Qəzənfər Paşayev

Qəzənfər Paşayev
Doğum tarixi	27 avqust 1937(1937-08-27) (87 yaş)
Doğum yeri	Düz Qırıqlı, Tovuz rayonu, Azərbaycan SSR, SSRİ
Milliyyəti	Azərbaycanlı
Uşağı	Təranə Məmmədova^[d]
Elmi adı	professor
Təhsili	Azərbaycan Dillər Universiteti
Üzvlüyü	Azərbaycan Aşıqlar Birliyi
Mükafatları

Qəzənfər Paşayev (27 avqust 1937, Düz Qırıqlı, Tovuz rayonu) — Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Elm Xadimi, Azərbaycan ədəbiyyatşünası, folklorşünas, publisist, dilçi, yazıçı və tərcüməçi. Filologiya elmləri doktoru və professordur.

Həyat

Qəzənfər Məhəmməd oğlu Paşayev 27 avqust 1937-ci ildə Tovuz rayonunun Düz Qırıqlı kəndində doğulub.

1962-ci ildə Bakıda Azərbaycan Dövlət Pedoqoji Xarici Dillər İnstitutunun ingilis dili fakültəsini bitirib. Üç ay kənd məktəbində müəllim işlədikdən sonra İraq Respublikasında tərcüməçi işləməyə göndərilib. Müxtəlif fasilələrlə üç dəfə İraqda tərcüməçi və ali təhsil aldığı institutda baş laborant, müəllim, dekan müavini, kafedra müdiri işləyib. 1990-cı ildən isə M. Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universitetində xarici dillər kafedrasının dosenti və kafedra müdiri işləməyə başlayıb. İraq Türkman folkloru mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib. "Kərkük bayatıları" (1968), "Arzu-Qənbər dastanı"(1972), "İraq kərkük atalar sözləri"(1978), "İraq kərkük bayatıları" (1984), "Kərkük tapmacaları"(1984), "Kərkük folklor antologiyası" (1987), "Nəsiminin İraq divanı"(1987), "İraq Türkmən folkloru" (1982), və b. kitabları nəşr edilmişdir. A. Dümanın "Qafqaz səfəri", "Necə yaşayasan yüzü haqlayasan" və b. kitabları Azərbaycan türkcəsinə çevirən Qəzənfər Paşayevə böyük uğur qazandıran "Altı il Dəclə və Fərat sahillərində" kitabı oxucular arasında əl-əl gəzdi. Bu kitab Qəzənfər müəllimin bacarıqlı pedaqoq, zəhmətkeş alim olmaqla yanaşı şirin dilli bir publisist olduğunu da ortaya qoydu.

Əbdüllətif Bəndəroğlu ilə birlikdə Azərbaycan ilə İraq Kürdüstanı hökumətləri arasında ikitərəfli əlaqələrin bünövrəsini qoymuşdur.^[1]

Yaradıcılığı

Azərbaycan Dillər Universitetinin ingilis-Azərbaycan dilləri fakültəsini bitirmişdir (1962).

İraqda tərcüməçi işləmiş (1962–1966; 1972–1975), burada yaşayan və sayı təqribən 2,5 mln-a çatan azərbaycanlıların (İraq türkmanları) dialekt və folklorunun toplanması və araşdırılması ilə məşğul olmuşdur. "Azərbaycan dilinin Kərkük dialekti" mövzusunda namizədlik (1969), "İraq Türkmən folkloru" mövzusunda doktorluq (1993) dissertasiyaları müdafiə etmişdir. 1964–1989-cu illərdə Azərbaycan Pedaqoji Dillər İnstitutunda (1973-cü ildən M. F. Axundov adına APİ) fəaliyyət göstərmiş, institututun ingilis dili fakültəsində dosent, dekan müavini (1970–1971), xarici dillər kafedrasının müdiri (1972–1989) olmuşdur. ABŞ (1983) və İngiltərədə (1988) ixtisasartırma kurslarını bitirmişdir. 1989–1999-cu illərdə BDU-nun Qərbi Avropa dilləri kafedrasında çalışmışdır.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində şöbə müdiri (2001–2005), eyni zamanda 2003-cü ildən Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda baş elmi işçidir. Ədəbi-elmi fəaliyyətində İraqda yaşayan azərbaycanlıların – İraq türkmanlarının ədəbi-mənəvi yaradıcılığının tədqiqi və təbliği xüsusi yer tutur. Paşayevin elmi fəaliyyətinin zirvəsi onun "İraq-türkman folkloru" adlı monumental əsəridir. Ə. Bəndəroğlunun "Şah əsər", prof. M. Naqibin "Abidə bir əsər" başlıqlı məqalələr həsr etdikləri, müəllifin 20 illik axtarışlarının məhsulu olan bu monoqrafiya Bakıda, Bağdadda və İstanbulda nəşr edilmiş, Azərbaycanda və xaricdə tədqiqatçıların diqqət mərkəzində olmuşdur.

