Tanrıların sevgisi (it.Affreschi della Galleria Farnese) — Bolonyalıİntibah dövrü rəssamı Annibale Karraççi və onun studiyası tərəfindən, hazırda RomadakıFransa səfirliyinin yerləşdiyi Farnezi sarayının Farneze qalereyasında yaradılmış monumental freskolar silsiləsidir. Freskolar təqdim edildiyi dövrdən bəri müsbət qarşılanmış, sonradan isə XVI əsrdə Manyerizmin dəyişməsi və Romada Barokko və Klassisizmin inkişaf etməəsinə əhəmiyyətli təsir göstərdiyi qeyd edilmişdir.
Papa III Pavelin qohumu kardinal Odoardo Farneze, Annibale Karraççi və onun studiyasına ailə sarayının piano nobile mərtəbəsində yerləşən tağ-tavan örtüklü qalereyanın bəzədilməsini sifariş edir. Zalın bəzədilməsinə 1597-ci ildə başladılmış və 1608-ci ildə — rəssamın ölümündən bir il qabaq iş hazır vəziyyətdə təhvil verilmişdir.[1] 1597-ci ildən 1600-cü ilə kimi Annibale ilə birlikdə qardaşı Aqostino da işlər üzərində çalışmış, həmçinin rəssamın studiyasından olan Covanni Lanfranko, Françesko Albani, Domenikino və Sisto Badalokkio da işlərə kömək etmişlər.
Cədvəl və təfsir
Annibale Karraççi daha öncə 1595–1597-ci illərdə sarayın Kamerino adlı kiçik otağını Heraklın həyatından səhnələrlə bəzəmişdi. Herakl mövzusunnun seçilməsinin səbəbi o zamanlar Farneze Heraklının sarayı bəzəməsi idi. Kamerinoda istifadə edilmiş və qədim incəsənəti təlqin edən bu sənət nəzəriyyəsi böyük qalreyaya da keçirilmişdir. Sonradan Metropoliten muzeyinin direktoru olmuş Tomas Hovinq qeyd edir ki, sarayı bəzəyən freskalar və Qədim Roma heykəllərinin toplandığı Farneze kolleksiyasına daxil olan əsərlər arasında çoxlu oxşar xüsusiyyətlər vardır. Hazırda kolleksiyanın əsas hissəsi NeapoldakıKapodimonte və Milli Arxeologiya muzeylərində saxlanılsa da, o zaman həmin əsərlər sarayın müxtəlif otaqlarını bəzəyirdilər. Hovinq ehtimal edir ki, rəsmlərin bir çox detalları mərmər heykəllərin detalları əsasında dizayn edilmişdir.[2]
1597-ci ildə Karraççi sarayın böyük qalereyasını tanrıların sevgilərini əks etdirən, çərçivəli rəsmlər (quadri riportati) və qudratura kimi illuzionistik memarlıq elementləri üzərində çəkilmiş süni bürünc medalyonlarla bəzəməyə başlayır. Çəkilmiş çərçivələr iqnudi, putti, satir atlas fiqurları ilə bəzədilmişdir.
