Rəqəmsal iqtisadiyyat ekosistemi

Rəqəmsal iqtisadiyyat ekosistemi (ing. Digital Economy Ecosystem) — iqtisadi fəaliyyətin rəqəmsal texnologiyalar əsasında həyata keçirildiyi və bütün iştirakçıların bir-biri ilə əlaqəli olduğu bir ekosistemdir. Ekosistem rəqəmsal texnologiyalar vasitəsilə əmtəə, xidmət, məlumat və dəyər mübadiləsinin baş verdiyi bir mühit yaratmaqla iqtisadiyyatın fəaliyyətini sürətləndirir. Rəqəmsal iqtisadiyyat ekosistemi texnoloji yeniliklər, rəqəmsal platformalar, süni intellekt və digər innovativ texnologiyaların iqtisadi həyatın hər bir sahəsində tətbiqini əhatə edir.^[1]

Rəqəmsal İqtisadiyyat Ekosisteminin əsas elementləri

Rəqəmsal Platformalar

Rəqəmsal iqtisadiyyatın təməl daşı olan platformalar (məsələn, Amazon, Alibaba, Google, Facebook) rəqəmsal mübadilə üçün mərkəzi vasitələrdir. Bu platformalar məhsulların, xidmətlərin və məlumatların alqı-satqısını asanlaşdırır. Onlar istifadəçilərə qlobal bazara çıxış imkanı yaradır və iqtisadi fəaliyyətlərin rəqəmsal formada həyata keçirilməsinə kömək edir.^[2]

Məlumat və böyük data

Rəqəmsal iqtisadiyyatın ekosistemində məlumat ən qiymətli aktivlərdən biri hesab olunur. Böyük data (Big Data) və məlumatların analizi rəqəmsal iqtisadiyyatda qərar qəbul etmə prosesində, marketinq strategiyalarının formalaşdırılmasında və fərdiləşdirilmiş xidmətlərin təklif edilməsində mühüm rol oynayır. Şirkətlər müştərilərin davranışlarını izləyərək onlara uyğun məhsul və xidmətlər təqdim edir.^[3]

Elektron ticarət

Rəqəmsal iqtisadiyyatın mühüm komponentlərindən biri e-ticarətdir. Elektron ticarət vasitəsilə istehlakçılar və şirkətlər internet üzərindən mal və xidmətlər alır və satırlar. Elektron ticarət yalnız mal mübadiləsi ilə məhdudlaşmır, həm də rəqəmsal məhsulların (məsələn, proqram təminatları, rəqəmsal media) satışını əhatə edir.^[4]

Süni intellekt və avtomatlaşdırma

Süni intellekt (Aİ) və avtomatlaşdırma rəqəmsal iqtisadiyyatda səmərəliliyi artıran və biznes modellərini yenidən formalaşdıran mühüm texnologiyalardır. Aİ, məlumatların təhlili, qərar qəbul etmə, müştəri xidməti və istehsal proseslərinin optimallaşdırılması kimi sahələrdə istifadə olunur.

Fintech və rəqəmsal ödəniş sistemləri

Fintech (maliyyə texnologiyaları) rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafına böyük təsir göstərir. Rəqəmsal ödəniş sistemləri (məsələn, PayPal, Stripe, kriptovalyutalar) pul dövriyyəsini və maliyyə əməliyyatlarını asanlaşdırır. Kriptovalyutalar və blockchain texnologiyaları isə maliyyə əməliyyatlarının təhlükəsizliyini və şəffaflığını artırır.

Rəqəmsal iş gücü və rəqəmsal bacarıqlar

Rəqəmsal iqtisadiyyatın inkişafı üçün rəqəmsal bacarıqlara malik iş gücü böyük əhəmiyyət daşıyır. Əmək bazarının rəqəmsallaşması, texnologiya əsaslı iş imkanlarının genişlənməsi və uzaqdan iş şəraitinin inkişafı ilə rəqəmsal bacarıqların əhəmiyyəti artmışdır. İşçilər rəqəmsal alətlərdən istifadə etməyi və texnoloji dəyişikliklərə uyğunlaşmağı bacarmalıdırlar.

İnnovasiya və startaplar

Rəqəmsal iqtisadiyyat ekosistemi innovasiya və startapların çiçəklənməsi üçün əlverişli mühit yaradır. Rəqəmsal texnologiyalar bazara yeni oyunçuların daxil olmasını asanlaşdırır və startaplar üçün daha az sərmayə ilə qlobal bazara çıxış imkanı verir. Rəqəmsal platformalar startapların öz məhsul və xidmətlərini geniş auditoriyaya təqdim etməsi üçün əhəmiyyətli rol oynayır.