Q. Paşayev "Ədəbiyyat" qəzetinin (1995-ci ildən), "Vəfa" (2004-cü ildən), "Folklor və etnoqrafiya" (2004-cü ildən), "Xəmsə" (2002-ci ildən), "Qopuz" (2005-ci ildən) jurnallarının, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun "Ədəbi-nəzəri məcmuə" sinin redaksiya heyətinin üzvüdür. 1994-cü ildən Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu nəzdində müdafiə Şurasının üzvüdür. 1997–2005-ci illər arası həmin şuranın həmsədri olub. Pedaqoji və elmi kadrların hzırlanmasında xidmətləri vardır. Rəhbərliyi ilə namizədlik dissertasiyaları müdafiə edilib. Onlarla doktorluq və namizədlik dissertasiyaları üzrə opponent olub. Bir çox dərslik və monoqrafiyaların redaktoru və ya rəyçisi olmuşdur.

Uzun müddət Azərbaycan–İraq Dostluq Cəmiyyətinin sədr müavini (1990–2003) olmuşdur. Qafqaz Müsəlmanları İdarəsinin nəzdində fəaliyyət göstərən Elmi-Dini şuranın yarandığı 1997-ci ildən üzvüdür. 2004-cü ildən Yazıçılar Birliyinin Təftiş komissiyasının sədridir. Azərbaycanda: akademiklər: Bəxtiyar Vahabzadə, Bəkir Nəbiyev, Teymur Bünyadov, akademiyanın müxbir üzvləri: Yaşar Qarayev, Vasim Məmmədəliyev, Tofiq Hacıyev, Azad Nəbiyev, Nizami Cəfərov, Filologiya elmləri doktorları, professorlar: M. Təhmasib, Qasım Qasımzadə, Vaqif Vəliyev, Musa Adilov, Murtuz Sadıxov, Əzizə Cəfərzadə, Zeydulla Ağayev, Sədnik Paşayev, Gülrux Əlibəyli, Qəzənfər Kazımov, tibb e.d. Mehdi Sultanov və başqaları, o cümlədən də xarici ölkə alimləri Ə. Tərzibaşı, Ə. Bəndəroğlu, f.e.n. Sinan Səid, M. Xurşid, prof. Mahir Naqib, prof. Sübhi Saatçı, M. T. Qayaçı, E. Hürmüzlü (İraq), prof. Mustafa Arqunşah, prof. Cəlal Ərtuq, prof. İsa Özgan, Kamal Çapraz, İsa Qayacan, dosent dr. T. Abbasxanlı və b. (Türkiyə) Paşayevin tədqiqatlarını yüksək qiymətləndirmiş, onun yaradıcılığına sanballı məqalələr həsr etmişlər.

Paşayev 1995-ci ildə öz vəsaiti hesabına Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Folklor Elm Mərkəzində İraq Türkman Ocağı muzeyi yaratmış, İraqda yaşayan azərbaycanlıların ədəbiyyatı və mədəniyyəti ilə bağlı olan son otuz ildə topladığı şəxsi əşyaların (o cümlədən incəsənət əsərləri), əlyazmaların, elmi mənbələrin, kitabların hamısını burada cəm etmişdir.

2001-ci ildə ocağın kolleksiyası Nizami adına Azərbaycan Ədəbiyyatı muzeyinə köçürülmüş və ayrıca bir zalda "İraq-türkman ədəbiyyatı və mədəniyyəti" daimi ekspozisiyası açılmışdır. İraq Respublikasının "Əməkdə şücaətə görə" medalı ilə təltif edilmiş (1876), Kərkük vəqfinin (1999) və türkman cəbhəsinin (2003) diplom və yüksək mükafatlarına layiq görülmüşdür. Paşayevin həyat və fəaliyyətindən bəhs edən "Bu sevda ölüncədi" (2001), "İraq bizə iraq deyil" (2002) və s. kitablar nəşr edilmiş, şair H. Kürdoğlunun "Tovuzum mənim, Oğuzum mənim" poeması (1998) Paşayevə həsr olunmuşdur.