XVII əsr sənətkarlarının bioqrafı və platonik apologet olan Covanni Pyetro Bellori silsiləni "Selestialların sevgisi tərəfindən idarə olunan insan sevgisi" adlandırmışdır. Bu müşahidənin səbəbi, Karraççinin tavanın dörd küncündə kupidonları canlandırdığı putti (Bellori onu küfürlü sevgi ilə birləşdirir) və Anteros (Bellori onu müqəddəs sevgi ilə birləşdirir) rəsmləri ilə əlaqəlidir. Məsələn, Bellori yazır:
Rəssam müxtəlif simvollar vasitəsiylə ilahi və dünyəvi sevgilər arasında Platon tərəfindən formalaşdırılmış sülh və müharibəni göstərmək istəmişdir. Bir tərəfdən o, ilahi və dünyəvi sevginin güləşməsini göstərir: bu fəlsəfə və ürəyi yerindən qopararaq zirvələrə qaldıran ən müqəddəs qanundur. Buna görə də, dəhşət tacı qaranlıq arasında işıq saçaraq, dünyəvi sevgi üzərində qələbənin insanı sonsuz cənnətə aparacağını göstərir.[3]
Hovinq buna daha fərqli yanaşır. O, xatirələrində yazır:
Mənim uğurlu kəşfim Annibale Karraççinin freska silsiləsinin “ilahi eşqin dünyəvi eşq üzərində üstünlüyü haqqında neoplatonik nəzəriyyə haqqında vizual esse” olması fikrini istisna edir. Rəsmlər həqiqətən də Olimpiyalıların sevgi macəralarını göstərməklə yanaşı, həm də Odoardonun gözəl antiq əşyalar kolleksiyasını təbliğ edir.[2]
Səhnələr və tavan
"Tanrıların sevgisi" silsiləsi künclərdə yerləşən putti təsvirləri ilə yanaşı, tavanda çəkilmiş on üç narrativ səhnədən ibarətdir. Onlar bir-birindən bürünc relyeflər kimi çəkilmiş on iki medalyon vasitəsi ilə ayrılmışlar. Medalyonlarda da əlavə sevgi, qaçırma və faciə səhnələri göstərilmişdir. Səhnələr aşağıdakı kimi qruplaşdırılmışdır:
Mərkəzi sıra (soldan sağa): "Pan və Diana", "Baxxus və Ariadnenin triumfu" və "Merkuri və Paris". Sol aşağı tərəfdən saat oxu istiqamətinin əksinə tavan ətrafında səhnələr aşağıdakı kimi qruplaşdırılmışdır:
Qərb tərəf (soldan sağa aşağı tərəfdə): "Yupiter və İona", "Dəniz səhnəsi" (ənənəvi olaraq "Qalateyanın triumfu" adlandırılır) və "Diana və Endimion"
Qərb tərəfdəki medalyonlar (soldan sağa): "Apollon və Marsias", "Boreas və Oritiya", "Orfey və Evridika" və "Avropanın qaçırılması".
Cənub tərəf: "Apollon və Hiakinf", aşağıda "Polifem və Qalateya".
Cənud tərəfdəki medalyonlar: Ehtimal ki, "Qızıl dərinin Yason tərəfindən qaçırılması".
Şərq tərəf (soldan sağa): "Herakl və İola", "Avrora və Kefal" və "Venera və Anxis".
Şərq tərəfdəki medalyonlar sağdan sola): "Qəhrəman və Leander", "Pan və Sirinks", "Salmakis və Hermafrodit", "Kupidon və Pan".
Şimal tərəf: "Qanimedin zorlanması", aşağıda "Polifem və Asis".
Şimal tərəfdəki medalyonlar: "Parisin mühakiməsi" və "Pan və Apollon".
Baxxus və Ariadnanın triumfu
Baxxus və Ariadnanın triumfu
Tavanın mərkəzi panelində Baxxus və Ariadnanı sevgi yatağına ötürən ənənəvi ziyafət səhnəsi təsvir olunmuşdur. Şərab tanrısı olan Baxxus Ariadnanın sevgisini qəbul edir. Ziyafət, respublika və imperator dövründə qalib sərkərdə və ya dövlət başçılarının ağ at üstündə təntənəli şəkildə şəhərə qayıtmaları – triumf mərasimi şərəfinə adlandırılmışdır. Karraççinin ziyafətində sevgililər pələnglər[4] və keçilərin apardığı arabada əyləşiblər, paradda nimfalar və truba çalan satirlər iştirak edirlər. Ön planda Baxxusun müəllimi – yekəqarın və kefli Silen görünür. Fiqurlar əyilərək ehtiyatla cinsiyyət oraqanlarını gizlədirlər..[5]
Mövzu Ovidin"Metamorfozlar" əsərinə (VIII, sətir 160–182) istinad etsə də, səslənmədə daha çox Lorenzo de Mediçinin təxminən 1475-ci ildə yazdığı karnaval nəğməsinə daha yaxındır.[6] Həmin nəğmə belə səslənir:
Quest’è Bacco ed Arïanna,
belli, e l'un de l'altro ardenti:
perché ’l tempo fugge e inganna,
sempre insieme stan contenti.
Queste ninfe ed altre genti
sono allegre tuttavia.
Chi vuol esser lieto, sia:
di doman non c’è certezza.
