Viktor Şirəli

Viktor Şirəli
Viktor Heydər oğlu Şirəlizadə
Viktor Şirəli XX əsrin 70-ci illərində
Doğum tarixi	7 may 1945(1945-05-07)[1]
Doğum yeri	Leninqrad, SSRİ
Vəfat tarixi	19 fevral 2018(2018-02-19)[1] (72 yaşında)
Dəfn yeri	Sankt-Peterburq, Rusiya
Vətəndaşlığı	SSRİ, Rusiya
Milliyyəti	azərbaycanlı
Təhsili	Sergey Gerasimov adına Ümumrusiya Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutu
Fəaliyyəti	şair
Fəaliyyət illəri	1962-2018
Əsərlərinin dili	rus dili
İlk əsəri	"13 dekabrda səyahət", " Uçuş"
Üzvlüyü	SSRİ Yazıçılar İttifaqı

Viktor Heydər oğlu Şirəlizadə (7 may 1945^[1] – 19 fevral 2018^[1]) — Azərbaycan əsilli Rusiya şairi. Leninqrad anderqraundunun nümayəndəsi.

Həyatı

Viktor Heydər oğlu Şirəlizadə 1945-ci il mayın 9-da Leninqrad şəhərində anadan olub və Böyük Vətən müharibəsindəki qələbənin şərəfinə və Leninqradın blokadası zamanı aclıqdan ölən babasının şərəfinə adlandırılıb. Viktor Şirəlinin özünün dediyinə görə, atası Heydər Həsən oğlu Şirəlizadə, əslən Cənubi Azərbaycandandır.^[2] O, 1916-cı ildə anadan olub və əczaçı işləyib. Şairin dediyinə görə atası türkcə (azərbaycanca) şeirlər yazırdı.^[2] Anası Mariya Viktorovna Lazareva, 1925-ci ildə Pskov quberniyasından olan kəndli ailəsində anadan olub. Onun dediyinə görə atası ilə anası müharibə zamanı atasının döyüşdüyü Leninqrad yaxınlığında tanış olublar. 1955-ci ildə onlar ayrılıblar.

1963-cü ildə məktəbi bitirdikdən sonra V.Şirəli elektrik, radiomontajçı, təchizat agenti, rəqs pavilyonunun inzibatçısı, kitabxanaçı, qayıq stansiyasında gözətçi kimi işləyib. 1968-ci ildə qısa müddət ərzində Pskov vilayətində bəstəkar Nikolay Rimski-Korsakovun muzeyinə rəhbərlik edib. 1972-ci ildən Ümumittifaq Kinematoqrafiya İnstitutunun ssenarist fakültəsində təhsil alıb.^[2]

Şirəlizadə 1962-ci ildə şeir yazmağa başlayıb. 1960-cı illərdə Şirəli SSRİ Yazıçılar İttifaqının Leninqrad təşkilatı nəzdində əvvəlcə Qleb Semyonovun, sonra isə Nataliya Qrudininanın rəhbərlik etdiyi ədəbi birliyin üzvü olub. Bundan əlavə, o, Çarski Seloda Tatyana Qnediçin ətrafında toplaşan şairlər qrupunun üzvü idi. Onların arasında Konstantin Kuzminski, Boris Kupriyanov, Yuri Alekseyev, Viktor Krivulin, Pyotr Çeygin və Leninqrad poetik anderqraundunun digər görkəmli simaları da var idi.^[3]

1968-ci ildə Plyus rayon "Svetliy put" qəzetində V.Şirəlinin "13 dekabr səyahət" və "Uçuş" şeirləri dərc olundu. 1968-ci ildə "Poeziya günü" almanaxında Şirəlizadənin şeirləri çap edildi. Artıq 1969-cu ildə Şirəlizadə uşaq hekayələri kitabı ilə şair Radiy Poqodin tərəfindən SSRİ Yazıçılar İttifaqına üzvlüyə tövsiyə olunub (kitab heç çap edilməyib).

1979-cu ildə senzuraya məruz qalan "Bağ" adlı ilk şeirlər kitabını nəşr etdirdi. Bundan sonra o, Andrey Voznesenski, Robert Rojdestvenski və Oljas Süleymenov tərəfindən yenidən Yazıçılar Birliyinə üzvlüyə tövsiyə edilsə də, Leninqrad şöbəsinin poeziya bölməsinin üzvlərinin müqavimətinə görə qəbul edilməyib. 1984-cü ildə şairi tüfeyli həyat tərzi sürdüyünə görə məhkəməyə verəcəyi ilə hədələyən yerli polis onu intihara sövq edib (bax: V.Şirəli. "Qadınlar və başqa səyahətlər". Sankt-Peterburq, 2006, s. 86).

