların formalaşmasında baza oldu.^[10]

Almaniya və İtaliya arasında ilk müqavilə

1899-cu ildə ikiqat vergitutmanın qarşısını almaq üçün Almaniya və İtaliya arasında ilk formal müqavilə imzalandı. Bu, tarixdəki ilk ikiqat vergitutma müqavilələrindən biri kimi tanınır.

İqtisadi əməkdaşlıq və inkişaf dövrü (XX əsrin ortaları)

1945-ci ildən sonra beynəlxalq iqtisadi əməkdaşlığın artması ikiqat vergitutma ilə bağlı müqavilələrin genişlənməsinə səbəb oldu.^[11] 1963-cü ildə İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (OECD) ilk model vergi konvensiyasını hazırladı. OECD Model Vergi Konvensiyası ölkələr arasında ikiqat vergitutma müqavilələri bağlamaq üçün standartları müəyyən etdi. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) da inkişaf etməkdə olan ölkələrin maraqlarını nəzərə alaraq öz model konvensiyasını təqdim etdi.^[12]

Vergi şəffaflığı və qlobal standartlar (XXI əsr)

Qloballaşma dövründə ikiqat vergitutma problemi daha kompleks hala gəldi.^[13] Bunun nəticəsində XXI əsrin əvvəllərindən başlayaraq vergi şəffaflığının artırılması və vergidən yayınmanın qarşısının alınması üçün beynəlxalq əməkdaşlıq gücləndi^[14][15] . Bu, ikiqat vergitutma müqavilələrinə yeni maddələrin əlavə olunmasını şərtləndirdi. OECD və G20-nin irəli sürdüyü Vergi Bazalarının Aşınması və Mənfəətin Köçürülməsi (BEPS) təşəbbüsü ikiqat vergitutma müqavilələrindəki boşluqların aradan qaldırılmasına yönəldi.^[16]

İstinadlar

1. Мarynchaк, Yеvhеn. The Financial Nexus Between an Individual and a State // PUBLIC FINANCE: LEGAL ASPECTS: Collective monograph. Riga: Baltija Publishing. 2019. 130. ISBN 978-9934-571-82-4.
2. Professor McIntyre. "Model treaties" (PDF). Wayne State University Law School, Michigan. 2019-12-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-17.
3. "Comments by New Zealand Revenue Minister". Government of New Zealand. 2010-05-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-03-17.
4. Gio Wiederhold (2013). Valuing Intellectual Capital, Multinationals and Taxhavens; Springer Verlag, 2013, Chap. 4. Şablon:ISBN? Şablon:Page?
5. Ernest R. Larkins(2001): Double Tax Relief for Foreign Income: A Comparative Study of Advanced Economies; HeinOnline, 2001. Vol:21:233
6. Darren Rykers (2009): "A Critical Analysis of how Double Tax Agreements can facilitate Fiscal Avoidance and Evasion"; The Taxpayer and the Lotus, 17 Nov. 2009.
7. Hussein Abdali. "International double taxation a serious problem within the EU". Svenskt Näringsliv. 30 January 2014. 30 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 March 2020.
8. "Council Directive 2003/48/EC of 3 June 2003 on taxation of savings income in the form of interest payments". European Commission. 30 January 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 May 2016.
9. Maarten F. de Wilde & Geert T. W. Janssen(2011): The Netherlands: Key practical issues to eliminate double taxation of business income. Erasmus School of Law, 2011.
10. Svoboda, F.; Hruzik, A. (n.d.). "New double taxation treaty with South Korea introducing substantial changes". 2021-04-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-12-04.
11. Kft, Wolters Kluwer Hungary. "1995. évi CXVII. törvény – 1.oldal – Hatályos Jogszabályok Gyűjteménye". net.jogtar.hu (ingilis). 2019-06-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-03-21.
12. "Double Taxation Avoidance agreement (DTAA) with South Korea". Press Information Bureau. 27 January 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 May 2016.
13. "Publication 54 (2015), Tax Guide for U.S. Citizens and Resident Aliens Abroad". 17 May 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 May 2016.
14. Robert Carroll (2010) "The Tax Foundation – the Economic Effects of the Lower Tax Rate on Dividends". 2011-07-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-19.
15. Lanfeng Kao & Anlin Chen (2011): Dividend policy and elimination of double taxation of dividends; Asia-Pacific Journal of Financial Studies. 2011
16. "Press Information Bureau". pib.nic.in. 9 April 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 April 2018.