Budur Baxxus və Ariadna, Yaraşıqlı və bir-biri üçün yanan: Zaman uçub getsə də, Onlar həmişə birlikdədirlər. Budur nimfalar və digərləri Əyləncəylə doludurlar. Qoy xoşbəxt olmaq istəyən kəslər, olsun: Çünki, sabah haqqında əminliyimiz yoxdur.
İlliadadan səhnədə (Kitab 14, Sətir 312–351) Neptunun yunanlara kömək edə bilməsi üçün, Yunona Yupiteri yoldan çıxararaq fikrini Troya müharibəsindən yayındırmağa çalışır.
Triumfant dəniz səhnəsi
Aqnostino Karraççi tərəfindən çəkilmiş bu səhnə, Bellori tərəfindən nereida Qalateanın triumfu (apofeoz) kimi təfsir edilir. Bundan sonra bir çox tədqiqatçılar rəsmin mərkəzindəki fiqurların Neptun və Salasiya, Qlavk və Skilla, Venera və Triton, həmçinin Peley və Fetida olduğunu da bildirmişlər.
Apollon ölmüş sevgilisi Hiakinfi özü ilə göyə qaldırır. Annibale ölmüş gəncin əlində hiakinf dəstəsi təsvir etmişdir. Rəsmin qızılı çərçivəsinə söykənmiş iki satir sanki onu dəstəkləyir.
İolanın ailəsinin öldürülməsindən sonra Herakl onu əsir götürür. Qadın hiyləsi ilə Herakla qalib gələn İola, onu da qadınsayağı davranmağa məcbur edir. Annibale rolların dəyişilməsini təsvir edir, Herakl qadın geyimindədir, İola isə Nemey şirinin dərisini tutub.
Bu səhnə Aqostino Karraççi tərəfindən çəkilmişdir. Avrora sevgilisinin cansız bədənini arabaya qoyur, onun qoca lakin ölümsüz köhnə sevgilisi Titonun bədəni isə yerə sərələnmiş halda qalır.
GENVS VNDE LATINVM (Latın irqinin başlanğıcı) ifadəsi Venera və Anxisin şəxərəsinə işarədir. Aqnostinonun Lascivie seriyasından olan erotik print bu səhnə üçün model hesab edilə bilər.
Səhnədə gözəl gənc oğlanın Yupiterin qartalı tərəfindən qaçırılması göstərilir. Bu rəsm zalın qarşı tərəfində yerləşən və oxşar tildə işlənmiş "Apollon və Hiakinf" səhnəsi ilə qoşa xarakter daşıyır.
Hero sevgilisinə qovuşmaq üçün üzərək Dardanel boğazını keçir. Kupidon ona yol göstərir. Fırtınalı gecələrin birində Hero boğulur və Leandr özünü hündür qüllədən suya ataraq intihar edir.
Salmakida ilə qucaqlaşan Hermafrodit onunla birləşərək bir vücuda çevrilir.
Kupidon və Pan
Vergilinin Omnia vincit amor (azərb. Sevgi hər şeyə qalib gəlir) ifadəsinə təmsilən, Kupidon Panı tabe edir.
Şimal və cənub tərəflərdəki medalyonlar
Polifemin portretləri arxasında da dörd medalyon yerləşdirilmişdir. Buna görə də onlar tam görünmürlər. Cənub tərəfdəki medalyonda ehtimal ki, Yasonun qızıl dərini qaçırması səhnəsi var. Şimal tərəfdəki medalyonlardan isə ehtimal ki, Parisin mühakiməsi və Pan və Apollon təsvir ediliblər.
Heraklın Prometeyi azad etməsi. Lanfranko tərəfindəən çəkilib. Kallistonun ayıya çevrilməsi Heraklın əjdahanı məğlub etməsi Diana və Kallisto Dedal və İkar Merkuri və Apollo Sitar çalan Arionun delfinlər tərəfindən xilas edilməsi Minerva və Prometey
Annibale Karraççinin Farneze qalereyasındakı divar rəsmləri, monumental fresko rəssamlığında yeni böyük nameranı nümayiş etdirir.[7] Onlar, XVII əsrdə Romada həm dəzgah, həm də fresko rəssamlığının inkişafına böyük təsir göstərmişlər. Freskolardakı ikili klassik və barokko ənənələri sonrakı nəsildən olan Andrea Sakki və Pyetro da Kortona kimi sənətkarlar arasında rəsmə daxil ediləcək fiqurların sayı haqqında müzakirənin yaranmasınna səbəb olmuşdur.[8] Karraççinin kompozisiya ilə davranışı, o cümlədən fiqurların yerləşdirilməsi və ifadəliyi Sakki və Nikola Pussenin, pıçıltılı nəql üslubu isə Kortonanın yaradıcılığına təsir göstərmişdir.