2018-ci ildə Cəfər Cabbarlı mükafatına layiq görülmüşdür.^[2][3]

Mükafatları^[4]

• SSRİ Ali və Orta İxtisas Təhsili Nazirliyinin (30 may 1980) və SSRİ-nin İraqdakı səfirliyinin (15 may 1974) Təşəkkürnaməsini alıb.
• İraq Respublikasının "Əməkdə şücaətə görə" medalına layiq görülüb (1976).
• SSRİ Təhsil Nazirliyinin Fəxri fərmanı ilə təltif edilib (28 aprel 1982),
• Xarici dillər kafedrasının müdiri işlədiyi M. F. Axundov adına Pedaqoji İnstitutun Fəxri diplomu ilə təltif edilib (1980, 1982, 1985).
• SSRİ Nazirlər Sovetinin Xarici İqtisadi Əlaqələr Komitəsinin Fəxri fərmanı ilə təltif edilib (23 iyul 1994),
• Respublika Həmkarlar İttifaqının Fəxri fərmanına layiq görülüb (1997),
• Kərkük Vəqfinin (1999), Türkman Cəbhəsinin (2003) ödüllərini alıb. Respublika Həmkarlar Təşkilatının "Qızıl qələm" mükafatına layiq görülüb (2001).
• Səudiyyə Ərəbistanının Mədəniyyət Nazirliyinin ödülünü alıb (2007).
• Ədəbi fəaliyyətinə görə Beynəlxalq "Rəsul Rza" mükafatını alıb (2008).
• Türk Dil Qurumunun Fəxri diplomuna layiq görülüb (2008).
• İraq və İraq-türkman Yazarlar Birliyinin Fəxri fərmanı ilə təltif edilib (2012).
• "Aşıq Şəmşir" Mədəniyyət Ocağı İctimai Birliyinin Təşəkkürnamə diplomuna layiq gürülüb (2013).
• Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Həmkarlartəşkilatının "Fədakar alim" diplomu ilə təltif edilmişdir (2012).
• Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin Fəxri fərmanı ilə təltif edilib (25dekabr 2012).
• 2018-ci ildə Cəfər Cabbarlı mükafatına layiq görülmüşdür

Əsərləri

1. “Kərkük bayatıları”, Bakı, “Azərnəşr”, 1968 (Rəsul Rza ilə birgə), 184 s.
2. “Arzu-Qəmbər dastanı”. Bakı, “Gənclik”, 1971, 32 s.
3. Kərkük mahnıları. Bakı, “Gənclik”, 1973, 48 s.
4. “Rusca-ərəbcə danışıq kitabı”. Bağdad, 1974.
5. İraq-Kərkük atalar sözləri. Bakı, “Azərnəşr”, 1978, 76 s.
6. “İngiltərə haqqında” (ingiliscə). Bakı, APİ nəşriyyatı, 1982, 128 s.
7. İraq-Kərkük bayatıları. Bakı, “Yazıçı”, 1984, 352 s.
8. Kərkük tapmacaları. Bakı, “Gənclik”, 1984, 38 s.
9. Altı il Dəclə-Fərat sahillərində. Bakı, “Yazıçı”, 1985, təkrar nəşr, 1987, 230 s.
10. Altı il Dəcdə-Fərat sahillərində, Bağdad, 1996 (ərəbcə), 128 s.
11. Nəsiminin İraq Divanı. Bakı, “Yazıçı”, 1987, 337 s.
12. Kərkük folkloru antologiyası. Bakı, “Azərnəşr”, 1987, təkrar nəşr, 1990, 368 s.
13. “Göylər unutmuşdu yağacağımı” (1991) - tərtibçi
14. İraq-Türkman folkloru. Bakı, “Yazıçı”, 1992, 216 s.
15. İraq-Türkman folkloru, Bağdada, 1995, 160 s.
16. İraq-Türkman folkloru, İstanbul, 1998, 320 s.
17. Rusca-ərəbcə danışıq kitabı. Bağdad, 1994, 98 s.
18. Azərbaycan folkloru antologi yası. İraq-Türkman cildi (Ə.Bəndəroğlu ilə birgə), Bakı, 1999, 468 s.
19. Çağdaş İraq şerindən seçmələr. Bakı, “Elm”, 2001 (Ə.Bəndəroğlu ilə birgə) 108 s.
20. “Yolun sonunadək” (2001) - tərtibçi
21. Kərkük dialektinin fonetikası. Bakı, “Elm”, 2003, 212 s.
22. İraq-Türkman folklorunun janrlar sistemi (rusca), Bakınəşr, 2003, 128 s.
23. Kərkük folklorunun janrları. Bakı, “Elm”, 2003, 318 s.
24. İraq-Türkman ləhcəsi (ortaqlı), “Elm”, 2004, 422 s.
25. Nostrdamusun möcüzəli aləmi. Bakı: Təhsil, 2007.
26. Nəsimi haqqında araşdırmalar. Bakı: "Qarabağ", 2010.
27. Borcumuzdur bu ehtiram. Bakı: Qarabağ, 2010.-199, [1] s.
28. Dilimiz - varlığımız. Bakı: "Ozan", 2011.
29. Seçilmiş əsərləri: I cild, II cild, III cild, IV cild, V cild, VI cild, VII cild. Bakı: Təhsil, 2012.
30. Elçin haqqında düşüncələrim. Bakı: Təhsil, 2013.
31. Kərkük sevdalısı. Bakı: Təhsil, 2013.^[5]
32. Altı il Dəclə-Fərat sahillərində. Bakı: Kitab Klubu, 2015.310 səh.
33. Әdəbi məktublar. Bakı, «Təhsil», 2015, 256 səh
34. Abbas Zamanov. Bakı: Gənclik, 2016.131, [1] s.
35. Əta Tərzibaşının folklorşünaslıq fəaliyyəti. Bakı, «Təhsil», 2016, 264 səh.
36. Әdəbi estafetlərdə keçən ömür. Bakı, «Təhsil», 2017, 416 səh.
37. Hüseyn Kürdoğlunun poetik dünyası. Bakı: “Sabah”, 2017, 288 səh.
38. Nəsiminin İraq Divanı. Bakı, CBS-PP, 2018.384 s.