1980-ci illərdə Şirəlinin şeirləri əlyazma şəklində yayılırdı, xüsusən də "Saat" jurnalında dərc olunurdu. Tanınmış sənətşünas alim Y.V.Novikov "Saat"da Şirəlinin şeirlərinə dair ilk eskiz-çalışmasını dərc etdirib. Şirəlinin şeirləri xaricdə də çap olunub, o cümlədən ingilis və fransız dillərinə tərcümələri var.

Şirəlizadə Leninqradın qeyri-rəsmi yazıçılarını birləşdirən "Klub-81"in üzvü idi. Yalnız 1989-cu ildə şair "Həvəskar" adlı ikinci şeirlər kitabını çap etdirə bildi və sonra Yazıçılar Birliyinə qəbul olundu. İkicildlik "Müqavimət" (1992) şairin SSRİ-də çap oluna bilməyən əsərlərini özündə birləşdirən ilk şeirlər toplusu oldu. Növbəti şeirlər toplusu Viktor Heydər oğlu Şirəlizadənin "Larisa Oleqovna Kuznetsovaya uzun ağı və başqa imperiya ehtirasları" (1999) şairin sevgilisinin intiharından sonra işıq üzü görüb.^[3]

Ömrünün son iyirmi ilində Şirəli ağır xəstəlikdən əziyyət çəkirdi, lakin buna baxmayaraq, anası Mariya Viktorovna və həyat yoldaşı Qalina Moskovçenkonun dəstəyi ilə o, yazmağa davam edir və daha bir neçə şeir kitabı çap etdirir.^[2]

O, Sankt-Peterburqdakı Kinoveyevski qəbiristanlığında dəfn edilib.

Yaradıcılığı

Viktor Şirəlizadə gənclik illərində L.Aronzon, V.Krivulin kimi şairlərə yaxın olsa da, 1960-cı illərin sonlarında poeziyada öz yolunu tutdu.^[4] T.G.Qnediçin (1976) fikrincə, "indi geniş oxucu kütləsinə çatan şairlər arasında ən böyük şöhrət və uğur Şirəlidədir".^[2] Elə həmin illərdə Şirəli onun şeirlərini yüksək qiymətləndirən rejissor Otar İosseliani ilə tanış olur.^[3] Onların işində çoxlu ortaq cəhətlər tapmaq olar — kortəbiilik, dünyanın "burada və indi" qavranışında açıqlıq, ekzistensial estetikaya istiqamətlənmə. 1970-ci illərdə, xüsusən də L.Aronzonun ölümündən sonra Şirəlizadə "Sankt-Peterburq poeziyasında bəlkə də ən parlaq məhəbbət lirikinə çevrilir".^[3]

Bununla yanaşı, Şirəlinin şeirlərində vətəndaş mövzusu da getdikcə daha güclü səslənir, bunu xüsusilə "Müqavimət" silsiləsindəki şeirlərdə görmək olar. SSRİ-nin dağılmasından sonra şairin yaradıcılığında böhran başlayır, o, səkkiz ilə yaxın yazmır. Lakin 1990-cı illərin sonlarında Şirəli bu vaxta qədər əvvəlki populyarlığını itirməsinə baxmayaraq, ilham hissi yenidən ona qayıtdı. O, ilhamını ölkəsi, xalqı üçün ən ağır siyasi, mənəvi və mədəni böhrandan, son illərdə isə ölümlə, qocalıq və xəstəlik sınağından keçən mərhəmətdə tapır. Bu zaman şairin dini mövzusu əvvəlki kimi məhəbbətdən ayrılmaz, yeni tərzdə səslənir. Şirəlinin bu dövrün ən yaxşı şeirlərində dərin faciə bibliya və xristian motivləri ilə birləşir. "2000-ci illərdə Şirəli iki nəsr kitabı nəşr etdirdi: "Hər həyat" (1999), "Qadınlar və başqa səyahətlər" (2006). Onların hər ikisində bir çox müasirlərin, o cümlədən İosif Brodski, L. Aronzon, Sergey Dovlatov, V.Krivulina ilə həyatının ən əlamətdar anlarının xatirələri cəmləşmişdi. 2004-cü ildə "Neva" jurnalının mükafatına layiq görülən "Şeirin karların bayramı" kitabı nəşr olundu. Bu cildə həm əvvəlki, həm də son zamanlar yazdığı şeirlər daxildir ki, şairin ilhamını ölümlə, qocalıq və xəstəlik sınağından, həyat yoldaşına və qonşusuna məhəbbətlə qarşı-qarşıya durmaqdan götürüb.^[5] Şairin həyatının son illərinə aid şeirləri "Qocalıq Roma deyil" (2017) toplusuna daxil edilib. Şirəlinin bu misralarında dini mövzu əvvəlki kimi məhəbbətdən ayrılmaz, yeni tərzdə səslənir.^[6]

Şirəli ömrünün son günlərinə qədər yazmağa davam etdi. Onun bütün dövrlərə aid çoxlu sayda şeirləri doğma şəhərə Sankt-Peterburqa həsr olunub. Bu, həqiqətən də müasir şairlərin ən "Peterburqluların"dan biridir.