Öz dövründə Annibale Karraçi klassik stili yenidən dirçəldən əsas rəssamlardan biri hesab edilirdi. Lakin, bir neçə il sonra, Karavacco və onun davamçısı olan rəssamlar məkan dərinliyinin rəng və işıq vasitəsiylə təqdim edilməsinə qarşı çıxaraq, incəsənətə kölgələr və dramatizmi gətirirlər. Lakin, Annibale Karraççini həmin ənənənin yeganə davamçısı kimi qəbul etmək də düzgün deyil; fəaliyyəti dövründə Karraççi, o cümlədən onun çoxsaylı tələbələri və ardıcılları enerjili və dinamik stilləri ilə Roma rəssamlığının istiqamətini əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməyə müvəffəq olmuşlar. Karraççinin paqan dövrü mövzuları və sonsuz xoşbəxtliyi əks etdirən yaradıcılığı həmin dövrün bir çox rəssamları üçün azad edici əl rolunu oynamışdır. Demək olar ki, həmin dövrdə manyerizmin forml gərgin kontraposto və kontorsiyaya malik olması kimi, Karraççi yaradıcılığı da rəqs və xöşbəxtliyi təsvir edirdi.
Sonrakı dövrdə neoklassik formallıq və sərtlik tərəfdarları Annibale Karraççinin rəsmlərində həddən artıq əyilmələri tənqid etsələr də, öz dövründə sənətkar yüksək aproksimasiya sayəsində Rafael və Culio RomanonunFarnezina villasındakı freskoları kimi klassik gözəlliyi təcəssüm etdirən ustad hesab edilirdi.[9] Buna baxmayara, Rafaelin fiqurlarından fərqli olaraq, Karraççinin fiqurları Mikelancelo sayağı əzələli və Yüksək İntibaha xas hissiyyatsızlıq da nümayiş etdirirdi.[10]
İstinadlar
↑İşin tamamlanmasından sonra Kardinal Odoardo zəhmətin qarşılığı olaraq 500 skudini tabaqda rəssamın otağına göndərir ki, bu da səətkar üçün təhqiramiz addım idi. Qardaşının işi tərk etməsindən sona uzun müddət tavan rəsmlərinin tamamlanması üçün tək çalışmış Annibale kradinalın bu hərəkətindən dərin sarsıntı keçirərək depressiya vəziyyətinə düşmüş və ömrünün sonuna kimi bu haldan çıxa bilməmişdir.
↑Rəssamın qardaşı oğlu Lüdoviko Karraççi rəsmlərin senzurasız versiyalarını qravürlər vasitəsi ilə yaymışdır. Bundan başqa, tavan rəsmlərindəki mifoloji sevgitəsviri ilə yanaşı rəssamın qardaşı Aqnostinonun da Lascivie adlı erotik qravürlər silsiləsi dövrümüzə çatmışdır.
↑Wittkower, Rudolf. Art and Architecture in Italy 1600–1750, Pelican History of Art, 1985 edn., p. 57.
↑Bu debat Roma rəssamlarının gildiyası olan Accademia di San Lucada baş tutmuşdur.
↑Farmezina villası da eyni ailəyə məxsus olmuş, lakin daha erkən tarixdə Aqostino Çiqi tərəfindən inşa etdirilmişdi.
↑O zaman deyilirdi ki, Karraççi və onun məktəbi Venesiya kolorizmi ilə Florensiya-Umbriya məktəbinin çəkiliş və dizayna diqqətini qarışdırmışdır; lakin, bu xüsusiyyət kətan üzərində rəsmlərdə fresko rəsmləri ilə müqayisədə daha yaxşı görünür.
Ədəbiyyat
Cajano, Elvira, and Settimi, Emanuela (eds.) (trans. John Adamson and Victoria Constable) (2015), The Carracci Gallery: Its History and Restoration. Dijon: Éditions Faton ISBN978-2-87844-211-3OCLC944266919.