Rəqəmsal idarəçilik və qanunvericilik

Rəqəmsal iqtisadiyyatın effektiv və təhlükəsiz şəkildə fəaliyyət göstərməsi üçün rəqəmsal idarəçilik və qanunvericilik zəruridir. Məlumatların mühafizəsi, rəqəmsal hüquqların qorunması və onlayn fəaliyyətlərin tənzimlənməsi bu ekosistemin davamlılığı üçün əsas şərtlərdir.^[5]

Rəqəmsal İqtisadiyyat Ekosisteminin əhəmiyyəti

1. İqtisadi səmərəlilik əqəmsal texnologiyalar əməliyyatları avtomatlaşdırmaq və rəqəmsal vasitələrlə daha səmərəli şəkildə idarə etmək imkanı yaradır. Bu, müəssisələrin xərclərini azaldır və məhsuldarlığı artırır.
2. Qlobal İnteqrasiya — rəqəmsal iqtisadiyyat qlobal iqtisadi inteqrasiyanı təşviq edir. İnternet və rəqəmsal platformalar dünya üzrə şirkətlər və istehlakçılar arasında sərhədsiz ticarət və iqtisadi əməkdaşlıq üçün şərait yaradır.
3. Yeni biznes modelləri — rəqəmsal iqtisadiyyat ekosistemi yeni və innovativ biznes modellərinin yaranmasına imkan yaradır. Məsələn, paylaşım iqtisadiyyatı (Uber, Airbnb kimi platformalar), abunə modelləri və frilanser bazarları rəqəmsal ekosistemin məhsullarıdır.
4. İnklüziv İqtisadi İnkişaf — rəqəmsal texnologiyalar kiçik və orta sahibkarlara qlobal bazara çıxış imkanı verir, beləliklə iqtisadiyyatın daha inklüziv olmasına və kiçik oyunçuların rəqabət qabiliyyətini artırmasına kömək edir.

Problemlər və çağırışlar

• Məlumatın təhlükəsizliyi və şəxsi məlumatların qorunması — rəqəmsal iqtisadiyyatda ən böyük çağırışlardan biridir. Məlumatların oğurlanması və kiberhücumlar rəqəmsal ekosistemi təhdid edir.
• Rəqəmsal fərq (ing. digital divide) — texnologiyalara bərabər çıxışın olmaması, xüsusilə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə iqtisadi ədalətsizliklərə səbəb ola bilər.^[6]
• Tənzimləmə problemləri — dövlətlərin rəqəmsal iqtisadiyyatın sürətli inkişafına uyğun qanunvericilik və tənzimləmə tədbirləri tətbiq etməkdə gecikməsi ekosistemdəki problemləri artırır.

Beləliklə, rəqəmsal iqtisadiyyat ekosistemi qlobal iqtisadi sistemin gələcəyini formalaşdırır və texnoloji inkişaflarla yanaşı yeni imkanlar və çağırışlar yaradır.^[7]

İstinadlar

1. "Лаптев В. А. Экосистема цифровой экономики // Большая российская энциклопедия: научно-образовательный портал – URL: /?v=3766083". 2023-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-13.
2. Собрание законодательства РФ. 2017. № 20, ст. 2901
3. Tansley A. G. The Use and Abuse of Vegetational Concepts and Terms // Ecology. — 1935. — Vol. 16, № 3. — P. 284—307.
4. Цифровая экономика. Концептуальные основы правового регулирования бизнеса в России : монография / Л. В. Андреева, Д. А. Гаврин, П. Е. Егоров [и др.]; отв. ред.: В. А. Лаптев, О. А. Тарасенко. — Москва : Проспект, 2021.
5. "Economics of Digital Ecosystems / S. Y. Barykin, I. V. Kapustina, T. V. Kirillova [et al.] // Journal of Open Innovation. – 2020. – Vol. 6, № 4". 2023-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-13.
6. Moore J. F. Predators and Prey : a New Ecology of Competition // Harvard Business Review. — 1993. — Vol. 71, № 3. — P. 75-86.
7. "The Ecosystem of the Digital Economy: a New Approach to the Study of Structural Features and Content / E. K. Karpunina, E. A. Okunkova, E. V. Sazanova et al. // Lecture Notes in Networks and Systems. – 2020. – Vol. 129. – P. 497–508". 2023-05-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-05-13.