Biblioqrafiyası

• Сад. — Л.: Лениздат, 1979. — 63 с.
• Любитель / предисловие М. А. Дудина — Л.: Советский писатель, 1989. — 144 с.
• Сопротивление. — СПб., 1992. Кн. 1 и 2. — 315 с (1), 156 с (2). — ISBN 5-88226-003-5
• Поэзии глухое торжество / предисллвие Г. И. Беневича. — СПб.: Изд-во журнала "Нева", 2004. — 399 с. — ISBN 5-87516-058-6
• Долгий плач Виктора Гейдаровича Ширали по Ларисе Олеговне Кузнецовой и прочие имперские страсти / предисловие Г. Беневича. — СПб.: Культура, 1999.
• Всякая жизнь: Рассказы. — СПб., 1999.
• Флейтисточка. — СПб.: Агат, 2001–128 с. — ISBN: 5-94300-004-6
• Женщины и другие путешествия. — СПб.: Изд-во журнала "Нева", 2006. — 280 с. — ISBN: 5-87516-089-6
• Избранные стихотворения. Избранные возлюбленные. Избранные рисунки Елены Мининой. — СПб.: Изд-во ИПК "Вести", 2013. — 348 с. — ISBN 978-5-86153-289-1.
• Флейтисточка : избранная любовная лирика. — СПб.: Лимбус Пресс, 2016. — 176 с. — ISBN 978-5-8370-0799-6.
• Старость — это не Рим. — СПб., 2017. — 128 с.
• Простейшие слова / предисллвие Г. И. Беневича. — Спб., Москва: Пальмира (Серия: "Часть речи"), 2018–287 с. — ISBN: 978-5-386-10881-6
• Сопротивление / предисловие Г.Беневича — СПб.,: Лимбус Пресс, 2018–368 с. — ISBN 978-5-8370-0865-8

İstinadlar

1. Ширали Виктор // Литераторы Санкт-Петербурга. ХХ век (rus.). / под ред. О. В. Богданова
2. Страница Виктора Ширали Arxivləşdirilib 2018-02-16 at the Wayback Machine в антологии К. Кузьминского "У Голубой лагуны"
3. Г. И. Беневич. Виктор Ширали в контексте петербургской поэзии 1960–1970-х годов Arxivləşdirilib 2018-02-20 at the Wayback Machine // "Новое литературное обозрение", 2016, № 2 (138).
4. О Кривошееве см. здесь Arxivləşdirilib 2018-03-06 at the Wayback Machine.
5. Г. И. Беневич. В. Ширали. Портрет поэта на фоне смерти Arxivləşdirilib 2018-02-20 at the Wayback Machine // "Нева", 2004, № 10.
6. Г. И. Беневич. "Мы ещё будем молоды, друзья": О поздней лирике Виктора Ширали Arxivləşdirilib 2018-02-20 at the Wayback Machine // "Нева", 2015, № 9.

Ədəbiyyat

• А. Пикач. Несравненный ШиралиArxivləşdirilib 2018-02-20 at the Wayback Machine // Звезда. — 2002. — № 9.
• Г. Беневич. В. Ширали: Портрет поэта на фоне смертиArxivləşdirilib 2018-02-20 at the Wayback Machine // Нева. — 2004. — № 10. — С.199–206.
• Г. Беневич. "Мы ещё будем молоды, друзья". О поздней лирике В. ШиралиArxivləşdirilib 2018-02-20 at the Wayback Machine // Нева. — 2015. — № 9. — С.225–234.
• Г. Беневич. Виктор Ширали в контексте петербургской поэзии 1960–1970-х годов // Новое литературное обозрение. — 2016. — № 138 (2). — С. 273–293.
• Г. Беневич. Памяти Виктора Ширали // Звезда — 2018 — № 4 (http://magazines.russ.ru/zvezda/2018/4/pamyati-viktora-shirali.htmlArxivləşdirilib 2018-06-23 at the Wayback Machine)
• Г. Беневич. "Нас дьявол водит, но ведет нас Бог". О религиозном измерении поэзии В. Ширали // Вода живая — 2018 — № 9 --С. 50–52

Xarici keçidlər

• Виктор Ширали в "Журнальном зале"
• Виктор Ширали на сайте "Неофициальная поэзия"
• Ширали, Виктор ГейдаровичArxivləşdirilib 2020-07-26 at the Wayback Machine в электронном архиве Центра Андрея Белого