Prof. Paşayev fil.e.n. Gülzar İbrahim qızı ilə birgə Hüseyn Arif – 80 (2004), İsi Məlikzadə – 70 (2004), Tofiq Bayram – 70 (2005), Əlibala Hacızadə – 70 (2005), Fikrət Qoca – 70 (2005), Bəkir Nəbiyev – 70 (2005) kimi çox maraqlı portret kitabları da tərtib edərək öz vəsaiti hesabına çap etdirmişdir. İngiltərənin tarixi, coğrafiyası və mədəniyyətindən bəhs edən "İngiltərə haqqında" (1981, ingilis dilində) adlı kitab, eləcə də ingilis filologiyasına dair onlarca elmi məqalə yazmışdır. ABŞ, İngiltərə, İraq, Türkiyə, Rusiya, Özbəkistan, Qazaxıstan, Gürcüstan və s. ölkələrdə keçirilən elmi simpoziumlarda məruzələr etmiş, elmi məqalələri çap olunmuşdur.

Məqalələr, tərcümələr

• Füzulinin həyat və yaradıcılığından bəhs edən məqaləsi ABŞ-də çıxan "Reforma" (№ 2, 1996, s.17–25) jurnalında və Bağdadda ərəbcə elmi məcmuədə (1995) çap olunmuşdur.
• İraq türkmanlarının tarixi, folkloru və ləhcəsindən bəhs edən ABŞ-də nəşr olunan "Azerbaijan international" jurnalında (1.1.2003, 5.22–25) "Azərbaycanlılar İraqda az tanınan elat" adlı məqalə
• İraq türkmanlarının İstanbulda çıxan "Qardaşlıq" (№ 22 və № 23, 2004)dərgisində isə ingiliscə "İraq-Türkman tarixinə və ədəbiyyatına bir baxış" iki məqalə
• Aleksandr Dümanın Qafqaz səfəri ilə bağlı "Literaturnıy Azerbaydjan" jurnalında (№ 3, 2004, 8–23 səh.) "Düma Qafqazda" adlı rusca ssenarisi çıxmışdır
• A. Dümanın "Qafqaz səfəri" (1985, H. Abbasovla birgə) — tərcümə
• S. Benetin "Necə yaşayasan, yüzü haqlayasan" (1989) — tərcümə
• A. Kristinin "Mavi qatarın sirri" (1995) — tərcümə
• Prof. İ. Pərsinacın "M. F. Axundovun kritikası" (ABŞ, 1989) — tərcümə

İstinadlar

1. "Mən əminəm ki, dostluq əlaqələri mütləq yaranacaq". Diplomat (az.). 15 (2). mart 2005. səh. 2.
2. AzərTAc. ""Cəfər Cabbarlı mükafatı" yeni laureatlarına təqdim olunub" (az.). Azertag.az. 22.05.2018. 2021-02-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-22.
3. Kaspi. ""Cəfər Cabbarlı Mükafatı"- 2018 təqdim edildi" (az.). Kaspi.az. 22.05.2018. 2021-06-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-22.
4. "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2022-03-08 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2018-07-09.
5. İnter Az. "Qəzənfər Paşayevin "Kərkük sevdalısı" kitabının təqdimatı olub" (az.). Youtube.com. 16.09.2017. İstifadə tarixi: 2017-09-16.